نقیضه‌پردازی و گفتمان زنانه در رمان قصه تهمینه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کوثر بجنورد (نویسنده مسئول)

چکیده

یکی از دستاوردهای انقلاب مشروطه در سطوح مختلف اجتماعی و به تبع آن متون ادبی، توجه به زنان و طرح مسائل و مشکلات آنان است. ازجمله می‌توان به آثار محمّد محمّدعلی اشاره کرد که در آن، زنان جایگاهی ویژه دارند. وی در رمان قصة تهمینه با استمداد از داستان رستم و سهراب و بازآفرینی آن از زاویة ‌دید زنانة تهمینه، صدای دیگری (زن) را که در برابر قدرت و ایدئولوژی مسلّط مردسالار خاموش مانده‌ است، به گوش می‌رساند. این جستار درصدد پاسخگویی به این پرسش است که روابط بینامتنی این اثر با شاهنامه چگونه منجر به چندصدایی و گفتمان زنانه در رمان قصة تهمینه شده ‌است. از این رو، با تکیه بر منطق گفت‌وگویی باختین، نقیضه‌پردازی‌های زبانی و جامعه‌شناختی نویسنده از داستان رستم و سهراب نشان داده شده ‌است. نتیجة این بررسی حاکی از آن است که در نقیضه‌پردازی زبانی نویسنده به‌منظور محوری ساختن جایگاه زنان در بازآفرینی داستان شاهنامه، از ویژگی‌های گفتمان زنانه مانند رنگ‌واژه‌ها، زاویة دید زنانه، واژگان زنانه، عواطف و احساسات زنانه و ساختار نحوی زنانه در جملات بهره می‌گیرد. همچنین وی در نقیضه‌پردازی جامعه‌شناختی از روایت شاهنامه، به استقلال فکری و مالی زنان، هویت زنانه، مبارزه با دیگری بودن زنان و غیره پرداخته ‌است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

parody and women's discourse in Tahmineh's Story novel

نویسندگان [English]

  • Abdollah Hasanzadeh Mirali 1
  • Fatemeh Zamani 2
1 Associate Professor of Semnan University
2 Bojnord University
چکیده [English]

One of the achievements of the Constitutional Revolution at various levels of society and consequently literary texts is to pay attention to women and discuss their issues and problems. for example, we can mention the works of Mohammad Mohammad Ali, in which women have a special position. he can try to show another voice (woman) that has been silenced in front of the dominant power and ideology of patriarchy by using the story of Rostam and Sohrab and recreating this story from Tahmineh's feminine point of view. This article is trying to answer the question that how the intertextual relations of this work with Shahnameh have led to polyphony and women's discourse in Tahmineh's story novel. Therefore, the article has shown the author's linguistic and sociological contradictions from the story of Rostam and Sohrab relying on the logic of Bakhtin's dialogue. the result of the issue has shown that the author in order to centralize the position of women in recreating the story of Shahnameh uses the features of women's discourse such as the color-word, women's perspective, women's words, women's emotions, and feelings, women's syntactic structure in sentences. Also, in the sociological contradiction of the Shahnameh narration, he has dealt with women's intellectual and financial independence, women's identity, struggle against women's being different, and so on.

کلیدواژه‌ها [English]

  • dialogic
  • parody
  • women's discourse
  • Tahmineh's novel
  • Shahnameh
-­ احمدی، بابک (1372)، ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز.
- اسلامی ندوشن، محمّدعلی (1348)، زنان و مردان شاهنامه، مجلة یغما، سال 22، شمارة 2.
- باطنی، محمّدرضا (1371)، پیرامون زبان و زبان‌شناسی، تهران: آگاه.
- براهنی، رضا (1393)، تاریخ مذکّر، چ 4، تهران: نگاه.
- بووار، سیمون دو (1380)، جنس دوم، جلد اول، ترجمة قاسم صنعوی، تهران: توس.
- پاک‌نهاد جبروتی، مریم (1381)، فرادستی و فرودستی در زبان، تهران: نشر نقره.
- تسلیمی، علی (1390)، نقد ادبی: نظریه‌های ادبی و کاربردهای آن‌ها در ادبیات فارسی، چ 2، تهران: کتاب آمه.
- تودودوف، تزوتان (1377)، منطق گفت‌وگویی میخائیل باختین، ترجمة داریوش کریمی، تهران: نشر مرکز.
- حسینی، مریم و فرانک جهان‌بخش (1389)، سیمای زن در رمان‌های برگزیدة محمّد محمّدعلی با تأکید بر نقد ادبی فمینیستی، مجلة زن در فرهنگ و هنر (پژوهش زنان)، دورة 1، شمارة 3، صص 79- 98.
- حمیدیان، سعید (1383)، درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: ناهید.
- دستغیب، عبدالعلی (1385)، نگاه عبدالعلی دستغیب به «قصة تهمینه» محمّد محمّدعلی، مجلة رودکی، شمارة 11.
- رابینز، روت (1389)، فمینسیم‌های ادبی، ترجمة احمد ابومحبوب، تهران: افراز.
- رسول‌زاده، حسین (1377)، تعارض رؤیا و واقعیت، نشریة معیار، سال 7، شمارة 23، صص 23-24.
- سارلی، ناصرقلی، بهادر باقری و شیرین صادقی (1398)، بلاغت ساخت‌های نحوی نشان‌دار در اشعار نیمایی اخوان ثالث، فصلنامة مطالعات زبانی و بلاغی، سال 10، شمارة 19، صص 233- 264.
- سجودی، فرزان (1382)، نشانه‌شناسی کاربردی، چ 2، تهران: علم.
- سراج، علی (1394)، گفتمان زنانه: روند تکوین گفتمان زنانه در آثار نویسندگان زن ایرانی، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
- سرامی، قدمعلی (1388)، از رنگ گل تا رنج خار: شکل‌شناسی داستان‌های شاهنامه، چ 5، تهران: علمی و فرهنگی.
- سلدن، رامان (1372)، راهنمای نظریة ادبی معاصر، ترجمة عباس مخبر، تهران: چاپ هما.
- سید، دیوید (1382)، قرائتی نقّادانه از رمان چهرة مرد هنرمند در جوانی اثر جیمز جویس، ترجمة منوچهر بدیعی، تهران: روزنگار.
- فاولر، راجر (1390)، زبان‌شناسی و رمان، ترجمة محمّد غفاری، چ 1، تهران: نشر نی.
- فردوسی، ابوالقاسم (1379)، شاهنامه (براساس چاپ مسکو)، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
- قاسم‌زاده، سیدعلی و سعید بزرگ بیگدلی (1397)، رمان اسطوره‌ای (نقد و تحلیل جریان اسطوره‌گرایی در رمان فارسی)، تهران: چشمه.
- قاسمی­پور، قدرت (1388)، نقیضه در گستره نظریه­های ادبی معاصر، فصلنامه نقد ادبی، دوره 2، شماره 6، صص: 127- 147.
- فیلد، جان (1386)، سرمایة اجتماعی، ترجمة غلامرضا غفاری و حسین رمضانی، چ 1، تهران: کویر.
- یزدانجو، پیام (1381)، به‌سوی پسامدرن (پساساختارگرایی در مطالعات ادبی)، تهران: مرکز.
- گلمرادی، صدف، حسین فقیهی و نعمت‌الله فاضلی(1393)، نقد جامعه‌شناسانة سرمایه‌های زنان در رمان قصة تهمینة محمّد محمّدعلی براساس نظریة انواع سرمایة پیر بوردیو، جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، دورة 6، شمارة 1، صص 23-41.
- محمّدعلی، محمّد (1382)، قصة تهمینه، تهران: افق.
- مقدادی، بهرام (1393)، دانشنامة نقد ادبی از افلاطون تا به امروز، تهران: نشر چشمه.
- مکاریک، ایرنا ریما (1385)، دانشنامة نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمة مهران مهاجر و محمّد نبوی. تهران: آگه.
- نامور مطلق، بهمن و منیژه کنگرانی (1390)، گفت‌وگومندی در ادبیات و هنر (مجموعة مقالات نقدهای ادبی هنری)، تهران: سخن.
-Bakhtin, Mikhail Mikhailovikh (1981), Discourse in the Novel, in The Dialogic Imaganastion, pp. 259- 422, Edited by Micheal Holquist, translated by Caryl Emarson and Micheal Holquist, Austin, Texas: univ. of Texas Press.
-Bakhtin, Mikhail Mikhailovikh (1984), Rabelais and his world, trans, Helene Iswolsky, Bloomington: Indiana University Press.