بررسی تشبیه در شعر نظامی گنجوی (با تکیه بر خسرو و شیرین)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموختۀ زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران

چکیده

بررسی صور خیال شاعرانه، از راه‌های شناخت شباهت‌ها و تفاوت‌های آثار ادبی است که سبک و ارزش هنری اثر را روشن می‌سازد و میزان قدرت نوآوری و بهره‌گیری شاعر را از میراث گذشتگان مشخّص می‌کند. همچنین جذّابیت آثار هنری، ناشی از چگونگی ساختار آن‌هاست و این ساختار است که وجه تمایز و برتری آن‌ها را نسبت به دیگر آثار ادبی نشان می‌دهد. دستگاه بلاغی مهم‌ترین دستگاه زبان ادبی است که روند آفرینش ادبی در آن برجسته‌تر از سایر دستگاه‌های زبان است. تشبیه اساسی‌ترین رکن این دستگاه است که اجزای دیگر، مانند استعاره، تشخیص، مجاز و کنایه از آن ناشی می‌شوند. با بررسی ساختار تشبیه به‌صورت دقیق می‌توان تحوّلات سبکی دستگاه بلاغی را نیز نشان داد. در این تحقیق، انواع تشبیهات «خسرو و شیرین» از وجوه مختلف بلاغی، وجه شبه، ادات، حسّی و عقلی بودن، مفرد و مرکّب بودن، ساختار ظاهری و شکلی و بسامد به‌کارگیری تشبیه بررسی و دسته‌بندی شده و سپس تحلیلی علمی و آماری از آن ارائه گردیده است. این پژوهش کاملاً جنبة علمی دارد؛ یعنی تمام تشبیهات خسرو و شیرین مورد بررسی قرار گرفته است. در داستان خسرو و شیرین که ۵۳۰۰ بیت دارد، ۱۰۰۵ تشبیه دیده می‌شود؛ یعنی ۱۹ درصد از کلّ ابیات. توجّه به این آمار، قدرت تصویرگری نظامی و هنر وی را آشکار می‌سازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of Simile in Nizami Ganjavi`s Poems(Focus on Khosrow and Shirin)

نویسنده [English]

  • Zeinab Nasiri
Ph.D Graduated of Tehran University
چکیده [English]

Examining imagery is a way of recognizing the similarities and differences of literary works and clarifies the style and artistic value of the work and determines the extent of the poet's power of innovation and use of the heritage of the past. Also, the attractiveness of works of art is due to the way they are structured, and this structure shows their distinction and superiority over other literary works. Rhetorical figures are the most important literary language figures in which the process of literary creation is more prominent than other language figures.
Simile, is the most fundamental pillars of rhetorical figures such as metaphor, metonymy and characterization are caused by it. In this study, imagery in Xosrow and Ŝirin, from various aspects such as the Modal analogy, sensory and intellectual, singular and complexity, morphology, frequent use of metaphor and simile common are evaluated, classificated, and compared, and after adjustment for a variety of similes, a scientific and statistical analysis is presented. The main focus of this study was to compare the types of similes, in terms of the aforementioned characteristics, to determine the rate of innovation and imitation of Nizami.
The story of Xosrow and Ŝirin, is 5300 bits, which in 1005 bits (19 percent), the simile is used. The highlights of this research, is a new and innovative imageries in the Nizami's similes which shows initiative and creativity in bringing new meanings and themes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • simile
  • imagery
  • metaphor structures
  • Xosrow and Ŝirin
  • Nizami Ganjavi
  • اسکلتن، رابین (۱۳۷۵)، حکایت شعر، ترجمۀ مهرانگیز اوحدی، تهران: میترا.
  • پورنامداریان، تقی (۱۳۸۱)، سفر در مه، تهران: نگاه.
  • تجلیل، جلیل (۱۳۶۲)، معانی و بیان، تهران: دانشگاه تهران.
  • تفتازانی، سعدالدین (بی‌تا)، مطوّل، قم: مکتب داوری.
  • رازی، شمس‌الدین محمّد بن قیس (۱۳۳۵)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح محمّد بن عبدالوهّاب قزوینی، تهران: دانشگاه تهران.
  • زرّین‌کوب، عبدالحسین (۱۳۸۷)، ارسطو و فنّ شعر، چ 6، تهران: امیرکبیر.
  • زنجانی، برات (۱۳۵۱)، صور خیال در خمسة نظامی، رسالة دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران.
  • شفیعی کدکنی، محمّدرضا (۱۳۷۰)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.
  • شمیسا، سیروس (۱۳۸۶)، بیان، چ 2، تهران: میترا.
  • صادقی شهپر، رضا (1396)، تشبیه در اقلیم داستان، فصلنامۀ مطالعات زبانی و بلاغی، سال 8، شمارۀ 16، صص 189-222.
  • صفوی، کورش (۱۳۸۰)، از زبان‌شناسی به ادبیات (شعر)، تهران: پژوهشگاه هنر و اندیشة اسلامی.
  • طالبیان، یحیی (۱۳۷۸)، صور خیال در شعر شاعران سبک خراسانی، کرمان: عماد کرمان.
  • علوی مقدّم، محمّد و رضا اشرف‌زاده (۱۳۸۱)، معانی و بیان، چ 3، تهران: سمت.
  • فرشیدورد، خسرو (۱۳۴۹)، نقد شعر فارسی، تهران: وحید.
  • نظامی، الیاس بن یوسف (۱۳۸۸)، خسرو و شیرین، تصحیح حسن وحید دستگردی به کوشش سعید حمیدیان، چ 9، تهران: قطره.
  • نظامی، الیاس بن یوسف (۱۳۹۲)، خسرو و شیرین، تصحیح بهروز ثروتیان، تهران: امیرکبیر.
  • همایی، جلال‌الدین (۱۳۵۴)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: انتشارات دانشگاه سپاهیان انقلاب.