نشانِ نامه یا سحای نامه؟ تصحیح بیتی از رودکی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی، عضو هیئت علمی وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری

چکیده

قصیدۀ دندانیه یکی از معدود قصاید رودکی سمرقندی است که خوشبختانه از دستبرد حوادث و فتن محفوظ مانده و در زمرۀ میراث ارزشمند ادب فارسی ثبت شده است. ظاهراً در این قصیدۀ رودکی از نظر شمار ابیات و ضبط لغات، دگرگونی‌های چندان زیادی پدید نیامده است. در مقالۀ حاضر، کوشیده شده بر پایۀ معیارهای سبک‌شناسانه و نیز شواهد گونه‌گون ادب فارسی و گه‌گاه عربی، برای تصحیح بیت: «دلم خزانۀ پرگنج بود و گنج سخن/ نشان نامۀ ما مهر و شعر عنوان بود» پیشنهادهایی مطرح گردد. مصحان و شارحان دیوان رودکی، «مُهر» را در مصرع دوم به صورت «مِهر» حرکت‌گذاری و معنی کرده‌اند، حال آن‌که با توجه به سایر اجزای بیت، «نامه» و «عنوان»، می‌توان دریافت که باید آن را به صورت «مُهر» خواند. البته دلیل این اشتباه شارحان، تلاش برای معنی‌دار کردن مصراع دوم بوده است غافل از این‌که گشتگی و تصحیف «سحای نامه» به «نشانِ نامه» اشکال اصلی‌ای است که در بیت رخ داده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sign of the Letter (Neshan-e Nameh) or Seal of the Letter (Sahay-e Nameh)? Correction of a Verse Composed by Rudaki

نویسنده [English]

  • Hamid Aghajani
Scientific Member of Ministry of Science, Research and Technology
چکیده [English]

“Dandanieh” is one of the few odes composed by Rudaki Samarkandi, which has fortunately been preserved from looting and insurrections and has been registered as a valuable heritage of Persian literature. Apparently, in this poem by Rudaki, there have not been many changes in terms of the number of lines and the preservation of words. In the present article, based on stylistic criteria as well as various evidences of Persian literature and occasionally Arabic, an attempt has been made to correct the following verse: “My heart was a treasury full of treasure and a treasure of speech, the seal was our sign of the Letter and the title of our poem.” The editors and commentators of Rudaki's Collection of Poems have made diacritic placement and interpreted "Seal" (Mohr) as "Affection" (Mehr) in the second hemistich. According to the other components of the verse such as "letter" and "title," however, it can be understood that this word should be considered as "seal"(Mohr). Of course, the commentators’ mistake was due to the attempt to make the second hemistich meaningful, unaware that the word change and misspelling of "Saha-Nameh" (Seal of the Letter) to "Neshan-Nameh" (Sign of the Letter) is the main problem that has occurred in the verse.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rudaki
  • Correction
  • Sign of the Letter
  • Seal of the Letter
  • Seal (Mohr)
  • Affection (Mehr)
  • ابن هبة‌الله، محمّد بن محمّد (1425ق)، المجموع الفیف، محقّق یحیی وهیب جبوری، بیروت: دارالغرب الاسلامی.
  • جهادی، سید امیر (1397)، متن‌شناسی نسخۀ خطّی آداب انشاء نوربخشی در بلاغت نثر و ترسّل عصر صفوی، فصلنامة مطالعات زبانی بلاغی، سال 9، شمارة 18، صص 39- 68.
  • امامی، نصرالله (1383)، استاد شاعران، رودکی، تهران: جامی.
  • امیر معزی، محمّد بن عبدالملک (1389)، دیوان، تصحیح عبّاس اقبال آشتیانی، تهران: اساطیر.
  • ترکی، محمّدرضا (1394)، پیشگامان شعر فارسی، تهران: سمت.
  • تنوخی، محسن بن علی (1391)، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، تحقیق عبود الجی، بی‌جا: بی‌نا.
  • حافظ، شمس‌الدین محمّد (1362)، دیوان، تصحیح و توضیح پرویز ناتل خانلری، تهران: خوارزمی.
  • خاقانی شروانی، افضل‌الدین بدیل (1378)، دیوان، تصحیح ضیاءالدین سجّادی، تهران: زوّار.
  • خاقانی شروانی، افضل‌الدین بدیل (1384)، منشآت، تصحیح و تحشیۀ محمّد روشن، تهران: دانشگاه تهران.
  • خطیب‌رهبر، خلیل (1379)، رودکی، تهران: صفی‌علیشاه.
  • دبیرسیاقی، محمّد (1374)، پیشاهنگان شعر فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.
  • دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت­نامه، تهران: دانشگاه تهران.
  • دهلوی، امیرخسرو (1387)، دیوان، تصحیح اقبال صلاح‌الدین، با مقدّمه و اشراف محمّد روشن، تهران: نگاه.
  • رادویانی، محمّد بن عمر (13870)، ترجمان ‌البلاغه، تصحیح احمد آتش، به کوشش توفیق سبحانی و اسماعیل حاکمی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  • رازی، امین احمد (بی‌تا)، هفت اقلیم، تصحیح جواد فاضل، تهران: علی‌اکبر علمی.
  • رواقی، علی (1399)، سروده‌های رودکی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
  • رودکی، ابوعبدالله جعفر بن محمّد (1382)، دیوان، بر اساس نسخة سعید نفیسی، ی. براگینسکی، تهران: نگاه.
  • رودکی، ابوعبدالله جعفر بن محمّد(1382)، دیوان، تصحیح و شرح جعفر شعار، تهران: قطره.
  • رودکی، ابوعبدالله جعفر بن محمّد (1383)، دیوان، شرح و توضیح منوچهر دانش‌پژوه، تهران: توس.
  • رودکی، ابوعبدالله جعفر بن محمّد (1391)، دیوان، توضیح، نقد و تحلیل کامل احمدنژاد، تهران: آمه.
  • رونی، ابوالفرج (1304)، دیوان، به اهتمام محمود مهدوی دامغانی، مشهد: کتاب‌فروشی باستان.
  • الصابی، هلال بن المحسن (1986)، رسوم دارالخلافه، تحقیق میخائیل عواد، بیروت: دارالرائد العربی.
  • صفا، ذبیح­الله (1339)، گنج سخن، تهران: ابن‌سینا.
  • صولی، محمّد بن یحیی (1341ق)، أدب الکتاب، تحقیق اثری محمّد بهجه و آلوسی محمّد شکری، بغداد: المکتبة العلمیة.
  • سنایی غزنوی (1329)، حدیقة ‌الحقیقه، تصحیح مدرّس رضوی، تهران: چاپخانۀ سپهر.
  • شعار، جعفر و حسن انوری (1369)، گزیدۀ اشعار رودکی، تهران: امیرکبیر.
  • عنصرالمعالی، کیکاووس بن اسکندر (1378)، قابوس‌نامه، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: علمی و فرهنگی.
  • فردوسی، ابوالقاسم (1382)، شاهنامه، بر اساس چاپ مسکو، تهران: هرمس.
  • فرغانی، سیف‌الدین محمّد (1364)، دیوان، تصحیح و مقدّمۀ ذبیح‌الله صفا، تهران: فردوسی.
  • گرگانی، فخرالدین اسعد (بی‌تا)، ویس و رامین، تصحیح مجتبی مینوی، تهران: کتاب‌فروشی فخر رازی.
  • مایل‌ هروی، نجیب (1369)، نقد و تصحیح متون، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
  • محمّد بن منوّر (1388)، اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید، تصحیح محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگه.
  • مختاری غزنوی، عثمان ‌بن عمر (1382)، دیوان، به اهتمام جلال‌الدین همایی، تهران: علمی و فرهنگی.
  • مدبّری، محمود (1370)، شرح احوال و اشعار شاعران بی ­دیوان، بی­جا: پانوس.
  • معین، محمّد (1376)، تعلیقات برهان قاطع، ج 5، تهران: امیرکبیر.
  • میهنی، محمّد بن عبدالخالق (1375)، دستور دبیری، تصحیح سید علی رضوی بهابادی، یزد: بهاباد.
  • ناصرخسرو قبادیانی (1357)، دیوان، به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقّق، تهران: دانشگاه تهران.
  • نظامی گنجوی (1385)، لیلی و مجنون، تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: زوّار.
  • نفیسی، سعید (1319)، احوال و اشعار رودکی، تهران: شرکت کتاب‌فروشی ادب.
  • نفیسی، سعید (1382)، محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی، تهران: اهورا.
  • نظامی، الیاس بن یوسف (1395)، مخزن ‌الاسرار، تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
  • هدایت، رضاقلی‌خان (1382)، مجمع ­الفصحاء، به کوشش مظاهر مصفّا، تهران: امیرکبیر.