بررسی ردیف و جایگاه آن در غزلیات فارسی غالب دهلوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار

2 عضو هیأت علمی دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار (نویسندۀ مسئول)

چکیده

ردیف یکی از عناصر شعر کلاسیک فارسی است و به‌عنوان یکی از ارکان اصلی موسیقی کناری، در شعر کلاسیک و کهن فارسی نقش عمده‌ای ایفا کرده، به آهنگ و گوش‌نوازی شعر، کمک شایانی می‌کند. در شعر فارسی، ابتدا ردیف کم‌رنگ بود؛ امّا هرچه شعر به تکامل نزدیک‌تر می‌شد و مراحل مختلف رشد را می‌پیمود، دامنۀ استفاده از ردیف گسترده‌تر می‌شد. یکی از شاعرانی که توجه ویژه‌ای به ردیف داشته و ردیف در اشعار او بسامد بالایی دارد، غالب دهلوی است. در غزلیات فارسی غالب دهلوی، حضور ردیف، به‌ویژه ردیف‌های طولانی و دشوار، برجسته است. در این نوشتار، ردیف در تمام غزل‌های فارسی غالب دهلوی مورد بررسی قرار گرفته و با ارائۀ آمارهای دقیق، مشخص شده است که تعداد غزل‌های مردّف غالب، از غزلیات بدون ردیف او بسیار بیشتر است. آمار انواع ردیف در غزلیات فارسی غالب نشان می‌دهد ردیف‌هایی از نوع فعل، بیش از نیمی از کل ردیف‌های غزلیات فارسی وی را دربر می‌گیرد. از سوی دیگر، کارکردهای ردیف در غزلیات فارسی غالب دهلوی نیز مورد بررسی قرار گرفته و این نتیجه حاصل شده است که کارکردهایی چون موسیقی و آهنگ کلام، تناسب ردیف با مضمون شعر، همراه و هم‌صدا کردن مخاطب، یکپارچگی افکار و تخیّلات شاعر، برجسته‌سازی یک تصویر یا مضمون خاص و غنای آهنگ غزل با همسانی ردیف و قافیه، در غزلیات فارسی مورد توجه شاعر بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Investigation of the Row and its Place in Persian Lyric Poems of Ghaleb Dehlavi

نویسندگان [English]

  • Seyed Abrar Hosseini 1
  • Abdolghafour Jahandideh 2
1 student of Chabahar Maritime and marine science university
2 faculty member of chabahar university of maritime and marine sciences
چکیده [English]

A row is one of the elements of classical Persian poetry and as one of the main pillars of lateral music, it plays a major role in classical and ancient Persian poetry and contributes greatly to the melody and soft listening of the poem. In Persian poetry, at first, the row was very weak; but as the poetry evolved and went through different stages of development, the wide usage of the row was observed. One of the poets who paid special attention to ROW and ROW has a high frequency in his poems was Ghalib Dehlavi. In Persian lyric poems of Ghalib Dehlavi, the presence of rows and especially long and difficult rows is prominent. In this article, the row in all Ghalib Persian sonnets has been studied, and by providing accurate statistics, it has been determined that the number of different Ghalib sonnets is much more than his lineless lyric sonnets. The statistics of the types of lines in Dehlavi's Persian sonnets show that a verb-type row comprises more than half of all the lines of his Persian sonnets. On the other hand, the functions of the row in Ghalib Persian lyric poems have also been studied and it has been concluded that functions such as music and melody, row fit with the theme of the poem, accompanying and unifying the audience, integration of thoughts and imaginations of the poet, highlighting a specific image or theme and the richness of the lyric song with the similarity of row and rhyme has been considered by the poet in Persian lyric poems. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ghalib Dehlavi
  • Sonnets
  • row
  • types of row. functions of row
  • احمدنژاد، کامل (1376)، فنون ادبی، چ 3، تهران: پایا.
  • اسلامی ندوشن، محمّدعلی (1374)، جام جهان‌بین، چ 6، تهران: جامی.
  • بارانی، محمّد (1382)، موسیقی شعر فرّخی سیستانی، پژوهش‌نامۀ ادب غنایی، شمارۀ 1، صص 19-50.
  • بوزانی، الس‌ساندره (1372)، سبک شعری بیدل و غالب دهلوی، ترجمۀ ضیاءالدین ترابی، کیهان فرهنگی، شمارۀ 4، سال 10، صص 24-26.
  • پادشاه، محمّد (1363)، آنندراج، ج 4، چ 2، تهران: کتاب‌فروشی خیام.
  • جان‌نثاری، ناصر (1378)، اندیشه‌های عرفانی در شعر غالب دهلوی، کیهان فرهنگی، شمارۀ 151، صص 24-27.
  • حائری، محمّدحسن (1377)، گلگشتی در دیوان غالب دهلوی، آینۀ میراث، شمارۀ 1، سال 1، صص 26-28.
  • حائری، محمّدحسن (1378)، رندِ هند، فصلنامۀ زبان و ادب، دورۀ 4، شمارۀ 7 و 8، صص 61-71.
  • حق‌شناس، علی‌محمّد (1370)، مقالات ادبی و زبان‌شناختی، تهران: نیلوفر.
  • دانشور، سیمین (1375)، شناخت و تحسین هنر، تهران: سیامک.
  • روحانی، مسعود و محمّد عنایتی قادیکلایی (1392)، نگاهی به ردیف و کارکردهای آن در شعر خاقانی، مجلة فنون ادبی، شمارۀ 2، سال 5، صص 67-88.
  • زرین‌کوب، عبدالحسین (1371)، شعر بی‌دروغ شعر بی‌نقاب، تهران: علمی.
  • سیف، عبدالرضا، علی‌محمّد مؤذنی و علی‌اصغر فرزا (1399)، اقسام قافیه و ردیف در غزل‌های عراقی و نقش موسیقایی آن، فصلنامة مطالعات زبانی و بلاغی، شمارۀ 22، سال 11، صص251-272.
  • شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1347)، شعر پارسی در آن‌سوی مرزها، مجلة هنر و مردم، شمارۀ 69، صص 24-29.
  • شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1391الف)، صور خیال در شعر فارسی، چ 15، تهران: آگه.
  • شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1391ب)، موسیقی شعر، چ 13، تهران: آگه.
  • شمس قیس رازی، شمس‌الدین محمّد بن قیس (1314)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح محمّد بن عبدالوهاب قزوینی، تصحیح مجدّد مدرّس رضوی، به اهتمام محمّد رمضانی، تهران: مطبعۀ مجلس.
  • شمیسا، سیروس (1370)، سیر غزل در شعر فارسی، چ 3، تهران: فردوس.
  • شمیسا، سیروس (1393)، آشنایی با عروض و قافیه، ویراست چهارم، چ 4، تهران: میترا.
  • طالبیان، یحیی و مهدیه اسلامیت (1384)، ارزش چندجانبۀ ردیف در شعر حافظ، فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی، شمارۀ 8، صص 7-28.
  • طوسی، نصیرالدین (1369)، معیارالاشعار، تصحیح جلیل تجلیل، تهران: جامی.
  • عابد، محمّد امجد (2018م)، دکتر عبادت بریلوی کی غالب‌شناسی، دانشکدۀ علوم شرقی دانشگاه پنجاب لاهور، صص 137-148.
  • علوی ‌مقدّم، محمّد (1367)، سیری در اندیشه‌های غالب دهلوی، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد، شمارۀ 4، صص 583-624.
  • غالب دهلوی، میرزا اسدالله‌ خان (1386)، دیوان غالب دهلوی، چ 2، تهران: میراث مکتوب.
  • غالب دهلوی، میرزا اسدالله‌ خان (1925م)، کلیات غالب، لکهنو: نولکشور.
  • فرجاد، محمّدعلی (1977)، احوال و آثار میرزا اسدالله‌ خان غالب، اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
  • کاشفی سبزواری، واعظ (1369)، بدایع‌الافکار فی صنایع‌الاشعار، تصحیح میرجلال‌الدین کزّازی، تهران: مرکز.
  • متّحدین، ژاله (1354)، تکرار، ارزش صوتی و بلاغی آن، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد، سال 11، شمارۀ 3، صص 483-530.
  • محسنی، احمد (1382)، ردیف و موسیقی شعر، مشهد: دانشگاه فردوسی.
  • مسگرنژاد، جلیل (1370)، مختصری در شناخت علم عروض و قافیه، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
  • مصاحب، غلامحسین (1380)، دایره‌المعارف فارسی، ج 2، چ 2، تهران: امیرکبیر.
  • میرزا، نجفقلی (1362)، دُرّۀ نجفی، تصحیح حسین آهی، تهران: فروغی.
  • نقوی، شهریار (1348)، میرزا اسدالله‌ خان غالب دهلوی، مجلۀ وحید، شمارۀ 7، صص 559-566.
  • نیکوبخت، ناصر (1378)، غالب دهلوی و علوم متداول در شعر، نامۀ پارسی، سال 4، شمارۀ 4، صص 104-119.
  • واله داغستانی، علیقلی‌ خان (1384)، تذکرة ریاض‌الشعرا، ج 3، تصحیح محسن ناجی نصرآبادی، تهران: اساطیر.
  • وحیدیان کامیار، تقی (1372)، تکرار در زبان خبر و تکرار در زبان عاطفی، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد، سال 26، شمارۀ 3 و 4.
  • وطواط، رشیدالدین (1362)، حدائق‌السحر، تصحیح عبّاس اقبال آشتیانی، تهران: کتابخانۀ سنایی و طهوری.