سبک‌شناسی مقایسه‌ای مثنوی‌های مصیبت‌نامه و منطق‌الطیر عطّار و مثنوی معنوی (مطالعه موردی: شگردهای شعری)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه مازندران (نویسنده مسئول)

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

چکیده

یکی از محک‌ها و ابزارهای بررسی عناصر تصویرآفرین، دانش سبک‌شناسی است که در آن، بررسی و سنجش ابزارهای ادبی و عنصرهای بلاغی موجود در زبان شاعران، یکی از شیوه‌های دقیق و متریک برای شناخت و ترسیم تصویرهای شعری است. این مطالعه که به روش کمّی ـ آماری انجام شده است، نخست به بررسی آماری و مقایسه‌ای دو گروه از صناعات ادبی منفرد (تشبیه، کنایه، استعار‌ة مصرّحه، استعارة مکنّیه و ایهام) و ترکیبی (استعارة کنایه، استعارة ایهامی کنایه و استعارة ایهامی کنایة تشبیهی) در پانصد بیت از دو مثنوی منطق‌الطیر و مصیبت‌نامه و سپس در همین مقدار، از مثنوی معنوی و سپس تحلیل آن‌ها می‌پردازد. نتیجة پژوهش، نشانگر برتری بلاغت مثنوی مصیبت‌نامه در بین سه مثنوی، از منظر به‌کارگیری شگردهای ترکیبی است. مثنوی معنوی با احتساب مجموع شگردهای منفرد، بالاتر از دو اثر دیگر قرار می‌گیرد؛امّا در بخش به‌کارگیری شگردهای ترکیبی، پایین‌ترین بسامد را دارد. منطق الطیر در بخش صناعات منفرد، کم‌بسامدترین اثر است و پایین‌تر از دو اثر دیگر قرار می‌گیرد و در بخش شگردهای ترکیبی، پس از مصیبت‌نامه و بالاتر از مثنوی معنوی دیده می‌شود؛ امّا در بخش مجموع شگردهای منفرد و ترکیبی، پایین‌تر از دو مثنوی دیگر مشاهده می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Stylistics Comparison between MosibatNameh and Mantegh Al-teir of Attar and MasnaviManavi (Case Study: Poetry techniques)

نویسندگان [English]

  • Mostafa Mirdar Rezaei 1
  • SIAVASH HAGHJOU 2
1 Mazandaran University
2 Mazandaran University
چکیده [English]

One of the benchmarks and tools for investigating the elements of the art is "stylistics", in which the study of literary instruments and rhetorical elements in the language of poets is one of the most accurate and metric methods for the understanding and drawing of poetic images. This quantitative-statistic based, first analyzes and compares two groups of single literary techniques (simile, poem, metaphor, metonymy, and amphibology) and combined Techniques (metonymy metaphor, metonymy amphibology metaphor, simile metonymy amphibology metaphor) in five hundred bits of two logical and ritualistic Masnavi (Mosibatnameh and Mantegh Al-teir) and then in the same amount of Rumi's MasnaviManavi and then analyzes them. The results of the research indicate the magnificent rhetoric of Mosibatnameh among the three Masnavi according to using the combined techniques. The amount of Rumi's usage of the single technique "metonymy" and "metaphorical" is so impressive that, taking into account the totality of dingle techniques, MasnaviManavi is better than the other two. But in the field of combined techniques, the MasnaviManavi has the lowest frequency, and it can be said that Rumi has little desire to take advantage of these techniques. However, in the combined section of single and combined techniques, it is considered to be at the higher level than the Mantegh Al-teir and at the lower level than Mosibatnameh. The Masnavi “Mantegh Al-Teir” in the single techniques section is the least-productive work and is lower than the other two works, and it is considered to be at the higher level than the MasnaviManavi and at the lower level than Mosibatnameh. But in the total number of single and combined techniques, it is lower than two other masnavi.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Style
  • Single Literary Techniques
  • Combined Techniques
ـ بهار، محمّدتقی (1369)، سبک‌شناسی یا تطوّر نثر فارسی، تهران: امیرکبیر.
ـ حسین، حسن‌پور آلاشتی، مصطفی میردار رضایی و راحیل محمدی ده عباسانی (1397)، بررسی نقش شگردهای کنایه‌محور در تصویرسازی براعت استهلال‌های نفثه‌المصدور، دوفصلنامة مطالعات زبانی و بلاغی، دورة 9، شمارة 17، صص 107-140.
ـ ‌حق‌جو، سیاوش (1381)، پیشنهاد برافزودن دو فنّ دیگر بر فنون چهارگانة علم بیان، در مجموعه مقاله‌های نخستین گردهمایی پژوهش‌های زبان و ادب فارسی، ج 1، به کوشش محمّد دانشگر، تهران: مرکز بین‌المللی تحقیقات زبان و ادبیات فارسی و ایران‌شناسی دانشگاه تربیت مدرّس، صص 419-427.
ـ حق‌جو، سیاوش (1389)، طرف وقوع و شگردهای ادبی ناشناخته، فصلنامة‌ جستارهای ادبی، سال دوم، شمارة 4،‌ صص 79-96.
ـ حق‌جو، سیاوش (1390)، سبک هندی و استعارة ایهامی کنایه، فصلنامه‌ سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال چهارم، شمارة‌ 1، صص 255-268.
ـ حق‌جو،‌ سیاوش و مصطفی میردار رضایی (1393)، گونه‌ای کنایة آمیغی در غزل صائب، فصلنامة فنون ادبی، سال 6، شمارة 2، صص 69-84.
ـ حق‌جو،‌ سیاوش و مصطفی میردار رضایی(1395)، کشف و تکامل یک صناعت سبک‌ساز، دوفصلنامة زبان و ادبیات فارسی، سال 24،‌ شمارة 81، صص 71-89.
ـ حق‌جو،‌ سیاوش و مصطفی میردار رضایی (1397)، بررسی یکی از راه‌های بیگانه‌سازی در غزل‌های صائب، فصلنامة فنون ادبی،‌ سال 10، شمارة 1، صص 57-70.
ـ حق‌جو،‌ سیاوش و مسعود اسکندری (1392)، کنایه‌پردازی ترکیبی در اشعار وحشی بافقی، مجموعه مقالات هشتمین همایش انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه زنجان.
ـ شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا (1371)، شاعر آینه‌ها، چ 3، تهران: آگه. 
ـ صفوی، کورش (1380)، از زبان‌شناسی به ادبیات،‌ ج 2، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
ـ عطّار نیشابوری، فریدالدین محمّد بن ابراهیم (1388)، مصیبت‌نامه، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعی کدکنی، چ 2، تهران: سخن.
ـ عطّار نیشابوری، فریدالدین محمّد بن ابراهیم (1387)، منطق‌الطیر،مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعی کدکنی، چ 3، تهران: سخن.
ـ فتوحی رودمعجنی، محمود (1392)، سبک‌شناسی: نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، چ 2، تهران: سخن.
ـ محمّد ملایی (1395)، بررسی کنایات ترکیبی در غزلیات کلیم همدانی، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران.
ـ میردار رضایی، مصطفی (1391)، ابعاد کنایه در غزلیات صائب، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران.
ـ میرصادقی، میمنت (1376)، واژه‌نامة هنر شاعری، چ 2، تهران: کتاب مهناز.