تحلیل آشنازدایی در شعر «با چشم‌ها» ی احمد شاملو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استایار پژوهش هنر دانشگاه سمنان

2 دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه سمنان

چکیده

مقاله حاضر می‌کوشد به‌نقد فرمالیستی شعر با «چشم‌ها»ی احمد شاملو بپردازد. بدین منظور این تحلیل بر مهم‌ترین مؤلفه نقد فرمالیستی یعنی «آشنایی‌زدایی» متمرکز است و هدف آن آشکار کردن تمهیدات و صناعات به‌کاررفته در این شعر و بررسی چرایی و چگونگی ایجاد حس و لذت زیباشناختی است. شعر «با چشم‌ها» بی‌اطلاع از زمینه و زمانه اجتماعی مرتبط، لذت‌بخش و احترام‌برانگیز است. در این میان، رویکرد فرمالیستی ابزاری برای خوانش دقیق این شعر فراهم می‌‌آورد و مخاطب را با تمهیدات و صناعات اثر آشنا می‌کند. در نهایت آشنایی‌زدایی به‌مثابه ابزار این روش، ارتباط اجزا، ،موسیقی واژگان، لحن و معنا، تنش‌ها و نحو  را با شعر یعنی جسمانیت کلمات به‌هم‌پیوسته روی کاغذ بر مخاطب آشکار می‌کند. جای‌گشتِ فرم‌ها، واژگان  و مفاهیم و معانی و موسیقی آشنا با تأکید انواع گریز با نوع عادت‌شکن آن توضیح می‌دهد و از ادراک عادت‌زده مخاطب غبارروبی می‌کند. رویکرد تحلیلی- توصیفی شعر با «چشم‌ها»، نشان می‌دهد که شاملو برای نمونه با کاربرد ترکیب‌های آرکائیک در «از کیستان نرفته»، ابهام در نسبت دادن صفت به مضاف یا مضاف الیه در «دریچه خورشید چارطاق»، واج‌آرایی در «من درد در رگانم حسرت در استخوانم» و نیز هنجارگریزی تصویری در  تکرار عمودی و سه‌ضربی «قطره، قطره، قطره» و... چگونه به انواع هنجارگریزی برای خلق شعرش توسل جسته است. تحلیل هنجارگریزی‌ها نشان می‌دهد «با چشم‌ها» ذهن، زبان، اندیشه و ادراک مخاطب را در سه سطح زبان، مفاهیم و اشکال ادبی به بازی می‌گیرد و همین پررنگ‌ترین دلیل حضور آن در ذهن و روان مخاطب است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Aspects of Defamiliarization in the “With Eyes” by Ahmad Shamlo

نویسندگان [English]

  • Farideh Afarin 1
  • Mahbobeh Zare 2
  • Masomeh Shakori Sani 2
1 Semnan University
2 Semnan University
چکیده [English]

In this study, we try to introduce defamiliarization and forgrounding as the best devices for analyzing and reading a poem. Apart from content it is the form and formal relation between parts of a poem which create aesthetic pleasure. Language, concepts and literatural forms are three surfaces for analyzing according to formalist devices. Nilly willy  every impressive poets will apply the device like paying attention to the musicology of words and semantic syntax, chronological replacement and archaic usage of words in normative language. Shamlo also like other well -known poets has applied the making strange ways of normal language. He also has used the normal and even argo words between archaic words. Ambiguity and tension are two significant characteristics of “with eyes” in addition to them, metaphore, irony, description, analogy, similarity, images…..make this poem as a way of delaying the routine process of our automatized perception.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Formalism
  • Defamiliarization
  • forgrounding
  • shamlo
  • perception
 - آیخن باوم، بوریس (1385)، نظریه‌ روش فرمال در نظریه‌ ادبیات، گردآوری تزوتان تودورف مترجم عاطفه طاهایی. تهرا.ن: اختران
- احمدی، بابک (1392)، ساختار و تأویل متن، تهران، مرکز.
- ارباب‌شیرانی، سعید، الیاسی‌بروجنی، سعید (1373)، فرمالیسم چیست، ادبیات داستانی، 7، 15-12.
- برسلر، چارلز (1393)، درآمدی بر نظریه‌ها و روش‌های نقد ادبی، مترجم: مصطفی عابدینی، تهران: نیلوفر.
- پاینده، حسین (1369)، مبانی فرمالیسم در نقد ادبی (با نگاه به قطعه شعری از سهراب سپهری)، کیهان فرهنگی، سال 7، ش 75، 30-26.
- پاینده، حسین (1383)، تباین و تنش در ساختار شعر نشانی، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، ش 192، 207-195.
- پین، مایکل (1383)، فرهنگ اندیشه‌ی انتقادی، ترجمه‌ پیام یزدانجو،  تهران: نشر مرکز.
- حقوقی، محمد (1392)، شعر زمان ما، تهران: نگاه.
- ریمامکاریک، ایرنا (1393)، دانشنامه نظریه­های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.
- ساداتی، شهاب‌الدین، سقازاده، بهار (1378)، شهری چون بهشت از نگاهی دیگر، کتاب ماه ادبیات، 13، 71-66.
- شاملو، احمد، (ا. بامداد) (1381)، کاشفان فروتن شوکران، تهران: تدبیر.
- شایگان‌فر، حمیدرضا (1386)، نقد ادبی، تهران: دستان.
- شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1385)، موسیقی شعر، تهران: آگه.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1391)، رستاخیز کلمات، تهران: سخن.
-شکلوفسکی، ویکتور (1385)، «هنر به مثابهی صناعت» در نظریه‌ ادبیات: متن‌هایی از فرمالیست‌های روس، تهران: اختران.
- صفوی، کورش (1373)، از زبان‌شناسی به ادبیات، ج 1، تهران: چشمه.
- قاسمی پور، قدرت (1386). درآمدی بر فرمالیسم در ادبیات، اهواز: رسش.
- فلکی، محمود (1380)، نگاهی به شعر شاملو، تهران: مروارید.
- هارلند، ریچارد (1381)، در آمدی تاریخی بر نظریه‌ی ادبی، از افلاطون تا بارت، ترجمه : شاپور جورکش و دیگران، تهران: چشمه. 
-Elrich, Victor (1965), Russian Formalism: History-Doctrine. The Hugue: Mouton.
-Stam, Robert et al (1992). New Vocabularies in Film Semiotics, London & NewYork: Routledge.