سیر تاریخی و تطبیقی اغراق در بلاغت عربی و فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان تهران، ایران (نویسندۀ مسئول)

2 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد ادبیات تطبیقی دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

چکیده

اغراق، یکی از آرایه‌های ادبی بدیعی است و در بیشتر کتاب‌های بلاغی عربی و فارسی، بزرگ‌نمایی در توصیف کسی یا چیزی تعریف شده ‌است. وضوح استفادۀ بلاغیان نخستین فارسی از کتاب‌های بلاغی عربی در طرح مباحث تئوریک بلاغت فارسی، زمینة بررسی سیر تطبیقی و تاریخی این آرایه را در بلاغت عربی و فارسی فراهم می‌کند. این پژوهش، به تحلیل سیر تاریخی اغراق در بلاغت عربی و فارسی، از پیدایش تا تکمیل تقسیم‌بندی آن می‌پردازد و چشم‌اندازی روشن از نحوۀ پیدایش تئوریک و چگونگی تقسیم آن به سه شیوۀ مبالغه، اغراق و غلوّ، تعریف‌ها، نام‌ها و تقسیم‌بندی‌های مختلف آن ارائه کرده، نشان می‌دهد چه تحوّلات و تکاملی را در طول تاریخ از سر گذرانده و علمای بلاغت فارسی و عربی چگونه و از چه کسانی در زمینۀ تعریف و تحلیل آن تأثیر پذیرفته‌اند و به چه گروه‌هایی تقسیم می‌شوند؟ زیبایی این آرایه از نظر بلاغیان بر چه اصولی استوار است و این آرایه نزد آن‌ها چه اهمیت و جایگاهی دارد؟
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Historical and comparative analysis of exaggeration in Arabic and Persian rhetoric

نویسندگان [English]

  • Aliakbar Kamalinahad 1
  • Sohrab Ahmadi 2
1 Farhangian University
2 Ferdowsi University
چکیده [English]

One of the Figures of Speech is exaggeration that in the most rhetorical Arabic and Persian books, extremes in describing someone or something is defined.provides clarity use first Persian Rhetoric scholars of rhetorical Arabic at Bring up theoretical issues, course of comparative and historical context the Figures of Speech in the Arabic and Persian rhetoric.Do This Research the historical evolution of exaggeration in the Arabic and Persian rhetoricfrom the creation of this arrayuntil the completion ofits division and Present clear Vision from Genesis of theoretical and dividing it into three rank Bombast, exaggeration and hyperbole, Definitions, names and different classifications of this array.It also shows what developments and progress has passed During Its history. How and from whom Persian and Arabic rhetoric scholars are affected in definition and analysis and divided to what groups? On what principles is it based the point of view of rhetoric esthetics of array? What is the importance and position of this array in their eyes?

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Exaggeration". "Historical and comparative evolution"
  • "Arabic rhetoric"
  • "Persian rhetoric"
 -    قرآن کریم.
-    آقا سردار، نجف‌قلی میرزا (1362)، درّۀ نجفی در علوم عروض، بدیع، قافیه، تصحیح حسین آهی، تهران: فروغی.
-    ابن‌اثیر، ضیاءالدین (بی‌تا)، المثل السائر فی الادب الکاتب و الشاعر، تصحیح احمد الحوفی و بدوی طبانه، ج 1، مصر: دارالنهضه.
-    ابن‌‌رشیق، ابی علی الحسن (1925)، العمده فی الصناعه الشّعر و نقده، ج 2، مصر: مطبعه امین هندیه.
-    ابن‌‌قتیبه، ابی محمّد عبدالله بن مسلم (1964)، الشعر و الشعراء، بیروت: دارالثقافه.
-    ابن‌‌قتیبه، ابی محمّد عبدالله بن مسلم (1981)، تأویل مشکل القرآن، تصحیح سید احمد صقر، بی‌جا: بی‌نا.
-    ابن‌معتز، عبدالله (1935)، البدیع، تصحیح ایگناتیوس گراچوفسکی، مسکو: لنینگراد.
-    ابن‌منقذ، اسامه بن مرشد (1960)، البدیع فی نقد الشعر، مصر: مطبع المصطفی بابی الحلبی و اولاده.
-    ابن‌وهب، اسحاق بن ابراهیم (1390)، البرهان فی وجوه البیان، ترجمۀ عبدالرحمان صمیلی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد.
-    اسفندیارپور، هوشمند (1388)، عروسان سخن، چ 3، ویرایش جدید، تهران: فردوس.
-    انصاری، حسین و شهاب محمّدشاه (1956)، کنز الفوائد، ویراستۀ سید یوشع بی، دانشگاه مادرید.
-    انوشه، حسن (1375)، دانشنامۀ ادب فارسی، ج 1، تهران: دانشنامه.
-    باقلانی، ابی‌بکر محمّد الطیب (بی‌تا)، اعجاز القرآن، تحقیق سید احمد صغر، چ 3، قاهره: دارالمعارف.
-    تاج الحلاوی، علی بن محمّد (1962)، دقائق الشعر، تصحیح سید محمّدکاظم امام، تهران: دانشگاه تهران.
-    تقوی، نصرالله (1363)، هنجار گفتار، اصفهان: فرهنگ‌سرای اصفهان.
-    ثعلب، ابی العباس احمد ‌بن یحیی (2009)، قواعد الشعر، تصحیح رمضان عبد التواب، چ 3، قاهره: مکتبه الخانجی.
-    جاحظ، ابی عثمان عمر بن بحر (1926)، البیان و التبیین، تحقیق حسن السندوبی، ج 1، مصر: مطبعه الرحمانیه.
-    جاحظ، ابی عثمان عمر بن بحر(1963)، الحیوان، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، ج 1 و 6، بیروت: المجمع العلمیه العربی الاسلامی منشوراه محمد الدایه.
-    جرجانی، عبدالقاهر (1370)، اسرار البلاغه، ترجمۀ جلیل تجلیل، تهران: دانشگاه تهران.
-    جرجانی، قاضی علی‌ بن عبدالعزیز (1966)، الوساطه بین المتنبّی و خصومه، تصحیح محمّد ابوالفضل ابراهیم و علی‌ محمّد البجاوی، بی‌جا: مطبعه العیسی البابی الحلبی و شرکاه.
-    حاتمی، ابی علی محمّد بن الحسن (1979)، حلیه المحاضره، تصحیح دکتر جعفر الکتانی، عراق: وزارت الثقافه و الاعلام، دارالرشید.
-    حسینی نیشابوری، عطاءالله ‌بن محمود (1384)، بدایع الصنایع، تصحیح رحیم مسلمانیان قبادیانی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
-    خفاجی، ابی محمّد عبدالله ‌بن سنان (1952)، سر الفصاحه، تصحیح عبدالمتعال الصعیدی، مصر: مطبعه محمّدعلی ذبیح و اولاده.
-    دائی ‌جواد، سید محمّدرضا (1335)، علم بدیع در زبان فارسی، اصفهان: کتاب‌فروشی‌ تأیید اصفهان.
-    رادویانی، محمّد بن عمر (1949)، ترجمان البلاغه، تصحیح احمد آتش، استانبول: چاپخانۀ ابراهیم خروس.
-    رازی، شمس قیس (1388)، المعجم فی معاییر الاشعار العجم، تصحیح محمّد ‌بن عبدالوهاب قزوینی و تصحیح مجدّد مدرس رضوی و تصحیح مجدّد سیروس شمیسا، تهران: علم.
-    راستگو، سید محمّد (1376)، فنّ بدیع، دانشگاه کاشان: مرسل.
-    رامی تبریزی، شرف‌الدین حسن بن محمّد (1341)، حقایق الحدائق، تصحیح سید محمّدکاظم امام، تهران: دانشگاه تهران.
-    رجایی، محمّدخلیل (1340)، معالم البلاغه در علم معانی و بیان و بدیع، شیراز: دانشگاه شیراز.
-    زمخشری، جارالله محمود‌ بن عمر (1998)، اساس البلاغه، ج 1، تحقیق محمّد باسل عین السود، بیروت: دارالکتب العلمیه.
-    شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1370)، صور خیال در شعر فارسی، چ 4، تهران: آگاه.
-    شمس العلما، میرزا محمّدحسین (1389)، قطوف الربیع فی صنوف البدیع، تصحیح مرتضی قاسمی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
-    شمیسا، سیروس (1368)، نگاهی تازه به بدیع، تهران: فردوسی.
-    ضیف، شوقی (133)، تاریخ و تطوّر علوم بلاغت، ترجمۀ محمّدرضا ترکی، تهران: سمت.
-    عسکری، ابوهلال حسن بن عبدالله (1319)، الصناعتین، تصحیح محمّد امین الخانجی، بی‌جا: مطبعه محمود بک.
-    علوی، یحیی بن حمزه (1995)، الطراز، تصحیح محمّد عبدالسلام شاهین، بیروت: دارالکتب العلمیه.
-    علیزاده خیاط، ناصر و اعظم روحی کیاسر (1399)، جنبه‌های بلاغی عنصر نحوی «ندا» در اشعار اخوان ثالث، دوفصلنامة مطالعات زبانی و بلاغی، سال 11، شمارۀ 21، صص 275-300.
-    فخر رازی، محمّد ‌بن عمر (1989)، نهایه الایجاز فی درایه الاعجاز، تصحیح احمد حجازی السقا، قاهره: المکتب الثقافی للنشر و التوزیع.
-    فشارکی، محمّد (1379)، نقد بدیع، تهران: سمت.
-    قدامه ‌بن جعفر، ابی‌الفرج (بی تا)، نقد الشعر، تصحیح محمّد عبدالمنعم خفاجی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
-    قزوینی، خطیب (2002)، تلخیص المفتاح، تصحیح دکتر یاسین الایوبی، بیروت، المکتبه العصریه.
-    قزوینی، خطیب(2009)، الایضاح فی علوم البلاغه، تصحیح محمّد عبدالقادر الفاضلی، بیروت: المکتبه العصریه.
-    کاردگر، یحیی (1388)، فن بدیع در زبان فارسی، تهران: فراسخن.
-    کاشفی سبزواری، کمال‌الدین حسین واعظ (1369)، بدایع الافکار فی صنایع الاشعار، ویراستۀ میرجلال‌الدین کزازی، تهران: مرکز.
-    کزازی، میرجلال‌الدین (1367)، زیور سخن پارسی (بدیع)، تهران: مرکز.
-    مازندرانی، محمّدهادی (1376)، انوار ‌البلاغه، تصحیح محمّدعلی غلامی‌نژاد، تهران: قبله.
-    مبرّد، ابی العباس محمّد بن یزید (بی‌تا)، الکامل فی اللغه و الادب، بیروت: مکتبه المعارف.
-    مصری، ابن ابی الاصبع (1368)، بدیع القرآن، ترجمۀ سید علی میرلوحی، مشهد: آستان قدس رضوی.
-    مصری، ابن ابی الاصبع(بی‌تا)، تحریر التحبیر فی الصناعه الشعر و النثر، تحقیق دکتر حفنی محمّد شرف، بی‌جا: بی‌نا.
-    میرفندرسکی، میرزا ابوطالب (1381)، رسالۀ بیان بدیع، تصحیح سیده مریم روضاتیان، اصفهان: دفتر تبلیغات اسلامی.
-    ناشر، عبدالحسین (1336)، درر الادب در فنّ معانی، بیان و بدیع، تهران: الهجره.
-    هدایت، رضاقلی خان (1383)، مدارج ‌البلاغه، تصحیح حمید حسینی با همکاری بهروز صفرزاد. بی‌جا: بی‌نا.
-    همایی، جلال‌الدین (1386)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، ج 1 و 2، چ 27، تهران: هما.
-    وحیدیان کامیار، تقی (1379)، بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی، تهران: دوستان.
-    وطواط، رشیدالدین (بی‌تا)، حدائق ‌السحر فی دقایق ‌الشعر، تصحیح عباس اقبال، تهران: مطبعۀ مجلس.