ویژگی‌های ادبی و بلاغی شاعران و سنجش اصالت ضبط‌های نسخ با تکیه بر آن (مطالعة موردی: دیوان خاقانی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ماکو، ماکو، ایران

چکیده

هر شاعری، مجموعه ویژگی‌های مسلّط بیانی و زبانی خاص خود را دارد و عناصر مسلّط و غالب، در شعر هر شاعری، مستمراً تکرار می‌شود که این ویژگی‌ها بوطیقای شعر شاعر را شکل می‌دهد. خاقانی شروانی نیز از شاعران صاحب‌سبک بوده، بوطیقایی خاص بر شعر او حاکم است. تصویر و رعایت تناسبات لفظی و معنایی (بدیع لفظی و معنوی)، شاخص‌ترین عناصر غالب در شعر وی و از اصول و معیارهایی ثابت در شعر او به شمار می‌رود. این ویژگی‌های غالب در تصحیح متن، انتخاب ضبط ارجح و ارزیابی اعتبار نسخه نیز می‌تواند مفید باشد. این عامل سبب می‌شود با تکیه بر این ویژگی‌ها، ضبط‌های نسخ متفاوت خاقانی، مورد ارزیابی قرار گیرد و لغزش‌هایی که نتیجة عدم دقّت در این ویژگی‌های بینادین ادبی است، آشکار شود. همچنین دخل و تصرّف‌های ناشیانة نسخه‌نویسان دیوان که نتیجة عدم آشنایی و تسلّط به این ویژگی‌ها بوده، نمایان گردد. پژوهش حاضر، با تکیه بر اصالت بدیعی و اصالت تصویری که ویژگی‌هایی غالب در دیوان خاقانی‌اند، نسخه‌‌های دیوان خاقانی را مورد ارزیابی قرار داده، با ذکر نمونه‌هایی از ضبط‌های نسخ متعدّد دیوان خاقانی، تلاش دارد لغزش‌های کاتبان نسخ و علل آن را مشخص کند. از نتیجة‌ پژوهش،‌ مشخص می‌شود که ضبط‌های نسخة‌ لندن از نظر انطباق با معیارهای اصالت تصویری و بدیعی، اعتبار بیشتری دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Rhetorical and literary aspects of poets’ work and evaluate validity and originality of manuscripts relying on it (in khaqani’s poems).

نویسنده [English]

  • Yagub Noruzi
faculty of persian language and literature, islamic azad university, maku branch, maku-iran
چکیده [English]

Every poet have a dominant stylistic and linguistic aspects in their works and this aspects, usually repeat and build their poetics. Khaqanishirvani is one of the Iranian stylist poets and have a private poetic. Rhetoric and imagery originality is the two dominant elements in his poem and is a fixed Principles and criterions in evaluation of his poem. Khaqani’s poems is one of the exquisite works in Persian literature and exist some manuscript from this divan. This work as yet, corrected by some author. Each one of this corrections have a both the weak and strong points. One of the fundamental reasons of non-methodical and accurate correction of this work is no recognition of the original manuscript. This reason, led to the correctors replace the choices of other invalid manuscripts and made a mistake. In this essay, will be try based on a measures as rhetoric and imagery originality, khaqani’s poems to be evaluated. Then validity and originality of manuscripts of khaqani’s poems according to these criteria’s to be measured. The investigation in khaqani’s poems from this perspective to prove that London manuscript is the original manuscript of khaqani’s poems. The recognition of London manuscript as an original manuscript of khaqani’s poems help to authors and correctors to supply a methodical correction from this divan

کلیدواژه‌ها [English]

  • khagani’s poems
  • rhetorical aspects
  • imagery
  • manuscript
-­ ابن سینا، حسین بن عبدالله (1385)، قانون، ترجمة عبدالرحمن شرفکندى، چ 6، تهران: سروش.
- احمد سلطانی، منیره (1370)، قصیدة فنّی و تصویرآفرینی در شعر خاقانی، تهران: کیهان.
- تجلیل، جلیل و ندا اسپید (1393)، نقد و بررسی ویژگی‌های امثال و حکم دیوان خاقانی، فصلنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال 7، شمارة 4، صص 1-21.
- جمالی یزدی، مطهر بن محمد (1386)، فرّخ‌نامه (دایره‌المعارف علوم و فنون و عقاید)، به کوشش ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
- حافظ شیرازی، شمس‌الدین (1366)، دیوان غزلیات، به کوشش خلیل خطیب رهبر، چ 4، تهران: صفی علیشاه.
- خاقانی، افضل‌الدین بدیل (1349)، منشآت، تصحیح و تحشیة محمد روشن، چ 1، تهران: دانشگاه تهران.
- خاقانی، افضل‌الدین بدیل (1382)، دیوان، تصحیح، مقدّمه و تعلیقات ضیاء‌الدین سجادی، چ 7، تهران: زوّار.
- دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامه، زیر نظر محمّد معین و سیدجعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران.
- دهقانیان، جواد و محمّدحسین کرمی (1389)، خاقانی، معمار زبان و خیال، فنون ادبی، سال دوم، شمارة 1 ، صص 1-16.
- زرکلی، خیرالدین (1989م)،الاعلام، ج 5، چ 8، بیروت: ‌دارالعلم للملایین.
- سجادی، ضیاء‌الدین (1351)، ایهام و تناسب در شعر خاقانی و شعر حافظ، مجلّه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شمارة 79 و 80، صص 95-110.
- شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1383)، اختلاف در نسخه‌های حافظ، ماهنامة حافظ، شمارة 4، صص 22-25.
-شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1383)، مهدی اخوان ثالث (کسی که من فهم شعر حافظ را به او مدیونم)، ماهنامة حافظ، شمارة 6، صص 42-43.
- شفیعی کدکنی، محمّدرضا(1394)، مفلس کیمیافروش: نقد و تحلیل شعر انوری، تهران: سخن.
- شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1383)، نقش ایدئولوژیک نسخه‌بدل‌ها، نامة بهارستان، سال 5، شمارة 1 و 2، صص 93-110.
- مرتضایی، سیدجواد و سیدمحسن حسینی وردنجانی (1396)، خاقانی و ایماژیسم، مجلة ادب فارسی، سال 7، شماره 1، صص113-131.
- مرتضایی، سیدجواد و سیدمحسن حسینی وردنجانی (1395)، نگرشی نو به جناس در قصاید خاقانی به‌عنوان مختصه‌ای سبکی، دوفصلنامة مطالعات زبانی و بلاغی، سال 7، شمارة 14، صص 193-218.
- مصفّی، ابوالفضل (1388)، فرهنگ اصطلاحات نجومی، چ 4، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- مهدوی‌فر، سعید (1391)، زرورقی یا زورقی؟ درنگ بر واژه‌ای از دیوان خاقانی در کتاب کاغذ در زندگی و فرهنگ ایرانی، گزارش میراث، دورة دوم، سال ششم، شمارۀ 3 و 4، ص 123.
- مهدوی‌فر، سعید(1391)، تأمّلی در نسخۀ دیوان خاقانی کتابخانة مجلس، پیام بهارستان، پاییز، دورة 2، سال 5، شمارة 17، صص 289-313.
- نظامی گنجوی، الیاس (1384)، کلیات، تصحیح وحید دستگردی، تهران: نگاه.