وجوه پنهان معنا در لایه‌ی آوایی هفت‌پیکر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری

2 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم (نویسنده مسئول)

3 دانشیار زبان‎شناسی دانشگاه فردوسی مشهد

4 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

زبان در فرایند ادبی شدن، از شکل متداول خود فاصله می‌گیرد و عناصر زبانی در کاربردی هنری، فراتر از نوع قراردادی در متن حضور می‌یابند. در آثار برجستة ادبی میان محتوا و نحوة کاربرد واحدهای زبانی در لایه‌های مختلف، پیوند خاصّی وجود دارد. هفت‌پیکر نیز از آثار کمنظیری است که نظامی در سرودن آن، در سطوح مختلف از ظرفیتهای زبانی متنوّعی برای تقویت محتوا بهره می‌برد و نوعی تشخّص سبکی را در این اثر ایجاد می‌کند. اثر ادبی متشکّل از لایه‌های درهم‌تنیده است؛ از این رو تحلیل متن هفتپیکر با رویکرد سبکشناسی لایهای شیوه‌‌ای مناسب برای کشف ظرفیت‌های زبانی و کارکرد هنری واحدهای زبانی است. در تحلیل لایه‌ای، نقش هر لایه در تولید و انتقال پیام مشخّص می‌شود. در میان لایه‌های زبانی، لایة آوایی به‌عنوان مقدّمه‌ای برای تحلیل زبان به شمار می‌رود؛ زیرا آوا نخستین نشانة محسوس زبان است. در کلام نظامی، مؤلّفه‌های قابل بررسی در موسیقی بیرونی، درونی، معنوی و کناری علاوه بر نقشی که در افزایش موسیقی دارند، در پیوند با معنا کارکردی هنری یافته‌اند؛ به گونه‌ای که کوچکترین واحدهای زبانی نیز نقش قابل تأمّلی در تولید و انتقال پیام اثر دارند. در موسیقی بیرونی، ظرفیت‌های وزنی سبب همخوانی موسیقی حاکم بر فضاهای مختلف متن با محتوا و القای معنا می‌شود. در موسیقی کناری، گزینش هدفمند قافیه و ردیف و آهنگ حاصل از آن‌ها سبب ایجاد دلالتمندی، تولید و انتقال مفهوم از سطح آوا به محتوا می‌گردد. شگردهای ادبی در موسیقی درونی مانند یک رمزگان ادراکی کاربرد می‌یابند که تعمّق بیشتر مخاطب را در پی دارد و از سویی، نوعی دلالتمندی فرامتنی ایجاد می‌کند. پیوند موسیقی معنوی با محتوا و ایجاد معانی حاشیهای، از شیوه‌های نوبنیانی است که نوعی تشخّص سبکی به کلام نظامی بخشیده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Hidden aspects of meaning in the phonetic layer of Haft-Peykar

نویسندگان [English]

  • Gholamhosehn Madadi 1
  • Ebrahim Estaji 2
  • Azam Estaji 3
  • ali tasnimi 4
1 Hakim Sabzevari University
2 Assistant professor of persian language and literature. Hakim
3 linguistic department,literature and humanity faculty,ferdowsi university of Mashhad.
4 Hakim Sabzevari University
چکیده [English]

In the process of achieving literariness, language moves away from its usual form, and linguistic elements in the text go beyond conventional types for an artistic usage. In outstanding literary works, there is a special link between the content and the way linguistic units are used in different layers. Haft Peykar is also one of the unique works, in which Nezami used various linguistic capacities at various levels to strengthen the content and create a kind of stylistic distinction in this masterpiece. A literary work consists of intertwined layers. Therefore, analyzing the text of Haft Peykar with a layered stylistic approach is a proper way to discover the linguistic capacities and artistic function of language units. Accordingly, the role of each layer in the production and transmission of the message is specified in the analysis of that layer. Among the linguistic layers, the phonetic layer is considered as an introduction to language analysis since sound is the first tangible sign of language. In addition to their role in increasing musicality, the components that can be studied for their external, internal, spiritual, and lateral music have found an artistic function concerning the meaning in the Nezami’ words so that even the smallest linguistic units play a significant role in producing and transmitting the message of the work. The rhythmic capacities in the external music cause the music that governs the different spaces of the text to be consistent with the content and the induction of meaning. In lateral music, the purposeful selection of rhyme scheme Rhyme scheme and the resulting melody facilitate signification, production and transfer of meaning from the sound level to the content. Literary techniques are used in the inner music similar to perceptual coding, which leads to readers’ further contemplation and also creates a kind of hypertext signification. The connection of spiritual music with content and the creation of marginal meanings is a novel method that has bestowed a kind of stylistic distinction to Nezami’s words.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Phonetic Layer
  • Semantics
  • Haft Peykar
  • آلگونه‎ جونقانی، مسعود (1397)، نشانهشناسی شعر، چ 1، تهران: نویسه ‌پارسی.
  • اسلامی ندوشن، محمّدعلی (1374)، ماجرای پایان‌ناپذیر حافظ،‌چ 2،‌ تهران: یزدان.
  • البرزی، پرویز (1386)، مبانی زبان‌شناسی متن، چ 1، تهران: امیرکبیر.
  • بارت، رولان (1397)، مبانی نشانه‌شناسی، چ 1، تهران: علمی و فرهنگی.
  • پورنامداریان، تقی و ناهید طهرانی‌ ثابت (1390)، نگاهی دیگر به جناس، مجلة علوم و فنون، سال 3، شمارة 3، صص21-28.
  • دانشگر، آذر و لیلا رحمتیان (۱۳۹۹)، واکاوی گفتمان بوشی گرمس در رمان پیکر فرهاد عبّاس معروفی، فصلنامه تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) دورة 12، شمارة ۴۶، صص 13-34.
  • رادفر، ابوالقاسم (1368)، فرهنگ بلاغی- ادبی، چ 1، تهران: اطلاعات.
  • زرّین‌کوب، عبدالحسین (1383)، پیر گنجه در جست‌وجوی ناکجاآباد، چ 6، تهران: سخن.
  • جرجانی، عبدالقاهر (1374)، اسرارالبلاغه، ترجمۀ جلیل تجلیل، تهران: دانشگاه تهران.
  • جهان‌تیغ، مریم (1380)، سیب جان، چ 1، تهران: سخن.
  • خدیش، پگاه (1391)، ریخت‌شناسی افسانه‌های جادویی ایرانی، چ 2، تهران: علمی و فرهنگی.
  • سعیدی، حبیب‌الله (1390)،‌ مقدّمة زبان‌شناسی متن، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد.

-­ سمیعی‌، احمد و دیگران (1386)، مبانی زبان‌شناسی، چ 1، تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی.

  • شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1386)، موسیقی شعر، چ 10، تهران: آگه.
  • شمیسا، سیروس (1381)، نگاهی تازه به بدیع ، چ 14، تهران: فردوس.
  • شمیسا، سیروس (1393)،کلیات سبک‎شناسی، چ 4، تهران: میترا.
  • طالبیان، یحیی و مهدیه اسلامیت (1388)، بررسی نقش موسیقایی قافیه در شعر حافظ، نثرپژوهی ادب فارسی (ادب و زبان)، دورة جدید، شمارة 25، صص 115-140.
  • فالک، جولیاس اس. (1377)، زبان‌شناسی و زبان، ترجمة خسرو غلامعلی‌زاده، چ 2، مشهد: آستان قدس رضوی.
  • فتوحی‎ رودمعجنی، محمود (1395)، سبک‌شناسی نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، چ 3، تهران: سخن.
  • قاسمی، ضیا (1397)، سبک ادبی از دیدگاه زبان‌شناسی، چ 2، تهران: امیرکبیر.
  • قویمی، مهوش (1383)،آوا و القا: رهیافتی به شعر اخوان ثالث. چ 1، تهران: هرمس.
  • عبادیان ، محمود (1372)، درآمدی بر سبکشناسی در ادبیات، چ 2، تهران: آوای نور.
  • غلامرضایی، محمّد (1391)، سبکشناسی شعر پارسی از رودکی تا شاملو، چ 4، تهران: جامی.
  • لطیف‌نژاد، فرّخ (1396)، نحوۀ تشکیل و دریافت متن در اشعار معاصر، چ 1، تهران: سخن.
  • متّحدین، ژاله (1354)، تکرار، ارزش صوتی و بلاغی آن، مجلة دانشکدة‌ ادبیات و علوم انسانی مشهد، سال 11، شمارة 43، صص90-109.
  • مرادی، سیاوش، سعید فرامرزی‌فرد و هادی خدیور (۱۳۹۹)، نشانه‌شناسی مفهوم عشق در منظومۀ ویس و رامین براساس نظریۀ رمزگان دنیل چندلر، فصلنامة تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دورة 12، شمارة 44، صص ۲۶۵-۲۸۶.
  • محقّق ‌نیشابوری، جواد و دیگران (1399‌)، کارکرد موسیقی شعر در حکایت شیخ ‌صنعان، مجلة مطالعات زبانی و بلاغی، سال 11، شمارة ۲۲، صص 359-414.
  • محمّدی، علی و طاهره قاسمی‌ دورآبادی (1395)، بررسی نقش قافیه در تحوّلات آوایی زبان فارسی، نشریة فنون ادبی، سال 8، شمارة 2، صص 15-32.
  • مجد، امید (1393)، برخی ظرافت‌های بلاغی و معنایی پنهان تعلیمی در سخن سعدی، پژوهش‌نامة ادبیات تعلیمی، سال 6، شمارة 21، صص 109-126.
  • مؤذّنی، علی‌محمّد، عبدالرضا ‌سیف و علی‌اصغر فراز (1399)، اقسام قافیه و ردیف در غزل‌های عراقی و نقش موسیقایی آن، فصلنامة مطالعات زبانی و بلاغی دانشگاه سمنان، سال 11، شمارة ۲۲، صص۲۵۱- ۲۷۵.
  • نظامی، الیاس بن یوسف (1380)، هفت‌پیکر، به‌کوشش سعید حمیدیان ، چ 4، تهران: قطره.
  • وحیدیان کامیار، تقی (1388)، بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی، چ 4، تهران: سمت.
  • همایی، جلال‌الدین (1370)، فنون بلاغت و صناعات ادبی ، چ 7 ، تهران: هما.
  • وردانک، پیتر (1389)، مبانی سبک‎شناسی، چ 1، تهران: نشر نی.

- Beaugrande, Robert & Dressler, Alain Wolfgang (2002), An Itroduction To Text Linguistics, London: Longman.

- lotman, Y. (2010), Nepredskazuemye mekhanizmy kultury, Tallinn, Estonia: TLU Press. Lenhoff , G., Vroon, R. & Arbor, A. MIT: University of Michgan Press.

- lotman, Y. (2009), Culture and Explosion, Edited by Marina Grishakova and Tr. by Wilma Clark.Berlin: Mouton de Gruyter