تحلیل سبک‌شناختی «رسالۀ مجدیه»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، ایران، بناب

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران (نویسنده مسئول)

3 استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، ایران، بناب

چکیده

رسالۀ مجدیه، نوشتة میرزا محمّدخان مجدالملک، جزو نخستین آثار انتقادی منثور فارسی دورۀ ناصری است. این اثر همگام با جریان بیدارسازی ادبیات مشروطه، جهت تنویر افکار و اصلاح امور، نابسامانی‌های عصر را در قالب نثری استوار با زبانی انتقادی و طنزآمیز به تصویر کشیده است. منتقدان بسیاری در کنار ارزش‌های تاریخی- اجتماعی این اثر، از اهمیت ادبی آن سخن گفته‌اند. مصحّح کتاب، سعید نفیسی، آن را بزر‌گ‌ترین شاهکار نثر فارسی قرن سیزدهم نامیده است. مسئلۀ اصلی این تحقیق، جست‌وجوی مختصّات ادبی ممتاز این اثر و تحلیل برجستگی‌های زبانی و بلاغی آن با رویکرد سبک‌شناسی ساخت‌گرا بوده است. در این مقاله، به روش توصیفی- تحلیلی، ویژگی‌های سبکی رسالة مجدیه در سه سطح زبانی، بلاغی و فکری مورد بررسی قرار گرفت و این نتایج به دست آمد: در سطح زبانی، غلبه با کاربرد واژگان، ترکیبات، اعلام و مقیاس‌های صرفی عربی است که متن را از سادگی زبان دور کرده و انواع قابلیت‌های ادبی و هنری را بر آن افزوده است. مهم‌ترین ویژگی نحوی اثر، کاربرد افعال وصفی و وجهیت اخباری با قطعیت بالا است. در سطح ادبی، استفادۀ فراوان از صنایع بدیع لفظی مانند جناس، سجع، ازدواج، تضمین‌المزدوج، ترصیع و موازنه، موجد موسیقی کلام درونی قوی در این متن و همچنین آراستگی زبانی این اثر بوده است. کاربرد فراوان صنایع بدیع معنوی نظیر تضاد، تلمیح، تناسب، تضمین و تمثیل، علاوه بر اینکه فرصت استدلال و قیاس و استشهاد را برای مؤلّف فراهم آورده، بر ادبیّت متن افزوده و در برخی مواقع آن را متمایل به نثر فنّی ساخته است. در سطح بلاغی، کاربرد کنایه و تعریض به‌دلیل نقش مؤثّر آن در طنزسازی، در مقایسه با ابزارهای بلاغی دیگر، جلوۀ هنری‌تری دارد. در سطح فکری، انتقاد از عدم اجرای عدالت، بی‌کفایتی کارگزاران حکومتی، انتقاد از اوضاع اقتصادی و فسادهای حاکمیتی و ارائۀ پیشنهادهای اصلاحی/آرمانی در ابعاد مختلف سیاسی و اجتماعی، گفتمان اصلی اثر را تشکیل می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Stylistic Analysis of Majdieh Treatise

نویسندگان [English]

  • Seyyed Kamak Sharifi 1
  • Narges Oskouie 2
  • Aziz Hojjaji 3
1 Phd Student of Persian Language and Literature, Bonab Branch, Islamic Azad University, Bonab, Iran
2 Associate Professor of Persian Language and Literature, Bonab Branch, Islamic Azad University, Bonab, Iran
3 Azad Islamic University- Bonab
چکیده [English]

Majdieh Treatise, written by Mirza Mohammad Khan Majdalmalek, is one of the first critical works of Persian prose in the Nasseri period. In line with the awakening movement of constitutional literature to enlighten the thoughts and reform the affairs, this work depicts the disorders of the era in the form of a stable prose, with a critical and humorous language. Many critics have spoken about the literary significance of this work, alongside its socio-historical values. The book's editor, Saeed Nafisi, has called it the greatest masterpiece of Persian prose of the thirteenth century. The main objective of this research has been to search for the excellent literary coordinates of this work and analyze its prominent linguistic and rhetorical features with a constructivist stylistic approach. In this article, the stylistic features of Majdieh's Treatise were examined by descriptive-analytical method, at three levels; linguistic, rhetorical and intellectual and the following results were obtained. At linguistic level, the use of Arabic words, combinations, pronouns, and morphological scales are dominant, which distances the text away from the simplicity of language and adds a variety of literary and artistic capabilities to it. The most important syntactic features of the work are the use of descriptive verbs and its predictive aspect with high level of certainty. At literary level, there is an extensive use of novel figures of speech such as pun, saj’, internal rhyme, leonine verse and parallelism, which create a strong inner verbal music as well as rhetorical effect in this work. Extensive use of novel figures of thought such as contradiction, allusion, congeries, and allegory, in addition to providing the author with the opportunity for reasoning, analogy and affidavit, makes the text more poetic and, in some cases, brings closer to technical prose. At rhetorical level, the use of metonymy and irony- is more artistic compared to other rhetorical tools, due to their effective role in humor. At intellectual level, the main discourse of the work is comprised of criticism for lack of justice, incompetency of government officials, criticism of the economic situation and governmental corruptions and the presentation of reform /ideal proposals in various political and social dimensions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Majdieh Treatise
  • critical literature
  • Qajarieh literature
  • prose stylistics
  • stylistic coordinates
  • اعتمادالسلطنه، محمّدحسن خان (۱۳۷۴)، مآثرالآثار، ۴۰ سال تاریخ ایران، ترجمة ایرج افشار، تهران: اساطیر.
  • افضل‌الملک، میرزا غلامحسین (۱۳۶۱)، افضل‌التواریخ، به کوشش منصور اتحادیه نظامی مافی و سیروس سعدوندیان، تهران: نشر تاریخ ایران.
  • امینی، علی (1358)، بیست سال بعد از امیرکبیر متضمّن شرح اوضاع ایران و حوادث نیمة اوّل سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار به انضمام رسالة مجدیه، تصحیح و توضیحات فضل‌الله گرگانی تهران: اقبال.
  • آجدانی، لطف‌الله (۱۳۹۱)، اندیشه‌های سیاسی در عصر مشروطیت، تهران: علم.
  • آرین‌پور، یحیی (۱۳۸۷)، از صبا تا نیما، سه جلد، چ 9، تهران: زوّار.
  • بامداد، مهدی (۱۳۷۱)، شرح حال رجال ایران در قرون ۱۲ و ۱۳ و ۱۴، تهران: صفّار.
  • حائری، عبدالهادی (۱۳۶۴)، تشیّع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، تهران: امیرکبیر.
  • حکیم‌الممالک، علی‌نقلی (1356)، روزنامة سفر خراسان، به کوشش ایرج افشار و دیگران، تهران: فرهنگ ایران زمین.
  • رهبری، مهدی (۱۳۸۷)، مشروطة ناکام، تأمّلی در رویارویی ایران با چهرة ژانوسی تجدّد، تهران: کویر.
  • سپهر، محمّدتقی (۱۳۷۷)، ناسخ‌التواریخ (تاریخ قاجاریه)، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
  • شمس‌العلمای گرگانی، حاج محمّدحسین (۱۳۷۷)، ابدع‌البدایع، به اهتمام حسین جعفری، چ 1، تبریز: احرار.
  • شمیسا، سیروس (۱۳۸۶)، نگاهی تازه به بدیع، چاپ دوم از ویرایش سوم، تهران: میترا.
  • شیری، قهرمان (1389)، نثر فنّی، دلایل و زمینه‌های شکل‌گیری، فصلنامة مطالعات زبانی و بلاغی، شمارۀ 2، صص 51-80.
  • طباطبایی، جواد (۱۳۹۲)، تأمّلی دربارة ایران، تهران: مینوی خرد.
  • کریمی، علیرضا (۱۳۸۷)، انقلاب مشروطه در بوتة نقد، قم: دفتر عقل.
  • مجدالملک سینکی، محمّد (۱۲۸۷)، رساله مجدیه یا کشف‌الغرائب، نسخة خطّی، تهران: کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
  • ناصری، اکرم (۱۳۸۹)، کارکردهای سیاسی- اجتماعی تولیت آستان قدس رضوی در دورة قاجار، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه بیرجند.
  • نصری، عبدالله (۱۳۸۶)، رویارویی با تجدّد، تهران: علم.
  • وهومن، هارون (۱۳۸8)، سفرنامه‌های خطّی فارسی، ج 4، تهران: نشر اختران.
  • هدایتی خمینی، عباس (۱۳۹۰)، زندگی‌نامة سیاسی و اجتماعی علاءالسلطنه (پرنس محمّدعلی خان)، تهران: طهوری.