شگردهای صباحی در بیان کارکردها و اهداف معنایی و انگیزشی آیات قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

بخش زیادی از میراث ادب فارسی، شامل اشارات و مضامین قرآنی است که از بایسته‍های سخنوری به شمار می‍رود. بدون تردید، دریافت اشارات و نشانه‍های یادشده در سروده‍های ادیبان، بر شکوهمندی کلام آنان می‍افزاید و التذاذ حاصل از درک این زیبایی را دوچندان می‌‌کند. در پژوهش حاضر که به روش تحلیلی-توصیفی انجام شده، شیوه‍های به‌کاررفته در شعر صباحی بیدگلی، از سرشناس‍ترین چهره‍های شعر دورۀ بازگشت ادبی، در بیان کارکردها و اهداف معنایی و انگیزشی آیات قرآن، معرّفی و تحلیل شده است. این شیوه‍ها که در کتاب‌های بلاغت به آن‌ها اشاره شده و در اشعار صباحی به کار رفته است، در یک تقسیم‌بندی کلّی، در سه بخش استفادۀ مستقیم (شامل سه قسم لفظی، مفهومی و دوسویه)، تغییر کاربرد آیه و استفادۀ تلمیحی، بررسی و به رویکردهای شاعر در به‌کارگیری این روش‍ها پرداخته شده است. سؤال اصلی تحقیق این است که صباحی علاوه بر بهره‍گیری از روش‍های متداول و شناخته‌شدۀ تأثیرپذیری از قرآن، به چه شگردهای کمتر شناخته‌شده‌‌ای توجّه کرده و کارکردها و اهداف معنایی مرتبط با این شگردها در شعر او کدام است. یافته‍های پژوهش نشان می‍دهد صباحی افزون بر استفاده از روش‍های متعارفی چون اقتباس، درج، ترجمه و استفادۀ مفهومی با رویکرد تأکید و تأیید و کارکردهای بلاغی، به شگردهایی با سابقۀ رواج کمتر در بین شاعران پرداخته که عبارت‌اند از: 1. تغییر کاربرد آیه با رویکرد وصفی و ذوقی به‌قصد برجسته‌سازی موضوع و مضمون؛ 2. استفادۀ تلمیحی با کارکرد مقایسه یا بیان تفضیل. از میان شیوه‍های به‌کاررفته در شعر صباحی، بیشترین بسامد به روش تلمیحی با رویکرد مقایسه و تفضیل تعلّق دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Sabāhi’s Techniques of Depicting Semantic and Inspirational Functions and Intentions of Verses from Qur’an

نویسنده [English]

  • Maryam Baghi
Assistant professor of Persian language and literature، Qom University، Iran
چکیده [English]

A remarkable part of Persian literary heritage consists of the Qur’anic allusions and themes which are essential elements of rhetoric and poetics. Undoubtedly, the perception of the above-mentioned allusions and indications in the poetry of literary figures adds to the grandeur of their diction and doubles the pleasure of discerning this beauty. The present analytical-descriptive research introduces and explores the depiction of semantic and inspirational functions and intentions of Qur’anic verses in the poetry of Sabāhi Bidgoli, one of the most well-known figures in the period of Literary Return. The methods of depiction, referred to in the books of rhetoric and employed in the poetry of Sabāhi, are reviewed within 3 parts: direct usage (verbal, conceptual, and bilateral), changing the verse application, and allusive usage. This article has dealt with the poet’s approaches to undertaking those methods. The main research question is that, in addition to making use of common and known methods of receiving influence from the Qur’an, what less recognized techniques has Sabāhi taken into consideration? What are the semantic functions and intentions related to those techniques in his poetry? The research results show that, in addition to conventional methods such as adaptation, quotation, translation, and conceptual usage for emphasis and confirmation, and rhetorical functions; Sabāhi has also dealt with some lesser-known techniques among poets including: A) changing the verse application in a descriptive and discriminative approach, aiming to highlight the subject and theme; B) allusive usage for comparison or statement of preference. 
In the first technique, the main subject of the verse is in contrast with the subject intended by the poet. Sabāhi makes use of this technique for highlighting and defamiliarizing the subject in his poetry. In the second technique, by associating everyday natural and lyrical phenomena and subjects as well as religious characters and the Qur’anic events, the poet attempts to introduce the aforementioned themes in line with the allusions and stories in the Qur’an. Among the methods used in the poetry of Sabāhi, the allusive method with the approach of comparison and preference has the highest frequency.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sabāhi Bidgoli
  • Verses of the Qur’an
  • Techniques
  • Functions and intentions
  • تفتازانی، سعدالدین (1425)، شرح المختصر، قم: اسماعیلیان.
  • جارم، علی و مصطفی امین (1387)، البلاغه الواضحه، تهران: مؤسسة الصادق(ع).
  • خیامپور، عبدالرّسول (1340)، فرهنگ سخنوران، تبریز: شرکت سهامی چاپ کتاب آذربایجان.
  • راستگو، سیدمحمّد (1376)، تجلّی قرآن و حدیث در شعر فارسی، تهران: سمت.
  • راشد محصّل، محمّدرضا (1372)، کارکردهای معنایی و انگیزشی در کاربرد قرآن و حدیث، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، دورۀ 26، شمارۀ 3 و 4، صص 1063-1084.
  • زرّین‌کوب، عبدالحسین (1363)، سیری در شعر فارسی، تهران: نوین.
  • زرّین‌کوب، عبدالحسین (1375)، از گذشتة ادبی ایران، تهران: الهدی.
  • شریفی، محمّد (1387)، فرهنگ ادبیات فارسی، تهران: معین.
  • شمیسا، سیروس (1373)، نگاهی تازه به بدیع، تهران: فردوس.
  • صباحی بیدگلی، سلیمان (1365)، دیوان صباحی، احمد کرمی، تهران: سلسله نشریات ما.
  • صباحی بیدگلی، سلیمان (1392)، دیوان صباحی، عبدالله مسعودی آرانی، تهران: اسوه.
  • عبدالباقی، محمّد فؤاد (1386)، المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، قم: نوید اسلام.
  • علیزاده، ناصر و اعظم روحی کیاسر (1399)، جنبههای بلاغی عنصر نحوی «ندا» در اشعار اخوان ثالث، فصلنامۀ مطالعات زبانی و بلاغی، دورۀ 11، شمارۀ 21، صص 275-300.
  • مجد، امید و الهه آیین (1391)، شگردهای استفادۀ سعدی از آیات قرآن، فصلنامۀ تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، دورۀ 5، شمارۀ 1، صص 67-78.
  • مشایخ، پروین، سیدمحمود سیدصادقی و سیدجعفر حمیدی (1399)، بررسی تطبیقی انواع بینامتنیت ژنت با نظریة بلاغت اسلامی در شعر حافظ، فصلنامۀ مطالعات زبانی و بلاغی، سال 11، شمارۀ 22، صص 415-422.
  • محمّدقاسمی، حمید (1389)، اسرائیلیات و تأثیر آن بر داستان‌های انبیا در تفاسیر قرآن، تهران: سروش.
  • مؤذّنی، علی‌محمّد (1372)، در قلمرو آفتاب، مقدّمه ای بر تأثیر قرآن و حدیث در ادب پارسی، تهران: قدیانی.
  • موحّدی، عبدالله (1375)، صباحی بیدگلی، پیشاهنگ نام‌آور دورۀ بازگشت ادبی، پژوهش‌نامۀ کاشان، شمارۀ 6، صص 51-94.
  • یاحقّی، محمّدجعفر (1375)، فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: سروش.