سبک شناسی منطق الطیر عطار، بر اساس آرای هلیدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

فرانقش‌ها یکی از اصطلاح‌های مهم در زبان‌شناسی نقش‌گراست که هلیدی آن را مطرح کرده است. فرانقش‌ها ابزاری مناسب جهت بررسی جهان‌بینی شاعر و گفتمان‌های موجود در یک متن و نیز یکی از ابزارهای ادبی و بلاغی در شناخت زبان رمزی و تمثیلی شاعر-عارفانی چون عطّار است که به‌وسیلۀ آن می‌توان به تبیین هرچه بهتر مفاهیم پیچیدۀ عرفانی پرداخت؛ از این رو، با روش توصیفی- تحلیلی درصدد هستیم تا از میان فرانقش‌هایی که هلیدی در دستور نظام‌مند خود مطرح کرده است، به بررسی مسئله فرانقش‌های اندیشگانی و بینافردی در منطق‌الطّیر عطّار بپردازیم. از میان بندهای مختلف، به بررسی 2900 بند در منطق‌الطّیر پرداخته‌ایم. نتایج تحقیق بیانگر آن است که از میان شش فرایند اندیشگانی، فرایند مادّی بیشترین بسامد و فرایند رفتاری کمترین بسامد را در این منظومه داراست. فرایندهای مادّی تأثیر بسزایی در تصویرسازی مراحل سیر و سلوک در منطق‌الطّیر دارد. از میان فرایندهای مادّی، فرایند عینی بیشترین بسامد و فرایند غیرارادی کمترین بسامد را داراست. در فرانقش بینافردی، بسامد زیاد وجه اخباری، بیانگر پایبندی شاعر به حقیقت گزاره‌هاست. با بررسی‌های به‌عمل‌آمده، اغلب بندها دارای قطبیت مثبت‌اند. از میان ادات، ادات کیفی که بیانگر یک عقیده، جهت‌گیری، توصیف و توجیه ادّعایی هستند، بسامد فراوانی در منطق‌الطّیر دارد؛ از این رو، با کاربست فرانقش‌های هلیدی می‌توان به تشخّص سبکی عطّار از دیگر شاعران دست یافت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Stylistics of Attār's The Conference of the Birds based on Halliday's Functional Linguistics

نویسنده [English]

  • Khadijeh Bahrami Rahnama
Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Yadgar-e- Imam Khomeini(RAH) Shahr-e-rey Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

In Michael Halliday’s Systemic Functional linguistics, metafunction is a suitable tool for examining the worldview and the discourses in a text.  It is also one of the literary and rhetorical tools which can best help to explain the symbolic and allegorical language as well as the complex concepts of a poet-mystic such as Farid-Al- Din Attār Nishābūrī. Therefore, among metafunctions proposed by Hallidays’ in his systematic order, this study examined ideational and interpersonal metafunctions in Attār’s The Conference of the Birds (Manteq-Al-Tayr-e), using a descriptive-analytical method. A number of 2900 verses in The Conference of the Birds were selected and analyzed. The results of the research show that among the 6 ideational metafunctions, the material process has the highest frequency and the behavioral process has the lowest frequency in this work. Material processes play a significant role in concretizing the spiritual evolution illustrated in The Conference of the Birds. Among the material processes, the objective and involuntary processes respectively show the highest and the lowest frequency. In the interpersonal metafunction, the high frequency of the statements indicates the poet's adherence to the truth of the propositions. As the study demonstrates, most verses have a positive polarity. Qualitative terms that express an opinion, orientation, description and justification of a claim, have a high frequency. Hence, employing Halliday's metafunctions, it is possible to recognize how Attār stands out from the other poets.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Systemic Functional Linguistics
  • Halliday
  • The Conference of the Birds
  • Farid-Al- Din Attār
  • ideational metafunction
  • intrepersonal metafunction
- آقاگل‌زاده، فردوس و همکاران (1390)، سبک‌شناسی داستان بر اساس فعل، رویکرد نقش‌گرا، سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال 4، شمارۀ 1، صص 243-254.
- اعلایی، مریم و همکاران (1389)، بررسی تبادل معنا در کتاب‌های درسی علوم انسانی: در چارچوب دستور نظام‌مند نقش‌گرای هلیدی، از منظر فرانقش بینافردی، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 17، صص 211-233.
- امیرخانلو، معصومه (1394)، سبک‌شناسی غزل‌های حافظ بر اساس فعل، رویکر نقش‌گرا، ادب فارسی، سال 5، شمارۀ 2، صص 169-186.
- انوری، حسن و حسن احمدی گیوی (1379)، دستور زبان فارسی2، تهران: سمت.
- انوری، حسن و یوسف عالی (1391)، دستور زبان فارسی1، تهران: دانشگاه پیام نور.
- تولان، مایکل (1393)، روایت‌شناسی، درآمدی زبان شناختی- انتقادی، ترجمۀ سیده‌فاطمه علوی و فاطمه نعمتی، تهران: سمت.
- حرّی، ابوالفضل (1389)، هم‌بستگی سطوح روایت و فراکارکردهای هلیدی در داستان حسنک وزیر، ادب‌پژوهی، شمارۀ 12، صص 69-87.
- خانلری، پرویز (1382)، دستور تاریخی زبان فارسی، تهران: توس.
- رفاهی، سمانه (1401)، مقایسة عناصر انسجام در دو تذکره از تذکرة‌الاولیای عطّار (بخش اصلی و الحاقی)، بر مبنای دستور نظام‌مند نقش‌گرای نظام‌مند هلیدی و حسن، فصلنامۀ مطالعات زبانی و بلاغی، سال 13، شمارۀ 28، صص 109-132.
- زرّین‌کوب، عبدالحسین (1376)، بحر در کوزه، تهران: علمی.
- شقاقی، ویدا (1381)، پیشوند نفی در زبان فارسی، نامۀ فرهنگستان، سال 5، شمارۀ 4، صص 85-96.
- عطّار نیشابوری، فریدالدّین (1389)، منطق‌الطّیر، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
- فتوحی، محمود (1390)، سبک‌شناسی نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، تهران: سخن.
- قنبری عبدالملکی، رضا و آیلین فیروزیان‌پور اصفهانی (1400)، سبک‌شناسی گفتمان داستان کوتاه دهلیز از منظر فرانقش اندیشگانی و متنی بر اساس دستور نقش‌گرای نظام‌مند هلیدی، پژوهش‌های زبانی، سال 12، شمارۀ 1، صص 172-192.
- لاینز، جان (1391)، درآمدی بر معناشناسی زبان، ترجمۀ کوروش صفوی، تهران: علمی.
- مجوزی، محمّد (1401)، تحلیل زیبایی‌شناسی فعل در منطق‌الطّیر عطّار نیشابوری، فصلنامۀ مطالعات زبانی و بلاغی، سال 13، شمارۀ 30، صص 263-294.
- محمّدیان، امیر و همکاران (1393)، بررسی و تحلیل جمله‌های بیان‌کنندة درد در زبان فارسی با استفاده از مدل هلیدی، مجلۀ زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، شمارۀ 10، صص 143-164.
- مهاجر، مهران و محمّد نبوی (1393)، به سوی زبان‌شناسی شعر، تهران: آگه.
- منشی‌زاده، مجتبی و لیلا الاهیان (1394)، بررسی سبک‌شناختی فعل در گلستان؛ متأثّر از حوزة تعلیمی آن با رویکرد نقش‌گرای نظام‌مند، فصلنامۀ جستارهای زبانی، سال 6، شمارۀ 6، صص 259-279.
- Bloor, T & Bloor, M. (1997), The Functional Analysis of English: A Halliday Approach, London: Edvard Arnold Publication.
-Halliday, M. (1978), Language as Social Semiotics, London: Edward Arnold Publication.
-Halliday, M. (1994), Introduction to Functional Grammar, London: Edward Arnold Publication.
 - Halliday, M.A.K & Matthiessen, C.I.M. (2004), An Introduction to Functional Grammar, London: Edward Arnold Publication.
- Leech, G.N. (1988), Stylistics and Functionalism, in C. MacCabe, N. Fabb, D. Attridge, The Linguistics of Writing: Arguments Between Language and Literature, Routledge.
- Thompson, G. (2004), Introducing Functional Grammar, New York: Arnold.