بررسی تطبیقی انواع بینامتنیت ژنت با نظریه بلاغت اسلامی در شعر حافظ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران

2 گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران (نویسنده مسئول)

چکیده

میراث دینی، از مهم‌ترین عناصر شعری شاعران برای بیان احساسات درونی و اندیشه‌هایشان محسوب می‌شود؛ به گونه‌ای که در شعر خویش با کلام وحی، رابطة بینامتنی برقرارکرده‌اند. یکی از شاعرانی که عبارات و معانی قرآنی، از اصلی‌ترین دستمایه‌های هنری او محسوب می‌شود، حافظ است. در جستار پیش رو، با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی تطبیقی وجوه بینامتنی ژنت با نظریة بلاغت اسلامی در دیوان حافظ می‌پردازیم. بر این اساس، انواع بینامتنی آشکار ـ تعمّدی، پنهان ـ تعمّدی و ضمنی و وجوه تطبیقی آن‌ها در بلاغت اسلامی، ازجمله تضمین، اشاره، حل و انتحال، تمثیل، ارسال ‌المثل، اقتباس، عقد و تلمیح، در این اثر بررسی می‌شود. بررسی میزان استفاده از متون پیشین براساس نظریة ژنت و تطبیق آن‌ها با نظریة بلاغت اسلامی، از اهداف این پژوهش به شمار می‌رود. براساس پژوهش حاضر، بیشترین گونة بینامتنی، بینامتنیت ضمنی و در تطبیق با بلاغت اسلامی، از گونة تلمیح است. پس ‌از آن، به‌ترتیب بینامتنیت پنهان ـ تعمّدی، بیشترین فراوانی را دارد. خلاقیت شاعر در چگونگی به کار بردن متون پیشین و استفاده از عنصر بینامتنی و ایجاد پیوند بدیع و مبتکرانه بین متون پیشین و متن حاضر به شکل هنرمندانه، باعث جذب و اقناع مخاطب می‌شود.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative study of different types of genes with Islamic rhetorical theory in Hafez poetry

نویسندگان [English]

  • Parvin Mashayekh 1
  • Seyyed Mahmoud Seyed Sadeghi 2
  • Seyed Jafar Hamidi 1
1 PhD student of Persian language and literature, Bushehr Branch of Islamic Azad University, Bushehr Branch, Islamic Azad University, Bushehr, Iran.
2 Assistant Professor of Persian Language and Literature, Faculty of Humanities, Bushehr Branch, Islamic Azad University, Bushehr, Iran
چکیده [English]

Religious heritage is one of the most important poetry elements of poets in expressing inner feelings and their thoughts so that they have established an intertextual relationship in their poems with the word of revelation. One of the poets whose Qur'anic expressions and meanings are considered one of his most important sources of art is Hafez. In the present paper, based on the descriptive-analytical method, the comparative study of the intertextual aspects of the gene with the Islamic rhetorical theory in the Hafez Divan have been examined. Accordingly, the types of deliberate, implicit, implicit hidden intertexts and their comparative features in Islamic rhetoric, including guaranteeing, referring, solving, eliminating, paraphrasing, referring, adapting, concluding, and examining, are studied in this work. The purpose of this study is to study the use of the previous texts based on the theory of genes and their adaptation to Islamic rhetoric theory. Based on the present study, the most intertextitial, intermediate, and implicit interpolation in the Islamic language is Talmij. Thereafter, the most intentional inhumanity is the most frequent. The creativity of the author attracts and persuades the audience in how to use the earlier texts and the use of the intertextual element, and the creation of an ingenious link between the earlier texts and the present text, artistically.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hafez
  • Islamic rhetoric
  • Gerard Janet's theory
  • Intertextuality
  • Quran
- قرآن کریم.
-‌ احمدی، بابک (1386)، ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز.
-‌ اکبری، زینب و رجاء ابوعلی (1397)، بلاغت تمثیل در پرتو رویکردهای مختلف، دوفصلنامۀ مطالعات زبانی و بلاغی، دورة 9، شمارة 18، صص 7-38.
- امانی، رضا و محمدنبی احمدی و یسارا شادمان (1392)، بررسی چگونگی ارتباط قرآن و شعر جاهلی با رویکرد بینامتنیت، فصلنامة مطالعات ادبی- قرآنی، سال اول، شمارۀ 1، صص 73-93.
- انطون، الیاس (1370)، فرهنگ نوین، ترجمة سیدمصطفی طباطبایی، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
- آلن، گراهام (1389)، بینامتنیت، ترجمة پیام یزدان‌خواه، چ3، تهران: مرکز.
- پاینده، حسین (1386)، رمان پسامدرن چیست؟ (بررسی شیوه‌های روایت در رمان آزاده خانم و نویسنده‌اش)، ادب‌پژوهی، دورة 1، شمارۀ 2، صص 11-47.
- تقوی، نصرالله (1363)، هنجار گفتار در فنّ معانی، تهران: فرهنگ‌سرای اصفهان.
- تهانوی، محمداعلی بن علی(1967)، کشّاف اصطلاحات الفنون، تهران: چاپ افست.
- حافظ، خواجه شمس‌الدین (1367)، دیوان اشعار، تصحیح انجوی شیرازی، تهران: جاویدان.
- حیدری، فاطمه و بیتا دارابی (1392)، بینامتنیت در شرق بنفشه، اثر شهریار مندنی‌پور، فصلنامه جستارهای ادبی، دورة 4، شمارۀ 2، صص 55-74.
- رادفر، ابوالقاسم (1368)، فرهنگ ادبی-بلاغی، تهران: اطلاعات.
- روضائیان، مریم و سیدعلی‌اصغر میرباقری فرد (1390)، خوانش بینامتنی، دریافت بهتر متون عرفانی، کاوش‌نامة زبان و ادب فارسی، شمارۀ 23، صص 89-112.
- سلمانی، محمدعلی و علی‌اصغر یاری (1390)، بینامتنی لفظی شعر بدوی با قرآن کریم، فصلنامه لسان مبین، سال سوم، شمارۀ 6، صص 107-123.
-  شمیسا، سیروس(1385)، فرهنگ تلمیحات، چاپ دوم، تهران: میترا.
- صباغی، علی (1391)، بررسی تطبیقی محورهای سه‌گانه بینامتنیت ژنت و بخش‌هایی از نظریة بلاغت اسلامی، پژوهش‌های ادبی، شمارة 31، صص 71-5۹.
- صفری‌نیا، سمیه (1392)، بررسی بینامتنیت در آثار سیمین دانشور، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه کردستان.
- صلاحی مقدم، سهیلا و اکرم امیری (1392)، تأثیرپذیری امام خمینی و حزین لاهیجی از حافظ در موسیقی کناری براساس نظریة بینامتنیت، هفتمین همایش پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، هرمزگان، صص 1212-1220.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین (1369)، تفسیر المیزان، ترجمة مکارم شیرازی، تهران: بنیاد علمی و فکری.
- قاسمی، طاهره و وحید مبارک (1396)، بررسی اقتباس‌های حافظ و سیف فرغانی، دوفصلنامۀ مطالعات زبانی و بلاغی، دورة 8، شمارة 16، صص 271-300.
- نامور مطلق، بهمن (1390)، درآمدی بر بینامتنیت، تهران: سخن.
- واعظ کاشفی، میرزاحسین (1369)، بدایع الافکار فی صنایع الاشعار، تصحیح میرجلال‌الدین کزازی، تهران: مرکز.