بررسی ارتباط نظام تخیّلی و خاستگاه فرهنگی منظومه ورقه و گلشاه برمبنای نظریه ژیلبر دوران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان

3 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان (نویسنده مسئول)

چکیده

تخیّل، فضایی بی‌کران در ذهن شاعر ایجاد می‌کند که موجب خلاقیت و تجلّی هنری او می‌شود. هستة تفکر شعر، ریشه در تخیّل شاعر دارد؛ زیرا گویای طرز تلقّی شاعر از جهان و محیط پیرامونش است. این عنصر، اصلی‌ترین عنصر سازندة ادبیات غنایی و حماسی به ‌شمار می‌آید. منظومه غنایی- حماسی ورقه و گلشاه عیوقی به پیروی از ساختار و داستان عروه و عفرای عربی سروده شده و با توجه به خاستگاه عربی آن، بسیاری از عناصر فرهنگی و اجتماعی جامعه مذکور را نمایان کرده ‌است. در تصویرسازی‌های این اثر، نظام تخیّل به ‌شکل منظومه‌ای تودرتو و با کاربست نمادهایی با ارزش‌گذاری مثبت و منفی مورد استفاده قرار گرفته‌ است. هدف اصلی این پژوهش که با روش توصیفی-تحلیلی انجام شده، بررسی و کشف نظام تخیّلی منظومه ورقه و گلشاه براساس الگوی ژیلبر دوران است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد نظام تخیّل در این منظومه، هم در بخش نمادهای با ارزش‌گذاری مثبت (عروجی، تماشایی و جداکننده) و هم در بخش نمادهای با ارزش‌گذاری منفی (سقوطی، تاریکی و حیوانی) بیانگر این است که حادثة داستانی در سرزمینی کاملاً بدوی با ساختار فرهنگی و اجتماعی خاص عربی ساخته و پرداخته شده‌ است؛ بنابراین از این منظر، نظام تخیّل و حوادث داستان، همسویی کاملی با یکدیگر دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Relationship between Imaginary System and Cultural Origin of Vargheh and Galshah Systems Based on Gilbert Durand's Theory

نویسندگان [English]

  • Aiasghar Rahnama 1
  • Esmat Esmaeli 2
  • Seyyed Hasan Tabatabaei 3
1 Semnan University
2 Semnan University
3 Semnan University
چکیده [English]

Imagination creates an infinite atmosphere in the poet's mind that leads to his creativity and artistic expression. The core of poetic thinking is rooted in the poet's imagination; Because it shows the poet's attitude towards the world and its surroundings. This element is considered to be the main building block of lyrical and epic literature. The lyrical-epic poem of Vargheh and Galshah Ayouqi has been written following the structure and story of Arwa and Afra in Arabic, and according to its Arabic origin, it has revealed many cultural and social elements of the mentioned society. On the other hand, in the illustrations of this work, the system of imagination has been used in the form of nested systems and by using symbols with positive and negative evaluations. The main purpose of this research, which has been done by the descriptive-analytical method, is to study and discover the imaginary system of Vargheh and Galshah systems based on Gilbert Durand's model. The results show that the system of imagination in this system, both in terms of positively valued symbols (ascending, spectacular, and separating) and in terms of negatively valued symbols (falling, darkness and animal) indicates that an accident story is made and told in a completely primitive land with a special Arab cultural and social structure; Therefore, from this perspective, the system of imagination and the events of the story are in perfect harmony with each other.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Vargheh and Galshah
  • Ayouqi
  • Arabic culture
  • Gilbert Durand
  • system of imagination
-­ قرآن کریم.
- ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1386)، مقدّمه، ترجمة محمّد پروین گنابادی، چ 4، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- ارسطو (1973م)، فنّ الشعر، ترجمة عبدالرحمن بدوی، بیروت: دارالثقافه.
- الأصفهانی، أبوالفرج (1981م)، الأغانی، تحقیق عبدالکریم العزباوی، چ 1، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- الیاده، میرچا (1385)، رساله‌ای در تاریخ ادیان، ترجمة جلال ستّاری، چ 1، تهران: سروش.
- اوداینیک، ولودیمیر والتر (1379)، یونگ و سیاست، ترجمة علیرضا طیب، چ 1، تهران: نی.
- آذرنوش، آذرتاش (1390)، تاریخ زبان و فرهنگ عربی، چ 1، تهران: سمت.
- پورمند، فریماه و بیتا مصباح (1398)، مطالعة تطبیقی نشانگان تخیّل در متن و نگاره‌های منظومة خسرو و شیرین براساس روش ژیلبر دوران، فصلنامة مطالعات زبانی و بلاغی، دورة 10، شمارة 19، صص 77-104.
- پیردهقان، مریم (1392)، بررسی تحلیلی نقش تصویر در تخیّل اجتماعی ژیلبر دوران، انسان‌شناسی و فرهنگ، آخرین بازدید: 10/9/1394، http://anthropology.ir.
- حافظ، شمس‌الدین (1387)، دیوان، تصحیح غنی و قزوینی، چ 5، تهران: ققنوس.
- حتی، فیلیپ (1974م)، تاریخ العرب، چ 4، بیروت: دار غندور.
- خمری، حسین (2001م)، فضاء المتخیل، چ 1، دمشق: وزاره الثقافه.
- ستودیان، مهدی و محمّدمهدی ناصح (1383)، عشق عذری و شعر عذری با نگاهی به لیلی و مجنون نظامی، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، دورة 1، شمارة 1، صص 1-19.
- سعدی، مصلح‌الدین (1378)، غزلیات، تصحیح: محمّدعلی فروغی، چ 3، تهران: امیرکبیر.
- سلطانی، علی‌اصغر (1384)، قدرت، گفتمان و زبان، چ 1، تهران: نی.
- شاکری، عبدالرسول و علی عباسی (1387)، ترس از زمان نزد شخصیت‌های روایتی محمود دولت‌آبادی: مورد مطالعه جای خالی سلوچ، مجلة شناخت، شمارة 57، صص 217-234.
- شریعتی، سارا (1385)، جامعه- انسان‌شناسی تخیّل، مجلة خیال، دورة 5، شمارة 17، صص 88-98.
- شریفی ولدانی، غلامحسین و میلاد شمعی (1390)، تحلیل صورت‌های خیالی در شعر پایداری براساس نقد ادبی جدید: روش ژیلبر دوران، مجلة ادبیات پایداری، دورة 3، شمارة 3، صص 299-321.
- شمیسا، سیروس (1383)، داستان یک روح، چ 6، تهران: فردوس.
- ضیف، شوقی (1426ق)، تاریخ الأدب العربی، چ 1، قم: ذوی‌القربی.
- عبّاسی، علی (1380)، «طبقه‌بندی تخیّلات ادبی براساس نقد ادبی جدید (روش ژیلبر دوران)، پژوهش‌نامة علوم انسانی، دورة 9، شمارة 29، صص 1-22.
- عبّاسی، علی (1390)، ساختارهای نظام تخیّل از منظر ژیلبر دوران: کارکرد و روش‌شناسی تخیّل، تهران: علمی و فرهنگی.
- عرب یوسف‌آبادی، فائزه و عبدالباسط (1395)، بررسی نظام تخیّلی غزلیات عاشقانة بشاره الخوری و حسین منزوی براساس الگوی ژیلبر دوران، مجلة مطالعات تطبیقی فارسی عربی، - دورة 1، شمارة 1، صص 111-129.
- عیوقی (1343)، ورقه و گلشاه، تصحیح ذبیح‌الله صفا، چ 1، تهران: دانشگاه تهران.
- قائمیان، پگاه (1385)، گزارش سخنرانی دکتر عبّاسی در نشست بررسی تخیّل هنری از منظر ژیلبر دوران، خبرنامة فرهنگستان هنر، دورة 5، شمارة 46، صص 8-9.
- گازرگاهی، امیرکمال‌الدین (1375)، مجالس العشّاق، چ 1، تهران: زرین.
النحال، مصطفی (2000م)، جیلبیر دوران و المتخیل الإنتروبولوجی، الفکر و النقد، سال 11، شمارة 33، صص 31-40.
-­ نعیمی، مجتبی (1393)، جایگاه صور خیال در شعر، مجلة رشد آموزش زبان و ادب فارسی، دورة 1، شمارة 1، صص 55-61.
- هادی، روح‌الله و زینب نصیری (1392)، ساختار تشبیه در خسرو و شیرین و ویس و رامین، مجلة ادب فارسی، دورة 3، شمارة 2، صص 115-131.
- هلال، غنیمی (1976م)، الحیاه العاطفیه بین العذریه والصوفیه: دراسات نقد و مقارنه حول موضوع لیلى و المجنون فى الأدبین العربى و الفارسى، چ 2، قاهره: دار نهضه مصر للطباعه و النشر و التوزیع.
- یونگ، کارل گوستاو (1379)، روح و زندگی، ترجمة لطیف صدقیانی، تهران: جامی.
- یونگ، کارل گوستاو  (1367)، چهار صورت مثالی، ترجمة پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی.
- یونگ، کارل گوستاو (1386)، انسان و سمبل‌هایش، ترجمة محمود سلطانیه، تهران: جامی.
-Durand, Gilbert (1992), Les structures anthropologiques du l’imaginare: introduction a l’archetypologie; puf.
-Maffesoli, Michel (1996), The emotional community: research arguments, Tr. by Don Smith, in The time of the tribes: the decline of individualism in mass society, New York: Sage, pp. 9-30.