«در پرده گویی» حافظ (پژوهشی در شگردهای بیانی پوشیده گویی حافظ)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران (نویسندۀ مسئول)

2 مدرس دانشگاه فرهنگیان

چکیده

با توجه به شرایط اجتماعی عصر حافظ، این شاعر توانا برای در امان ماندن از عواقب وخیم انتقادات گزندة خود، به شگردهایی هنرمندانه جهت بیان غیرمستقیم انتقادات خود دست یازیده است. یکی از دستاویزهای وی در حوزة بلاغت، بهره‌گیری از ترفندهای علم بیان بوده است. در این قلمرو، از فنونی از قبیل تشبیه مضمر، استعاره، کنایه از نوع تعریض، کنایه از موصوف، نمادپردازی و نوعی اسناد هنری ناشناخته، بهره جسته و در دو شاخة دیگر بلاغت، یعنی معانی و بدیع نیز شگردهای هنرمندانة دیگری به کار برده است. این مقاله می‌کوشد با تکیه بر غزلیات وی، به‌ویژه اشعار انتقادی‌اش، این شگردهای خلاقانه را فقط در حوزة علم بیان بررسی کند. با این هدف، نویسندگان ابتدا ضمن اشاره به روش‌های پوشیده‌گویی حافظ در حیطة علوم بلاغی، به بررسی شگردهای بیان غیرمستقیم وی در حوزة علم بیان اقدام کرده، در هر مورد با ارائة نمونه‌هایی به این نتیجه رسیده‌اند که حافظ در اغلب غزلیاتش، به‌ویژه اشعار انتقادی، از این روش سخن‌پردازی بهره جسته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The implied expression of "hafez" (an investigation about rethorical methods of implied expression of "hafez")

نویسندگان [English]

  • Mitra Golchin 1
  • Abbas Karimi 2
1 University of Tehran
2 Fahangian University
چکیده [English]

Considering the social conditions of Hafiz’s time, this mighty Iranian poet got benefited from artistic tactics to convey his critical views implicitly to avoid negative consequences of his disagreeable viewpoints.  One of his personal ways in the field of rhetoric was using eloquence arts. In this domain, he derived the benefit from covert simile, metaphor, irony of widening type, irony of description, symbolism and an unknown kind of artistic innovation. And in two aspects of rhetoric, i.e., semantics and innovation, he applied more skillful ways. This article, through focusing on his sonnets (particularly his critical ones), is aiming at analyzing his creative techniques barely in rhetoric. To do this, we analyzed his implicit rhetoric within primary display of covert prospect of Hafiz in rhetoric field through exemplification and in every aspect, we concluded that Hafiz benefited from eloquence best.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hafiz
  • implicit
  • rhetoric
  • eloquence
  • simile
  • metaphor and irony
- تورات (1364)، ترجمة ماشاءالله رحمان‌پور و خاخام مشه زرگری، تهران: انتشارات انجمن کلیمیان تهران.
- بورگل، یوهان کریستف (1370)، سه رساله دربارة حافظ، ترجمة کورش صفوی، چ 3، تهران: نشر مرکز.
- پورنامداریان، تقی (1375)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، چ 4، تهران: علمی و فرهنگی.
- ثروتیان، بهروز (1369)، بیان در شعر فارسی، چ1، تهران: برگ.
- حافظ، شمس‌الدین محمّد (1387)، دیوان، تصحیح محمّد قزوینی و قاسم غنی، چ 3، تهران: نشر گل‌آذین.
- خرّمشاهی، بهاءالدین (1378)، حافظ‌نامه، چ 9، تهران: علمی و فرهنگی.
- خرّمشاهی، بهاءالدین(1387)، حافظ، چ 2، تهران: ناهید.
- رجایی، محمّدخلیل (1376)، معالم‌البلاغه، چ 4، شیراز: دانشگاه شیراز.
- رحیمی، ناصر و زهیر نادعلیزاده (1397)، نظم پریشان غزل حافظ و مرکّب‌نوازی، دوفصلنامة مطالعات زبانی و بلاغی، سال 9، شمارة 18، صص 193- 210.
- زرین‌کوب، عبدالحسین (1374)، از کوچة رندان، چ 9، تهران: سخن.
- زرین‌کوب، عبدالحسین (1371)، شعر بی‌دروغ شعر بی‌نقاب، چ 2، تهران: انتشارات علمی.
- سنایی، ابوالمجد (1362)، دیوان، به اهتمام مدرس رضوی، چ 3، تهران: کتابخانة سنایی.
- شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1372)، صور خیال در شعر فارسی، چ 5، تهران: آگاه.
- شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1368)، موسیقی شعر، چ 3، تهران: آگاه.
- شمیسا، سیروس (1387)، بیان، ویرایش سوم، چ 2، تهران: میترا.
- شمیسا، سیروس (1388)، یادداشت‌های حافظ، چ 1، تهران: نشر علم.
- علوی مقدم، محمّد و رضا اشرف‌زاده (1382)، معانی و بیان، چ 4، تهران: سمت.
- غنی، قاسم (1340)، بحث در آثار و افکار و احوال حافظ، دو جلد، چ 1، تهران: زوار.
- غنی، قاسم (1366)، یادداشت‌های دکتر قاسم غنی در حواشی دیوان حافظ، به کوشش اسماعیل صارمی، چ 3، تهران: انتشارات علمی.
- مازندرانی، محمّدهادی بن محمّدصالح (1376)، انوار البلاغه، به کوشش محمّدعلی غلامی‌نژاد، چ 1، تهران: مرکز فرهنگی نشر قبله.
- مرتضوی، منوچهر (1384)، مکتب حافظ، چ 4، تبریز: ستوده.
- مظفّری، علی‌رضا (1381)، خیل خیال، چ 1، ارومیه: دانشگاه ارومیه.
- وطواط، رشیدالدین (1362)، حدایق السحر فی دقایق الشعر، تصحیح عباس اقبال، چ 1، تهران: کتابخانة طهوری و کتابخانة سنایی.