تأثیر تلمیحات اسطوره ای در بیان تجربه های عرفانی (بر اساس منطق الطیر عطار)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات، علوم انسانی و اجتماعی، واحد علوم و تحقیقات،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران ، ایران

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران (نویسنده مسئول)

3 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، داشنگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

4 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکدۀ ادبیات، علوم انسانی و اجتماعی، واحد علوم و تحقیقات، دانشکاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

عارف در بیان اشعار خود، ابزارهایی به کار می‌برد تا تجربه‌های روحانی خود را آسان‌تر به مخاطب القا کند. یکی از این ابزارها، اسطوره است. بر این اساس، می‌توان تصوّر کرد که ابزارهای تصویرساز- به‌ویژه پسااستعاره‌ها از جمله اسطوره- در شعر عرفانی سهمی مهم دارند. در عرفان، گفته‌های شاعر دربارۀ امور معنوی و فراپدیداری است. اسطوره نیز از جهانی متفاوت است و می‌تواند وسیله‌ای مناسب برای بیان امور معنوی عرفانی باشد. عطار نیشابوری در منطق الطیر با ترکیب خلاقانۀ اسطوره و تلمیح با ژرف‌ساخت تشبیه، تصویرهای زیبا آفریده و با صنایع بلاغی تلمیحی، تصویرسازی کرده است. در این پژوهش، ضمن معرفی این صنعت تلفیقی، یعنی تلمیح اسطوره‌ای نشان خواهیم داد که عطار در توصیف تجارب عرفانی، از این صنعت چگونه بهره برده و چگونه اسطوره و عرفان را با یکدیگر پیوند زده است. به عبارتی دیگر، هدف از این مقاله، توجه به اسطوره و تلمیح در قالب رمزها و نمادهایی است که در پرتو نوعی احساسات و شهودات زیستۀ عرفانی و باطنی، فهم و تفسیر می‌شوند و همچنین دگرگونی اسطوره به عرفان و گذر عناصر و نشانه‌های آن‌ها از حماسۀ تاریخی و ملّی به حماسۀ عرفانی و معنوی.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The effect of Mythological Allusion on the Expression of Mystical Experiences (Based on the Conference of the Birds of Attar)

نویسندگان [English]

  • Tamanna Golbabaei 1
  • Mohammad Gholamrezaei 2
  • Ahmad Khatami 3
  • Roghiyeh Sadraie 4
1 Ph.D. student of Department of Persian language and literature,College of literature, Humanities and Social Sciences, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran,Iran
2 Retired Professor of Department of Persian language and literature, College of literature and Humanities Sciences, Shahid Beheshti University, Tehran,Iran
3 Professor of Department of Persian Language and Literature , college of literature and Humanities Sciences, Shahid Beheshti University , Tehran, Iran
4 Assistant Professor of Department of Persian language and literature ,College of literature, Humanities and Social Sciences , Science and Research Branch , Islamic Azad University , Tehran, Iran
چکیده [English]

In expressing his poems, the mystic uses a tool to induce his spiritual experiences to the audience more easily. One of these tools is myth. Accordingly, one can imagine that the illustrator tool - especially post-metaphors like “Myth” - has a significant contribution to mystical poetry. In mysticism, the poet's words are about spiritual and supernatural matters. Myth is from a different world and can be a good means for expressing spiritual things - mystical. In the Conference of the Birds, Attar Neishaburi has integrated myth and allusion creatively by deepening simile of beautifully created images with allusion rhetorical industry. In this study, while introducing this combined industry - the mythological allusion - we will show how Attar used the mystical experiences of this industry and how he linked the myth and mysticism. In other words, the purpose of this paper is to focus on myths and allusion in the form of puzzles and symbols understood and interpreted in the light of a kind of emotions and intuitions of the mystical and inner life, as well as the transformation of myth to mysticism and the transition of its elements and signs from epics historical and national episodes of mystical and spiritual ones.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • image
  • mystical experience
  • mythical allusion
  • the Conference of the Birds
-    اخلاقی، اکبر (1377)، تحلیل ساختاری منطق الطیر، چ1، اصفهان: نشر فردا.
-    اسلامی ندوشن، محمدعلی (1392)، از رودکی تا بهار، دربارۀ بیست شاعر بزرگ ایران، تهران: نشر یزدان.
-    اسماعیل پور، ابوالقاسم (1379)، اسطوره؛ هنر و ادبیات، مجلة شعر، شماره 28، بهار، صص 6-15.
-   اسماعیل پور، ابوالقاسم (1391)، اسطوره، بیان نمادین، چ3، تهران: سروش.
-    بهار، مهرداد (1362)، پژوهشی در اساطیر ایران، چ1، تهران: توس.
-    بختیاری، محمدرضا (1395)، سیمای سیمرغ و ققنوس در ادبیات فارسی، کنگرۀ بین‌المللی زبان و ادبیات، دانشگاه فرهنگیان پردیس شهید مفتح شهرری، 15 مهر، صص 1-9.
-    براهنی، رضا (1380)، طلا در مس (در شعر و شاعری) ، ج1، تهران: زریاب.
-    پورداوود، ابراهیم (1347)، یشت‌ها، به کوشش بهرام فره‌وشی، چ2، تهران: دانشگاه تهران.
-    پورنامداریان، تقی (1386)، دیدار با سیمرغ شعر و عرفان و اندیشه‌های عطار، چ4، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-    جمشیدیان، همایون و دیگران (1395)، بررسی مکاشفات عرفانی عطار در غزلیات بر اساس نظریۀ ویلیام جیمز، فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال 12، شمارۀ 43، صص 11-41.
-    جیمز، ویلیام (1391)، تنوّع تجربۀ دینی، ترجمۀ حسین کیانی، تهران: حکمت.
-    حریری، ناصر (1368)، دربارۀ هنر و ادبیات: گفت‌وشنودی با مهدی اخوان ثالث و علی موسوی گرمارودی، بابل:‌ کتاب‌سرای بابل.
-    خورشیدیان، اردشیر(1387)، پاسخ به پرسش‌های دینی زردتشتیان. چ2، تهران: فروهر.
-    دهقانی یزدلی، هادی و تیمور مالمیر (1393)، نشانه‌شناسی عناصر اسطوره‌ای در روایت‌های عرفانی، فرهنگ و ادبیات عامه، دورۀ 2، شمارۀ 3، صص 106–130.
-    رجبی، زهرا (1397)، نگرشی به تلمیح ادبی بر اساس رویکردهای نوین در نقد ادبی و مطالعات بینارشته‌ای، فصلنامۀ نقد ادبی، سال 11، شمارۀ 43، صص 7-37.
-    رضانژاد، غلامحسین (نوشین) (1367)، اصول علم بلاغت در زبان فارسی، چ1، تهران: الزهرا.
-    رضایی راد، مهین (1387)، نقد، بررسی، تحلیل و تعریف تصویر، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه رازی کرمانشاه.
-    زرین‌کوب، عبدالحسین (1384)، ادبیات عرفانی ایران و ارزش انسانی آن، در: نه شرقی ، نه غربی ، انسانی (مجموعۀ مقالات، تحقیقات، نقدها و نمایش‌واره‌ها)، چ5، تهران: امیرکبیر.
-    زمرّدی، حمیرا (1376)، ملاحظات تطبیقی ادیان و اساطیر در منطق الطیر، در: درخت معرفت (جشن‌نامۀ عبدالحسین زرین‌کوب). چ1، به اهتمام علی‌اصغر محمدخانی، تهران: سخن، صص 346– 364.
-    شامیان ساروکلائی، اکبر (1392)، آینة معنی، تمثیل در بلاغت فارسی و عربی. چ1، تهران: علمی و فرهنگی.
-    شجیعی، پوران (1375)، صور معانی در مکتب درون‌گرایی، چ1، تهران: ویرایش.
-    شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1392)، زبان شعر در نثر صوفیه: درآمدی به سبک‌شناسی نگاه عرفانی. چ2، تهران: سخن.
-    شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1387)، صور خیال در شعر فارسی. چ11، تهران: آگاه.
-    شمیسا، سیروس (1392)، بیان. چ2، تهران: میترا.
-    شوالیه، ژان، و آلن گربران (1378)، فرهنگ نمادها، ج1 و 3، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، چ1، تهران: جیحون.
-    صدقه، جان (1380)، خورشید در اساطیر کهن. ترجمۀ محمدرضا ترکی. مجلة شعر، شمارۀ 29، صص 138-143.
-    عطار نیشابوری، فرید الدین (1392)، منطق الطیر، تصحیح و مقدمۀ محمدرضا شفیعی کدکنی، چ9، تهران: سخن.
-   عطار نیشابوری، فرید الدین(1383)، منطق الطیر (مقامات طیور)، تصحیح صادق گوهرین، چ20، تهران: علمی و فرهنگی.
-    غلامرضایی، محمد (1388)، سبک‌شناسی نثرهای صوفیه: از اوایل قرن پنجم تا اوایل قرن هشتم، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
-    فتوحی، محمود (1389)، بلاغت تصویر. چ2، تهران: سخن.
-   فتوحی، محمود (1380)، تحلیل تصویر دریا در مثنوی، پژوهش‌نامۀ علوم انسانی، شمارۀ 31، صص 1–21.
-    فتوحی، محمود و هما رحمانی (1395)، کارکرد استعاره در بیان تجارب عرفانی، پژوهش‌نامۀ عرفان، سال نهم، شمارۀ 18، صص 138-164.
-    فولادی، علی‌رضا (1387)، زبان عرفان. چ1، قم: نشر فراگفت.
-    محمّدی، داوود و محمّدرضا اسلامی (1397)، معماری زبان؛ پیشنهادی در طبقه‌بندی عناصر زیبایی سخن، دوفصلنامة مطالعات زبانی و بلاغی، سال 9، شمارۀ 17، صص 205-234.
-    مشعوفی، عباس (1389)، نسبت میان تجربۀ عرفانی و تعبیر آن در مثنوی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه زنجان.
-    همدانی، امید (1388)، حماسه، اسطورۀ تجربۀ عرفانی، سهروردی و خوانش او از شاهنامه، نقد ادبی، دورۀ 2، شمارۀ 7، صص 137-162.
-    یاحقی، محمدجعفر (1389)، فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، چ3، تهران: فرهنگ معاصر.