کارکرد معیارهای نشانه‌ای، ساختاری، ارزشی و نقشی در تحلیل فرایند زایشی معنا و دلالت‌پردازی در نظام نشانه‌ای زبانی و ادبی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

نشانه- معناشناسی، حوزة مطالعاتی جدیدی است در زمینة تبیین کارکرد لایه‌های زیرین نشانه‌هاو دست یافتن به روابط متقابل نشانه‌ها ودستاورد آن، چگونگی ظهور معناست. بر این اساس، به چارچوبی در حوزة نشانه- معناشناسی نیازمندیم تا بتوانیم به فرایند زایشی معنا در متن ادبی دست یابیم. به رغم تمایز دو دیدگاه در زمینة «تعیّن معنا» بر پایة نظریة نشانه‌شناسی سوسور و «عدم تعیّن معنا»، بر پایة باور به لایه‌های تاریک و رازناکیِ متن ، بر اساس دو نظریة نشانه‌شناسی ساختارگرای سوسوری و پیرسی و شالوده‌شکنی پساساختارگرای بارتی و دریدایی، می‌توان معیارهایی در فهم متن ادبی، چگونگی ظهور معنا و سنجه‌هایی در تبیین ساختارهای زبانی متن و نشانه‌های ادبی و تمایز بین دلالت «لفظ» بر معنا در «اثر زبانی»  و دلالت «نشانه» بر معنا در «اثر ادبی» و دو نظام نشانه‌ای زبانی و ادبی ارائه کرد. به کمک پیوند بین نشانه و معنا و چهار «معیار نشانه‌ای»، «معیار ساختاری»،‌ «معیار نقشی» و «معیار ارزشی»، می‌توان به تحلیل چگونگی ظهور معنا و نهایتاً فهم و تأویل متن ادبی دست یافت. از این رو، دست یافتن به مبانی نشانه- معناشناسی، بر اساس چهار مقولة «نشانه»، «ساخت»، «نقش» و «ارزش» و چهار معیار نشانه‌ای، ساختاری، نقشی و ارزشی، در تحلیل فرایند زایشی معنا، هدف این پژوهش است؛ چهار مقوله و معیاری که برای نخستین بار علی‌محمد حق‌شناس برشمرده است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The function of the indicative, structural, evaluative, and characteristic criteria in the analysis of the generative process of meaning and signification in linguistic and literary indicative systems

نویسنده [English]

  • Mehyar Alavi Moghaddam
Associate Professor of Persian Language and Literature Hakim Sabzevari University
چکیده [English]

Semiotics is a new field of study in explaining the function of the underlying layers of the signs, achieving the mutual relations between the signs, and its accomplishment is to discover how meanings emerge. Accordingly, we need a framework in the field of semiotics to enable us to understand the process of meaning emergence. In spite of the distinction between the "designation of meaning" based on Saussure's semiotic theory and the "lack of designation of meaning," based on the belief in the dark layers and the mystery of the text, it seems according to structuralism, semiotic theories of Saussure and post-structuralism can achieve an understanding of the literary text and the process of meaning emergence and criteria in the linguistic structures and literary signs of the text and difference between word level to meaning in linguistic work and sign to meaning in literary work. Four criteria: indicative, structural, evaluative, and characteristic can help to analyze the generative process of meaning and interpretation of the literary text. Hence, the aim of this research is the achievement of the foundations of the semiotics base on the four categories of "indication", "structure", "character" and "value", and four indicative, structural, evaluative, and characteristic criteria. Among these linguistic studies and semiotic, the distinction between the significance of the "word" on meaning in lingual work and the significance of "sign" on meaning in "literary work," and the two signal linguistic and literary systems are important. Ali Mohammad Haghshenas recounted these four categories and criteria.

کلیدواژه‌ها [English]

  • semiotics
  • semantic criteria
  • structure
  • indicative systems
  • generative process of meaning
- باطنی، محمدرضا (1369)، زبان و تفکّر، چ 4، تهران: فرهنگ معاصر.
- حافظ، خواجه شمس‌الدین محمد (بی تا)، دیوان، به اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: کتابفروشی زوّار.
- حق‌شناس، علی محمّد (1371)، شعر، نظم، نثر، سه گونة ادبی،مجموعة مقالات دومین کنفرانس زبان‌شناسی نظری و کاربردی، به کوشش علی میرعمادی، دو جلد، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
- حق‌شناس، علی محمّد(82-1381)، مرز میان زبان و ادبیات کجاست؟، ‌کتاب ماه ادبیات و فلسفه، شمارة 65 و 66، صص 38-49.
- دینه سن، آنه ماری (1380)، درآمدی بر نشانه‌شناسی، ترجمة مظفر قهرمان، تهران: آبادان.
- سجودی، فرزان (1379)، درآمدی بر نشانه‌شناسی شعر، مجموعة مقالات چهارمین کنفرانس زبان‌شناسی نظری و کاربردی، به کوشش علی میرعمادی، 2 جلد، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
- سلدن، رامان (1372)، راهنمای نظریة ادبی معاصر، ترجمة عباس مخبر، تهران: طرح نو.
- دو سوسور، فردیناند (1378)، دورة زبان‌شناسی عمومی، ترجمة کورش صفوی، تهران: هرمس.
- شاملو، احمد (1348)، مرثیه‌های خاک، تهران: امیرکبیر.
- شعیری، حمیدرضا (1388)، از نشانه‌شناسی ساخت‌گرا تا نشانه- معناشناسی گفتمانی، فصلنامۀ نقد ادبی، سال دوم،شمارة 8، صص 33-51.
- شعیری، حمیدرضا(1392)، تجزیه و تحلیل نشانه- معناشناختی گفتمان، چ 1، تهران: سمت.
- شعیری، حمیدرضا(1391)، مبانیمعناشناسینوین، چ 1، تهران: سمت.
- شعیری، حمیدرضا و ترانة وفایی (1388)، راهی به نشانه- معناشناسی سیّال، چ 1، تهران: علمی و فرهنگی.
- شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1368)، موسیقی شعر، چ 2، تهران: آگاه.
- صفوی، کورش (1373)، از زبان‌شناسی به ادبیات، ج 1 (نظم)، تهران: چشمه.
- صفوی، کورش (1380)، از زبان‌شناسی به ادبیات، ج 2 (شعر)، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
- عبّاسی، علی (1395)،نشانه- معناشناسی روایی مکتب پاریس (جایگزینی نظریة مدلیته­ها بر نظریة کنشگران: نظریه و عمل)،چ 1، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
- علوی مقدّم، مهیار (1381)، نظریه‌های نقد ادبی معاصر، چ 2، تهران: سمت.
- غیاثی، محمدتقی (1368) ، درآمدی بر سبک‌شناسی ساختاری، تهران: شعلة اندیشه.
- مهری، فریبا، مهیار علوی مقدم، حسن دلبری و عباس محمدیان (1398)،تحلیل رستاخیز ساختاری واژه‌ها بر پایة سبک‌شناسی لایه‌ای در لایة نحوی غزل معاصر ایران، دوفصلنامة مطالعات زبانی و بلاغی، سال 10، شمارة 19، صص 323- 346.
- یوشیج، نیما (1363)، حرف‌های همسایه، چ 5، تهران: دنیا.
- Eco, U. (1975), A Theory of Semiotics, Indiana University.
-Havranek, B. (1932), The Functional Differentiation of Standard Language, Literary Structure and Style, Prague School Reader in Esthetics,Georgtown University Press.
-Jakobson, Roman (1973), Main Trends in the Science of Language, London.
-Leech, G. N. (1969), A Linguistic Guide to English Poetry, Longman.
-Saussure, Ferdinand de (1966), Course in General Linguistics, translated by wade Baskin, MC Graw-Hill.