معرّفی «تُحفة‌المُنشی»؛ منبعی ارزشمند در ترسّل و بلاغت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران (نویسندة مسئول)

2 دانش‌‌آموختة دکتری زبان و ادبیّات فارسی

چکیده

در میان نسخ خطّی زبان فارسی که در کتابخانه‌های مختلف ایران و جهان نگهداری می‌شود، نسخ و آثار ترسّل و انشا به دلایل مختلف زبانی، بلاغی و تاریخی اهمیت بسیار زیادی دارد؛ به همین دلیل تاکنون پژوهش‌های مختلفی در این باب صورت گرفته است؛ امّا نسخ بسیار زیادی در این زمین، در کنج کتابخانه‌های جهان مخفی مانده است. تحفه‌المنشی یکی از همین آثار است که در قرن سیزدهم هجری تألیف شده و نسخة منحصربه‌فرد آن در کتابخانة مجلس شورای اسلامی موجود است. این اثر ازلحاظ زبانی، بلاغی و تاریخی دارای اهمیت فراوان است؛ امّا تاکنون تصحیح، معرّفی و به زیور طبع آراسته نشده است. مطالب مطرح‌شده در این رساله از لحاظ بلاغی، زبانی و تاریخی آن‌چنان متنوّع و گوناگون است که می‌توان آن را یک کتاب انواع ادبی دانست. نتایج حاصل از این پژوهش که با استناد به نسخۀ خطی اثر و منابع کتابخانه‌ای به شیوۀ توصیفی - تحلیلی انجام شده، نشان می‌دهد مؤلّف در تبویب و فصل‌بندی مطالب بلاغی و آموزش فنون ادبی به شیوۀ ابتکاری عمل کرده است، در ذکر شواهد شعری، با دقّت از منابع معتبر بهره جسته است، ابیات و اشعار نویافته از شاعران را در متن اثر آورده و دلایل شش‌گانۀ تقدّم منشیان بر شاعران را به‌خوبی بیان کرده است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Introduction to " Tohfat ol-Monshi "; a Valuable Resource in Letter Writting and Rhetoric

نویسندگان [English]

  • Mohammadreza Masoumi 1
  • Amin Mojallizadeh 2
1 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Yasooj, Islamic Azad University, Yasooj, Iran.
2 Department of Persian literature, Farhangian University of Isfahan-Shahid Bahonar Campus, Isfahan, Iran.
چکیده [English]

Among the various Persian manuscripts that have survived in various libraries in Iran and around the world, Manuscripts of letter writing are very important for various linguistic, rhetorical, and historical reasons; For this reason, various pieces of research have been done in this regard so far but too many manuscripts are hidden in the corners of the world's libraries. Tohfa al-Monshi is one of these works that was written in the thirteenth century AH and the unique version of this work is available in the library of the Shura Council and is of great importance in terms of different language, rhetoric, and history. But so far it has not been corrected, introduced, and published. The topics presented in this treatise are so diverse in terms of rhetoric, language, and history that this treatise can be considered as a book of literary types. The results of this research, that is based on the manuscript of the work and library resources in a descriptive manner, show that the author has acted in an innovative way in categorizing rhetorical materials and teaching literary techniques; In citing poetic evidence, he has carefully used authentic sources; Has brought newly discovered verses and poems from poets in the text of the work; The six reasons for the precedence of secretaries over poets are well stated.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tohfat-al Monshi
  • letter Writing and Essay
  • Manuscript
  • Rhetorical and linguistic Benefits
  • Rhetoric
- افشار، ایرج (1381)، مقام انجامه در نسخه، نامة بهارستان، شمارة 5، صص 39-100.
- امیرخسرو، خسرو بن محمود (1361)، دیوان کامل امیرخسرو دهلوی، به اهتمام م. درویش، تهران: جاویدان.
- امیرمعزّی، محمّد بن عبدالملک (1318)، دیوان معزّی، به سعی و اهتمام عباس اقبال، تهران: اسلامیه.
- انوری، علی بن محمّد (1364)، دیوان انوری، به کوشش سعید نفیسی، تهران: سکه.
- اهور، پرویز (1368)، حافظ آیینه‌‌دار تاریخ، تهران: نشر شباویز.
- براون، ادوارد گرانویل(1367)، تاریخ ادبیات ایران از فردوسی تا سعدی، ترجمة فتح‌الله مجتبایی، تهران: مروارید.
- ثروت، منصور (1396)، روش تصحیح انتقادی متون، تهران: پایا.
- جامی، عبدالرحمن بن احمد (1361)، حلیۀ حلل، به کوشش نجیب مایل هروی، مشهد: نشر نوید.
- جامی، عبدالرحمن بن احمد (1378)، مثنوی هفت اورنگ، تصحیح جابلقا دادعلیشاه، تهران: میراث مکتوب.
- جزائری، عبدالطیف بن ابی‌طالب (1363)، تحفه‌العالم، به اهتمام صمد موحّد، تهران: طهوری.
- جلالی، نادره (1380)، خیال منغتیه در آینة بوستانی بخارایی، آینة میراث، شمارة 13، صص 66-69.
- حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله (1380)، زبده‌التواریخ، تصحیح سید کمال حاج‌سیدجوادی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- حافظ، شمس‌الدین محمّد (1346)، سفینة حافظ، به اهتمام مسعود جنتی عطایی، تهران: چاپخانه احمدی.
- حافظ، شمس‌الدین محمّد (1362)، دیوان حافظ، تصحیح و توضیح پرویز ناتل خانلری، تهران: خوارزمی.
- حبیب‌آبادی، محمّدعلی (1362)، مکارم الآثار در احوال رجال دورة قاجار، اصفهان: انجمن کتابخانه‌های عمومی اصفهان.
- حسن‌زاده، اسماعیل (1386)، تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری عمادالدین کاتب اصفهانی، فصلنامة علوم انسانی دانشگاه الزهرا، شمارة 65، صص 21-55.
- حسینی هروی، امیر حسین بن امیر عالم (1371)، مثنوی‌های عرفانی امیر موسوی هروی، تصحیح سید محمّد ترابی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- خبازها، رضا (1395)، سبک تخلّص‌آوری در غزل و سیر آن، ادب فارسی، شمارة 18، صص 196-179.
- خواجة جهان، محمود بن محمّد (1381)، مناظرالانشاء، تصحیح معصومه معدن‌کن، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- درایتی، مصطفی (1389)، فهرست‌وارة دست‌نوشت‌های ایران (دنا)، تهران: انتشارات کتابخانة موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
- درایتی، مصطفی (1390)، فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا)، تهران: سازمان اسناد و کتابخانة ملّی جمهوری اسلامی ایران.
- رحم‌علیخان، ایمان (1386)، منتخب‌اللطایف، تصحیح مهدی علیزاده، تهران: طهوری.
- رحیمی، سید مهدی و دیگران (1399)، نقد بلاغی هدایه المتعلمین فی‌الطب، فصلنامة مطالعات زبانی و بلاغی، شمارة 22، صص 191- 218.
- رسالۀ مرادیه (1380)، ناشناس، به کوشش سید محمّد یوسفی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- روستایی، محسن (1395)، ادبیات تاریخی و دیوان‌سالاری ایران، تهران: ندای تاریخ.
- سعدی، مصلح بن عبدالله (1385)، کلیات سعدی، تصحیح محمّدعلی فروغی، تهران: هرمس.
- شاطبی، قاسم بن فیره (2001)، حرز الامانی و وجه التهانی فی القرائات السبع، قاهره: مکتبه الازهر الشریف.
- شمیل‌پور، هادی (1394)، بررسی محتوایی و سبکی نسخة خطی حلل مطرّز در فنّ معمّا و لغز، سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، شمارة 27، صص 113-128.
- صدرایی خویی، علی (1377)، فهرست نسخه‌های خطّی کتابخانة مجلس شورای اسلامی، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
- صدرایی خویی، علی (1383)، فهرست کتاب‌های چاپ سنگی کتابخانة آستان حضرت معصومه، قم: آستان مقدّس حضرت معصومه (س).
- صفری آق‌قلعه، علی (1390)، نسخه‌شناخت، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
- عماد فقیه، علی بن محمود (1378)، دیوان قصاید و غزلیات خواجه عمادالدین علی فقیه کرمانی، تصحیح رکن‌الدین همایون‌فرخ، تهران: ابن سینا.
- فخر مدبّر، محمّد بن منصور (1346)،آداب الحرب و الشجاعه، تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: نشر اقبال.
- فدایی، غلامرضا (1393)، آشنایی با نسخ خطی و آثار کمیاب، تهران: سمت.
- قائم‌مقامی، جهانگیر (1350)، مقدّمه‌ای بر شناخت اسناد تاریخی، تهران: انتشارات انجمن آثار ملّی.
- قزوینی، میرزا محمّدخان(1340)، چند کتاب مهم فارسی، مجلۀ ارمغان، شمارۀ 4 و 5، صص 227-240.
- قطران، ابومنصور (1362)، دیوان حکیم قطران تبریزی، از روی نسخة تصحیح‌شده محمّد نخجوانی، تهران: ققنوس.
- قویم‌الدوله (1345)، انواع نظم، ارمغان، شمارۀ 5 و 6، صص 279-288.
- کزازی، میر جلال‌الدین(1373)، زیباشناسی سخن پارسی(3) بدیع، تهران: نشر مرکز و کتاب ماد.
- کمال خجندی، مسعود (1975)، دیوان کمال‌الدین مسعود خجندی، به اهتمام ک. شیدفر، مسکو: ادارة انتشارات دانش شعبة ادبیات خاور.
- گلچین معانی، پرویز (1392)، فهرست نسخه‌های خطی دیوان حافظ در کتابخانة مرکزی کانون اسلامی انصار، اوراق عتیق، شمارۀ 3، صص 433-488.
- مایل هروی، نجیب (1380)، تاریخ نسخه‌پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطّی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- مرادی، ابوالفضل (1391)، انجمن‌های ادبی هند، میراث شهاب، شمارۀ 70، صص 177-198.
- مردانی، فیروز (1377)، ترسل و نامه‌نگاری در ادب فارسی، کیهان فرهنگی، شمارۀ 147، صص 37-43.
- معین، محمّد (1378)، حافظ شیرین‌سخن، به کوشش مهدخت معین، تهران: نشر صدای معاصر.
- موسوی، زین‌العابدین بن مرتضی(1273 ق)، تحفه‌المنشی، نسخۀ خطّی شمارۀ 14247، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
- میرعالم، ابوالقاسم رضی‌الدین بن نورالدین(1396)، حدیقه­العالم، زیر نظر اوا اورتمن، قم: مجمع ذخایر اسلامی.
-میرعالم، ابوالقاسم رضی‌الدین بن نورالدین (1309)، حدیقه­‌العالم، حیدرآباد دکن: مطبع سعیدی.
- نصیری، محمّدرضا (1384)، اثرآفرینان، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- نظامی، الیاس بن یوسف (1391)، خمسة نظامی گنجه‌ای، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
- نظامی، الیاس بن یوسف(1388)، مخزن‌الاسرار، تهران: قطره.
- نوشاهی، خضر (1384)، فهرست دست‌نویس‌های فارسی در کتابخانۀ مسعود جهندیر میلسی (پاکستان)، نسخه‌پژوهی، شمارۀ 2، صص 399-508.
- واحدی، علی بن احمد (1430)، التفسیر البسیط، تحقیق محمّد بن صالح بن عبدالله الفوزان، عربستان: جامعه الامام محمّد بن سعود الاسلامیه.
- وحیدی تبریزی (1368)، مختصر وحیدی در عروض، تصحیح محمّد علی‌دوست، مجموعه رسائل فارسی (دفتر دوم)، مشهد: آستان قدس رضوی.