تبارشناسی کلان‌استعاره‌های حوزۀ بیماری و درمان در طب سنتی، طب مدرن، طب عامیانه و متون روایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه گیلان، رشت، ایران (نویسنده مسئول)

2 استادیار گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

چکیده

نظریۀ استعاره ­های شناختی، محصولِ نگاهِ نوین زبان­شناسی شناختی به استعاره است. وابستگی استعاره­های شناختی و اندیشگانی به پارادایم ­های تاریخی موضوعی است که در این تحقیق بررسی شده است. استعاره­ های حوزۀ بیماری و درمان، برای نمونه، برگزیده شده و با شواهد حاضر نشان داده خواهد شد که تحولات تاریخی­، موجب تغییر در پارادیم ­های تاریخی و به‌تبع آن، تحول کلان­ استعاره­ های شناختی می­ گردند. در این تحقیق، چهار حوزه 1) طب سنتی، 2) طب مدرن، 3) طب عامیانه و 4) حکایات مربوط به بیماری و درمان، در متون روایی بررسی شده است. بررسی ما که با روش تبارشناسانه انجام می­ گیرد، نشان می­ دهد که استیلای رویکرد اخلاطی بر طب سنتی، کلان­ استعارۀ «بیماری به‌مثابۀ عدم تعادل» و «درمان به‌مثابۀ بازگشت به تعادل» را می­ سازد. در طب مدرن، تمرکز بر عوامل کشنده، مثل میکروب ها، ویروس ­ها، سلول­ های سرطانی و همچنین توانمندی انسان­ ها در رویایی با بیماری ­ها، ساختِ استعارۀ «بیماری به‌مثابۀ جنگ» و «درمان به‌مثابۀ پیروزی» را میسر می ­سازد. روح­انگاری، به‌عنوان اصلی ­ترین پارادیم در باورهای عامیانه استعارۀ «بیماری به‌مثابۀ روح پلید/ تسخیر» و «درمان به‌مثابۀ نجات و رهایی» را در طب عامیانه می­ سازد؛ اما حکایات مربوط به بیماری و درمان، در متون روایی، از پارادایم اقناع، تأثیر می ­پذیرند که با پارادایم ­های مرسوم پزشکی به ­کلی متفاوت است. ماهیت اقناعی و خیال ­انگیزی، ساخت استعاره ­هایی همچون «بیماری به‌مثابۀ عقوبت»، «درمان به‌مثابۀ پاداش» و «طبابت به‌مثابۀ خلاقیت» را موجب می ­شود.­

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Genealogy of Mega-metaphors of Disease and Treatment in Traditional, Modern and, Folk Medicine vs. Narrative Texts

نویسندگان [English]

  • ُShayesteh Sadat Mousavi 1
  • Mahmood Rahimi 2
1 Assistant professor of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, University of Guilan, Rasht, Iran (Corresponding Author)
2 Assistant professor of Persian Language and Literature Education, Farhangian University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The theory of cognitive metaphor is the product of the modern cognitive linguistic approach to metaphor. This research investigates the connection between cognitive and conceptual metaphors and historical paradigms. Accordingly, metaphors of illness and treatment have been chosen as the target samples to argue that as historical developments have resulted in the transformation of historical paradigms as well as cognitive mega-metaphors. In this research, four domains, 1) traditional medicine, 2) modern medicine, 3) folk medicine and 4) anecdotes related to illness and treatment have been observed. Using a genealogical method, this research shows that the dominance of humoral approach over traditional medicine creates the macro-metaphor of "disease as an imbalance" and "treatment as a return to balance". In modern medicine, the focus on fatal factors such as microbes, viruses, cancer cells along with human capability in coping with diseases, creates the metaphor of "disease as war" and "treatment as victory". As the main paradigm in folk beliefs, spiritualism shapes the metaphor of "disease as evil spirit/possession" and "treatment as rescue and release" in folk medicine. But the anecdotes related to illness and treatment in narrative texts are influenced by the paradigm of persuasion, which is completely different from conventional medical paradigms. The nature of persuasion and fantasy result in the construction of metaphors such as "illness as punishment", "treatment as reward" and "medicine as creativity".

کلیدواژه‌ها [English]

  • Metaphor
  • genealogy
  • paradigm
  • disease and treatment

مراجع

  • - ابن بابویه، محمد بن علی (1371). من لایحضره الفقیه. تصحیح علی اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

    - ابن بابویه، محمد بن علی (1378). عیون اخبار الرضا (ع). تصحیح سید مهدی لاجوردی، تهران: جهان.

    - البرقی، ابوجعفر (1371). المحاسن. تصحیح جلال­الدین محدث، قم: دار الکتب الاسلامیه.

    - انصاری، عبدالله بن محمد (1362). طبقات­الصوفیه. به تصحیح عبدالحی حبیبی قندهاری، به اهتمام حسین آهی، تهران: فروغی.

    - اولمان، مانفرد (1383). طب اسلامی. ترجمۀ فریدون بدره­ای، تهران: توس.

    - براون، ادوارد (1343). طب اسلامی. ترجمۀ مسعود رجب­نیا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

    - بلوکباشی، علی (1403/06/ 11). «اهل هوا». دایره المعارف بزرگ اسلامی. برگرفته

    https://www.cgie.org.ir/fa/article/225939/%D8%A7%D9%87%D9%84-%D9%87%D9%88%D8%A7.

    - بندهشن. (1369). ترجمه مهرداد بهار، تهران: توس.

    - پورداود، ابراهیم (1356). تعلیقات بر یشتها. به کوشش بهرام فره‌وشی، تهران: دانشگاه تهران.

    - تنوخی، قاضی ابوعلی محسن (1395). فرج بعد از شدت. ترجمۀ حسین­بن­اسعد دهستانی، به سعی محمد قاسم­زاده، تهران: نیلوفر.

    - توکلی، محمدکاظم (1361). مسلمانان مورو. تهران: امیرکبیر.

    - حسینی، مریم (1385). «رمزپردازی باد در آثار سنایی». دانشگاه الزهرا (س):  فصلنامه علمی ـ پژوهشی علوم انسانی. 15 و 16 (56 و 57). 35- 49.

    - حقی، مریم (1397). «شیوه­های کرامت شفابخشی در متون نثر عرفانی».  دانشگاه آزاد اسلامی:  فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی. 14 (53). 121- 154.

    - دریفوس، هیوبرت و رابینو، پل (1384). میشل فوکو، فراسوی ساختگرایی و هرمنوتیک. ترجمۀ حسین بشیریه، تهران: نی.

    - ساعدی، غلامحسین (1355). اهل هوا. تهران: امیرکبیر.

    - سجادی، سیدجعفر (1383). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: طهوری.

    - سعدی، مصلح­الدین عبدالله (1381). بوستان. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.

    - غزنوی، سدیدالدین (1388). مقامات ژنده­پیل (احمد جام). به اهتمام حشمت­الله مؤید. تهران: علمی و فرهنگی.

    - فوکو، میشل (1378). معرفت و قدرت. ترجمۀ محمد ضیمران، تهران: هرمس.

    - فوکو، میشل (1384). «نیچه، تبارشناسی، تاریخ». ترجمۀ نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. از مدرنیسم تا پسامدرنیسم. لارنس کوهن، ترجمه عبدالکریم رشیدیان، تهران: نی.

    - قزوینی، زکریا بن محمد (1361). عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات. به تصحیح نصرالله سبوحی، تهران: چاپخانه مرکزی ناصرخسرو.

    - قشیری، عبدالکریم بن هوازن (1379). رساله قشیریه. ترجمه ابوعلی حسن ابن احمد عثمانی. تصحیح بدیع الزمان فروزانفر. تهران: علمی و فرهنگی.

    - کوهن، تامس (۱۳۶۹). ساختار انقلاب‌های علمی. ترجمه احمد آرام، تهران: سروش.

    - کوهن، تامس (1389). ساختار انقلابهای علمی. ترجمه سعید زیباکلام، تهران: سمت.

    - مجلسی، محمدباقر (1363). مرآة العقول. تصحیح سید جعفر حسینی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

    - معصومی همـدانی، حسـین (1370). «جـالینوس». دائـرةالمعـارف بـزرگ اسـلامی. ج 17، تهـران: دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.

    - موسوی، شایسته سادات؛ رحیمی، محمود (1399). «زمین و آسمان بر محور استعاره (روند استعاری معنابخشی به پدیده های طبیعی بر پایه استعاره های جهتی)».دانشگاه سمنان: مطالعات زبانی و بلاغی. 11(22 )، 471-496.

    - موسوی، شایسته سادات؛  شاطریان، پریا (1402). «اهمیت دگردیسی کلان استعاره ها در تاریخ مفاهیم (با تمرکز بر تبدّل مفهومی واژۀ وطن)». دانشگاه تهران: پژوهش­های ایرانشناسی. 14 (1). 19- 41.

    - مینوی خرد (1364). ترجمه احمد تفضلی، تهران: توس.

    - نوری، حسین بن محمدتقی (1366). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. ج16، قم: موسسه آل‌البیت(ع)، الاحیاء التراث.

    - وهابیان، مهرانگیز؛ ایزدی فر، راحله (1398). «کاربرد استعاره در بیان بیماری سرطان».  پژوهش­های زبان­شناسی تطبیقی. 9(18 ). 207-224.

    - یشت­ها (1356). گزارش ابراهیم پورداوود، به­کوشش بهرام فره­وشی، تهران: دانشگاه تهران.

    - Chapman, C. M., Miller, D.S.  (2020). "From metaphor to militarized response: the social implications of “we are at war with COVID-19” – crisis, disasters, and pandemics yet to come" International Journal of Sociology and Social Policy. 40(9/10), 1107-1124.

    • Andrews, B. (2013). The Making of Modern Chinese Medicine. Vancouver, BC: UBC Press.
    • Bate, B.R. (2020). "The (in) appropriateness of the WAR metaphor in response to SARS-CoV-2: a rapid analysis of Donald J. Trump’s rhetoric". Frontiers in Communication. 5 (50). 1-12.
    • Bleakley A., et al. (2014). "He drove forward with a yell: anger in medicine and Homer". Medical Humanities. 40(1). 22–30.
    • Bleakley, A. (2019). Thinking with Metaphors in Medicine: The State of the Art. London: Routledge.
    • Casarett, D. A, et al. (2010). "Can metaphors and analogies improve communication with seriously ill patients?". Journal of Palliative Medicine. 13(3). 255–260.
    • Caster JH. Gatens-Robinson E. (1983). "Metaphor in Medicine". JAMA: Journal of the American Medical Association. 250 (14).184- 198.
    • J. (2003). "Metaphor and medicine: Narrative in clinical practice". The Yale journal of biology and medicine. April 76(2). 87-95.
    • Dashtdar M., et al. (2016) "The Concept of Wind in Traditional Chinese Medicine". Journal of Pharmacopuncture. Dec,19 (4):293-302.
    • Finger, S. (1994). Origins of neuroscience: a history of explorations into brain function. Oxford University Press.
    • Fuks, A. (2021). The language of medicine. Oxford University Press.
    • Gustafsson, A.W., Hommerberg, C. (2018). "Metaphors and Normality in Swedish Cancer Talk". Critical Approaches to Discourse Analysis across Disciplines.10 (1). 1-16.
    • Kellens, J. (2003). "On the Origin of Dualism: Iranian Mazdaism". Iranian Journal of Anthropology. 1(4). 17-33.
    • Lakeoff, G., Johnson, M. (1980). Metaphors we live by. University of Chicago Press.
    • Lane H.P., et al. (2013). "The war against dementia: are we battle weary yet?". Age Ageing.  42(3). 281–283.
    • Leung A. (2006). "Traditional toxicity documentation of Chinese Materia Medicaan overview". Toxicologic Pathology. 34 (4). 319–26.
    • Levasseur, J.G. (1984). "The angel of death striking a door during the plague of Rome". https://wellcomecollection.org/works/wwraaugh.
    • Nie J.B., et al. (2016). "Healing Without Waging War: Beyond Military Metaphors in Medicine and HIV Cure Research". American Journal of Bioethics. Oct;16(10). 3-1.
    • Reymond, A. (1927). History of the Science in Greco-Roman Antiquity. London: Methuen and Co. Ltd.
    • Sabucedo, J.M., et al. (2020). "COVID-19 and the metaphor of war". International Journal of Social Psychology. 35(3). 618-624.
    • Semino, E., et al. (2015). "The online use of violence and journey metaphors by patients with cancer, as compared with health professionals: A mixed method study". BMJ Supportive and Palliative Care. (7)1. 60-66.
    • Ten Have, H., Gordijn, B. (2022). "Metaphors in medicine". Medicine, Health Care and Philosophy. (25) 577–578.
    • van Rijn-van Tongeren, G. W. (2021). Metaphors in medical texts. Leiden: Brill.
    • Zucker, A. (1979). "Reductionism and holistic medicine". Journal of Social and Biological Systems. 2 (1): 39–42.
مطالعات زبانی و بلاغی
دوره 16، شماره 41
در حال تکمیل شدن
مهر 1404
صفحه 157-182

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار