بررسی ساختارهای پارادوکسیکال در غزلیات حافظ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان وادبیات فارسی دانشگاه سمنان

2 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان (نویسنده مسئول)

3 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان

4 استادیار دانشگاه خوارزمی

چکیده

پارادوکس‌ (متناقض‌نما) در ادبیات، یکی از تمهیدات پرکاربرد برای خلق فضا و معانی و همچنین ایجاد صور خیال است. تاریخ شعر فارسی نشان‌ می‌دهد نه‌تنها عناصر یا تمهیدات ادبی در طول تاریخ تکامل یافته‌اند، بلکه پیچیده‌تر نیز شده‌اند. در سبک عراقی، شاید هیچ شاعری به اندازة حافظ در مجموعه غزلیات خود، ترکیبات پارادوکسیکال را پذیرا نبوده است. با این‌ حال، دو گونه ترکیبی و معناییِ پارادوکس در شعر حافظ نه‌تنها در مقام تمهید یا صنعتی ادبی، بلکه به شکل ساختاری، فضای برزخی میان دو استعداد انسانی- الهی سوژه‌های شعر حافظ را برمی‌سازند. معنای این سخن آن است که پارادوکس‌ها علاوه بر ایفای نقش خود در مقام شگردی زیباشناسانه، کاربردی مضاعف جهت تشکیل فضایی پارادوکسیکال در کلّیت اثر پیدا می‌کنند. مقالۀ حاضر با روش توصیفی- تحلیلی می‌کوشد با بررسی ساختارهای پارادوکسیکال در غزلیات حافظ، تأمّلی بر این مسئله داشته باشد که چگونه امر پارادوکسیکال، جدا از ماهیت تمهیدگونۀ خود می‌تواند به شکل ساختاری در خلق فضاهای نوین در شعر کارایی داشته باشد. نتایج بحث، نشان‌دهندۀ این مهم است که در شعر حافظ، بسیاری از صنایع مشابه نیز همچون تضاد در خدمت چنین ساختاری قرار می‌گیرند. با توجه به اینکه بررسی ساختاری پارادوکس، امری مجزّا از پژوهش در باب یک‌یک پارادوکس‌هاست، می‌تواند رویکردی نو به رابطۀ مقولات زبانی- بلاغی و مفهومی در شعر حافظ باشد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation of paradoxical structures in Hafez's Ghazals

نویسندگان [English]

  • Maedeh Shegheft 1
  • Yadollah Shokri 2
  • Mohammad Rezaei 3
  • Rasool Rasoolipour 4
1 Semnan University
2 Semnan University
3 Semnan University
4 Kharazmi University
چکیده [English]

The paradox in literature is one of the most widely used measures to create space, meanings, as well as the creation of the imagination. The history of Persian poetry shows that not only the literary elements or arrangements have evolved throughout history, but they have also become more complex. Although in the Iraqi style, perhaps no poet as much as Hafiz in his set of sonnets has embraced paradoxical compositions. However, the two semantic and hybrid types of paradox in Hafiz's poetry not only serve as an instrumental or literary industry but also structurally form the inferior space between the two human-divine talents of Hafiz's poetry subjects. What this means is that paradoxes, in addition to playing their role as aesthetic delusions, have a double application in the formation of a paradoxical space in general. The present paper attempts to study the paradoxical structures in Hafiz's sonnets by examining the paradoxical structures of how the paradoxical thing, apart from its intended nature, can function structurally in the creation of new spaces in poetry. The results of the discussion indicate that it is important to note that many similar industries also serve as a structure in the poetry of conflict. Considering that the structural study of paradoxes is separate from the study of paradoxes one by one, it can be a new approach to the relationship between linguistic-rhetorical and conceptual categories in Hafez's poetry. In this study, we see how paradoxes transcend their own status as an aesthetic element and, in proportion to each other, produce a system or structure in which the aspects of good and evil, heroes and anti-heroes, and Truth and falsehood are also opposed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Paradox
  • Contradiction
  • Hafiz
  • Structuralism
  • Paradoxical Structure
- احمدی، بابک (1388)، ساختار وتأویل متن ، چ 9، تهران: نشر مرکز.
-­ ایران‌زاده، نعمت‌الله و شهناز عرش اکمل (1397)، پدیدارشناسی تصویر آتش در اشعار اخوان ثالث با تکیه بر آرای گاستون باشلار، دوفصلنامة مطالعات زبانی و بلاغی، دورة 9، شمارة 18، صص 351-376.
- بافکر عجب‌شیر، سردار و احمد گلی (1395)، شگرد‏های متناقض‏‌نمایی (پارادوکس) زیبایی‌شناختی، مجلة فنون ادبی، دورة 8، شمارة 2، صص 100-116.
- پورنامداریان، تقی (1383)، گمشدة لب دریا، تهران: سخن.
- جاوید، هاشم (1377)، حافظ جاوید، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
- حافظ، شمس‌الدین محمّد (1385) دیوان اشعار، به سعی سایه (هوشنگ ابتهاج)، تهران: نشر کارنامه.
- خرّمشاهی، بهاء‌الدین (1382)، حافظ‌نامه. دو جلد، تهران: علمی و فرهنگی.
- داد، سیما (1371)، فرهنگ‌ اصطلاحات ‌ادبی، تهران: مروارید.
- دیچز، دیوید (1370)، شیوه‌های نقد ادبی، ترجمة‌ محمّدتقی صدقیانی و غلامحسین یوسفی، تهران: علمی.
- روح‌الامینی، محمود (1368)، بازتاب قشربندی اجتماعی در دیوان حافظ، مجلة نامة علوم اجتماعی، شمارة 2، صص 191-208.
- رسول‌زاده، حسین و منیژه قربان‌زاده (1395)، ﻧﮕﺎﻫﯽ آﻣﺎری و ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺑﻪ دﻻﯾﻞ اﯾﺠﺎد و ﻣﺤﻮرﻫﺎیﭘﺎرادوﮐﺲ در دیوان حافظ، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣة ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎی ادﺑﯽ و ﺑﻼغی، ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ، ﺷﻤﺎرة اول، صص 79-102.
- سیم، ‌استوارت (1380)، ساختارگرایی و پساساختارگرایی، ترجمة ‌فتّاح محمّدی،‌ مجلة فارابی، شمارة 41، صص 111-138.
- سلدن، رامان و پیتر ویدوسون (1384)، راهنمای نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمۀ عبّاس مخبر، تهران: طرح نو.
- شمیسا، سیروس (1383)، نگاهی تازه به بدیع، ویرایش سوم، تهران: آموزگار.
- شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا (1384)، موسیقی شعر، چ 8، تهران: آگاه.
ـ شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا (1386)، زمینه‌های اجتماعی شعر فارسی، تهران: نشر اختران.
-­ فتوحی، محمود (1379)، نقد خیال، تهران: نشر روزگار.
- فاضلی، فیروز و هدی پژهان (1393)، فراروی از تقابل‌های دوگانه در دیوان حافظ، پژوهش‌نامۀ ادب غنایی، سال 12، شمارة 23، صص 284-301.
- کادن، جی. ای. (1380)، فرهنگ ادبیات و نقد، ترجمة کاظم فیروزمند، چ 1، تهـران: شادگان.
- کیرکگور، سورن (1398)، یا این یا آن، ترجمۀ صالح نجفی، تهران: نشر مرکز.
- مرتضوی، منوچهر (1384)، مکتب حافظ، تبریز: نشر ستوده.
- نبی‌لو، علیرضا (1392)، ﺑﺮﺭﺳﻲ ﺗﻘﺎﺑﻞﻫﺎﻱ ﺩﻭﮔﺎﻧﻪ ﺩﺭ ﻏﺰﻝﻫﺎﻱ ﺣﺎﻓﻆ، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﺔ ﺯﺑﺎﻥ ﻭ ﺍﺩﺑﻴﺎﺕ ﻓﺎﺭﺳﻲ، ﺳﺎﻝ ١٢، ﺷﻤﺎﺭﺓ ٤٧، صص 69-91.
- وحیدیان کامیار، تقی (1376)، متناقض‌نما در ادبیات، نشریة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، سال 28، شمارة 3 و 4، صص 279-300.
- وارد، گلن (1384)،‌ پست‌مدرنیسم، ترجمۀ قادر فخر رنجبری و ابوذر کرمی،‌ تهران:‌ ماهی.