زمین و آسمان بر محور استعاره (روند استعاریِ معنابخشی به پدیده های طبیعی بر پایۀ استعاره های جهتی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران (نویسندة مسئول)

2 دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه سمنان

چکیده

سازوکار استعاری ذهن در معنابخشی به جهان، نقطۀ محوری این تحقیق است. نظریۀ معاصر استعاره که نقش استعاره را در معنابخشی به جهان اطراف مطرح می‌کند، یکی از دستاوردهای مهم زبان‌شناسی شناختی است. از میان انواع استعاره‌های مفهومی‌ که این نظریه به تشریح آن‌ها می‌پردازد، استعاره‌های جهتی به آن نوع از استعاره اشاره دارد که پدیدارهای جهان را به‌واسطۀ جهات، برای ما معنادار می‌کند. آن‌چنان که در این تحقیق نشان داده‌ایم، شاید برای شمار بسیاری از اهالی زبان، آشکار نباشد که چگونه پدیده‌های طبیعی، به‌دلیل جایگاه قرارگیری‌شان در جهات، با مفاهیم انتزاعی مرتبط دانسته می‌شوند و به صفاتی متصّف می‌‌شوند که هرچند در عمیق‌ترین لایه‌های دانش زبانی ما نهفته است، در حقیقت هیچ‌ ارتباط ذاتی میان آن صفات و آن پدیده‌های طبیعی وجود ندارد. در تحقیق حاضر، با ارائۀ نمونه‌هایی از بزرگ‌ترین متون ادبی فارسی نشان داده‌ایم که چگونه بشر، مفاهیمی را از حوزۀ تجربه‌های دینی، معنوی، فیزیکی، عاطفی، جنسیتی و... به عاریه می‌گیرد و بر پدیده‌های جهان طبیعی فرامی‌افکند. همچنین کوشیده‌ایم تبیین کنیم که این فراافکنی‌ بر مبانی مربوط به جهت و جهتمندی استوار است. این نمونه‌ها در عین حال که روند معنادار شدن جهان از طریق استعاره را بر ما روشن می‌سازند، نقش انکارناپذیر متن‌ها را در تثبیت استعاره‌ها، نهادینه شدن آن‌ها و ابلاغ آن‌ها به گویندگان اعصار بعد بازگو می‌کنند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Ground and the Sky on the Axis of Metaphor (The metaphorical process of sense-giving to the natural phenomena funded on the orientational metaphors)

نویسندگان [English]

  • ُShayesteh Sadat Mousavi 1
  • Mahmoud Rahimi 2
1 Assistant Professor of Persian Language and Literature, University of Guilan, Rasht, Iran (correspondence author)
2 Dhd at persain literature and language
چکیده [English]

Metaphorical mechanism of mind in sense-giving to the world is the pivot point of this research. The Contemporary Theory of Metaphor which maintains the role of metaphor in sense-giving to the world, is one of the biggest achievements of Cognitive Linguistics. Amongst different kinds of Conceptual Metaphors classified by this theory, Orientational Metaphors involve ways of sense-producing for the world's phenomena via the orientations. As we showed in this research, it might be intangible for a lot of speakers of a certain language how the natural phenomena get connected to spiritual concepts and characteristics – due to their orientational situation-, while there is no essential or natural relation between these concepts and those natural phenomena. By presenting some evidence of the main Persian literary texts, we have shown how the human kind borrows concepts from the theological, spiritual, emotional, physical, and sexual domains and projects them to the domain of natural phenomena. We are also trying to clarify that this projection is funded on the Orienational basis. These evidence declare the process of sense-production for the world through metaphors, and point to the undeniable role of literary texts in stabilization and internalization of conceptual metaphors and handing them over to the next generations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Orientational Metaphors
  • Embodiment
  • Cognition
  • Ground
  • Sky
- قرآن کریم
- ابن سینا، حسین (۱۳۶۷)، قانون در طب، ج 5،‌ ترجمۀ عبدالرحمن شرفکندی، تهران: سروش.
- افراشی، آزیتا (1395)، مبانی معناشناسی شناختی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- امیرخسرو دهلوی، ابوالحسن (1361)، دیوان، تصحیح سعید نفیسی، به کوشش م. درویش، تهران: خرد جاویدان.
- امیرمعزی، محمد بن عبدالملک (1389)، دیوان، تصحیح عباس اقبال، تهران: اساطیر.
- انوری، علی‌بن محمد (1376)، دیوان، به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، تهران: علمی و فرهنگی.
- اوحدی مراغی، رکن‌الدین (1340)، دیوان، تصحیح سعید نفیسی، تهران: امیرکبیر.
- ایمانیان، حسین و زهره نادری (1392)، استعاره‌های جهتی نهج‌البلاغه از بعد شناختی، پژوهش‌نامۀ نهج‌البلاغه، سال اول، شمارۀ 4، صص 74- 92.
- پورالخاص، شکرالله و رقیه آلیانی (1397)، بررسی استعاره‌های جهتی در غزلیات شمس، متن‌پژوهی ادبی. سال 22، شمارۀ 75، صص 207- 228.
- تفتازانی، مسعود بن عمر (1409ق)، شرح المقاصد، تحقیق و تعلیق عبدالرحمن عمیره‌، قم: الشریف الرضی.
- جامی، نورالدین عبدالرحمن (1370)، هفت ‌اورنگ، تصحیح مرتضی مدرس گیلانی، تهران: گلستان کتاب.
- جرجانی، اسماعیل ‌بن حسین (1356)، ذخیرۀ خوارزمشاهی، ج 1، به کوشش جلال مصطفوی، تهران: انجمن آثار ملی.
- حافظ، شمس‌الدین محمد (1362)، دیوان، تصحیح پرویز ناتل خانلری، تهران: خوارزمی.
- خادم‌زاده، وحید (1398)، تحلیل استعاری وجودشناسی صدرایی، حکمت معاصر، دورۀ 10، شمارۀ 1، صص 1- 38.
- خاقانی، افضل‌الدین بدیل (1374)، دیوان، تصحیح ضیاءالدین سجادی، تهران: زوّار.
- خواجه نصیرالدین طوسی (1375)، شرح الإشارات و التنبیهات (مع المحاکمات)، ج 2، قم: نشر ‌البلاغه.
- دیلمی، حسن ‌بن ‌حسن (1377)، ارشاد القلوب الی الصواب، ترجمه عبدالحسین رضایی، تهران: اسلامیه.
- سبز‌علیپور، جهاندوست و راضیه رستمی (1397)، مفهوم‌سازی استعاری و مبانی فرهنگی آن در ادبیات فارسی، دوفصلنامة مطالعات زبانی و بلاغی، سال 9، شمارة 18، صص 233- 260.
- سعدی، مصلح ‌بن عبدالله (1383)، کلیات، به کوشش مظاهر مصفّا، تهران: روزنه.
- سنایی غزنوی، مجدودبن‌آدم (1377)، حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
- سنایی غزنوی، مجدودبن‌آدم (1354)، دیوان، به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، تهران: کتابخانه سنایی.
- سیف فرغانی (1364)، دیوان، تصحیح ذبیح‌الله صفا، تهران: فردوسی.
- شاه ‌نعمت‌الله ولی (1380)، دیوان، تحقیق عباس خیاط‌زاده، کرمان: خدمات فرهنگی.
- صائب تبریزی، محمدعلی (1373)، دیوان، ج 4، به کوشش محمد قهرمان، تهران: علمی و فرهنگی.
- عراقی، فخرالدین (1375)، دیوان، تصحیح سعید نفیسی، تهران: سنایی.
- عطار نیشابوری، فریدالدین (1375)، مختارنامه، مقدمه و تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران: سخن.
- فرخی سیستانی، ابوالحسن (1371)، دیوان، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: زوار.
- فردوسی، ابوالقاسم (1366)، شاهنامه، ج 1، به کوشش جلال خالقی ‌مطلق، نیویورک: بنیاد میراث ایران.
- فردوسی، ابوالقاسم(1369)، شاهنامه، ج 2، به کوشش جلال خالقی مطلق، کالیفرنیا و نیویورک: بنیاد میراث ایران.
-فردوسی، ابوالقاسم (1375)، شاهنامه، ج 5، به کوشش جلال خالقی مطلق، کالیفرنیا و نیویورک: بنیاد میراث ایران.
- فردوسی، ابوالقاسم(1384)، شاهنامه، ج 6، به کوشش جلال خالقی مطلق و محمود امیدسالار، نیویورک: بنیاد میراث ایران.
- کوچش، زولتان (1393)، مقدمه‌ای کاربردی بر استعاره، ترجمة شیرین پورابراهیم، تهران: سمت.
- کوچش، زولتان(1394)، استعاره در فرهنگ، ترجمة نیکتا انتظام، تهران: سیاهرود.
- کوچش، زولتان (1396)، استعاره‌ها از کجا می‌آیند؟، ترجمة جهانشاه میرزا بیگی، تهران: آگاه.
- مجلسی، محمدباقر (‌بی‌تا)، بحار الانوار، تصحیح محمدباقر محمودی، ج 8، بیروت: دارالتراث.
- مولوی، جلال‌الدین محمد (1375)، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: توس.
- مولوی، جلال‌الدین محمد (1378)، کلیات شمس تبریزی، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، 10 جلد، تهران: امیرکبیر.
- ناصرخسرو قبادیانی، ابومعین (1357)، دیوان، به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.
- نجم رازی (1379)، مرصاد العباد، به اهتمام محمدامین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.
- نظامی، الیاس‌بن یوسف (1383)، مخزن‌الاسرار، تصحیح وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
- نظامی، الیاس‌بن یوسف (1376)، شرفنامه، تصحیح وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
- نظامی، الیاس‌بن یوسف (1390)، خسرو و شیرین، تصحیح وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
- یگانه، فاطمه و آزیتا افراشی (1395) استعاره‌های جهتی در قرآن با رویکرد شناختی، جستارهای ادبی، شماره 5، صص 193- 216.
 -Deane, H. A. (1963), The Political and Social Ideas of St. Augustine, New York: Columbia University Press.
-Fauconnier, G. and Turner, M. (1994), Conceptual Projection and Middle Spaces [PDF file]. Retrieved from https://pdfs.semanticscholar.org/9af6/2290ff9a427e076f27d19632294b670fe43b.pdf-Gilson, E. (1960) The Christian Philosophy of Saint Augustine. New York: Random House.
-Hogan, P. (1997), Literary Universals, Poetics Today, 18(2), pp. 223-249.
-Johnson M. (1987), The Body in the Mind: The Bodily Basis of Meaning, Imagination, and Reason, Chicago: University of Chicago Press.
-Kövecses Z. (2005), Metaphor in culture: Universality and variation, Cambridge: Cambridge University Press.
-Kövecses Z. (2010), Metaphor: A practical introduction, Oxford: Oxford University Press.
-Kövecses Z.(2015), Where metaphors come from?, Oxford: Oxford University Press.
-Lakoff G. (1987), Women, Fire, and Dangerous Things: What Categories Reveal About the Mind, Chicago: University of Chicago Press.
-Lakoff, G. & Johnson, M. (1999), Philosophy in the flesh: the embodied mind and its challenge to Western thought, New York: Basic Books.
-Levi, J. (1980), Black, the Red, and the white, Journal of California and Great Basin Anthropology, Vol. 2, No. 2 (Winter), pp. 293-298
-Merleau–Ponty, M. (1962), Phenomenology of Perception, Tr. by Colin Smith, London: Routledge and Kegan Paul.
-Núñez R. E. & Sweetser E. (2006), With the Future Behind Them: Convergent Evidence from Aymara Language and Gesture in the Crosslinguistic Comparison of Spatial Construals of Time, Cognitive Science, 30 (3), pp. 401-450.
-Risch J. S. (2008), On the role of metaphor in information visualization, Retrieved from ArXiv, abs/0809.0884.
-Tversky B. (1995), Cognitive origins of graphic productions, In: Marchese F. (Eds). Understanding Images: Finding Meaning in Digital Imagery. New York: Springer-Verlag, pp. 29-53.