تحلیل ایجاد معنای آیرونیک درآمیختگی مفهومی تمثیل «زیافت تأویل رکیک مگس» در مثنوی معنوی بر اساس نظریه ذهن ادبی مارک ترنر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه تربیت مدرس

2 استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس (نویسنده مسئول)

3 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا

4 استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

آیرونی یکی از شیوه‌های بیان است که بر ایجاد غافلگیری و طنز از طریق دوگانگی و تقابل میان دو معنا یا موقعیت تکیه دارد. تمثیل‌های مثنوی مولوی (604-672 ه.ق) غالباً برگرفته از فرهنگ عامه و حکایات رایج شفاهی یا مکتوب است. بااین‌همه مولانا در تمثیل‌سازی‌های خود عالمی شگرف از معنا ورای جهان مبتنی بر عرف و عادت عامه پیش چشم خواننده گسترانیده است. تأثیر این معناپردازی مرهون شیوه خاص تمثیل‌سازی و فرایند ذهنی خلاقانه او در انتخاب فضاهای متعارف برای اشاره به معنای هدف نامتعارف، سازوکار آمیزش فضاهای دوگانه و ارائه معنا از دل این آمیختگی است. معنایی که حاصل تنش میان مفاهیم و عناصر دور از هم و گاه متضاد است و با‌این‌همه از برجستگی و  تأثیر بسیار برخوردار است. در این پژوهش قصد داریم به روش توصیفی- تحلیلی طی تحلیل سازوکار معناپردازی  در تمثیل «زیافت تأویل رکیک مگس» بر اساس تحلیل فرافکنی و آمیزش فضاهای مرجع و هدف، طبق نظریه آمیختگی مفهومی مارک ترنر (1954)، چگونگی ایجاد معنای آیرونیک در این تمثیل را بررسی کنیم. نتایج نشان می‌دهد که قدرت و ارزش معناپردازی در این تمثیل برخاسته از خلاقیت مولانا در انتخاب فضاهای نامتعارف مرجع و هدف به گونه‌ای است که آمیزش آنها در عین تطبیق الگوهای ساختاری، حائز تنش و تقابلی قدرتمند در سطح عناصر و مفاهیم است. از درون این کشمکش نامتعارف شگرد معناساز و زیبایی‌آفرینی چون آیرونی به وجود می‌آید. تضادهای آیرونیک و طنزی که از این امتزاج و تنش ایجاد می‌شود تأثیری اقناع‌کننده و ساختارشکن بر اذهان مخاطبین باقی می‌گذارد که عامل برجستگی معنایی این تمثیل‌ است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The study of Ironic meaning formation in the conceptual fusion of the allegory of “Inadmissibility of indecent interpretation of the housefly” in spiritual Masnavi, based on the theory of literary mind by Mark Turner

نویسندگان [English]

  • Sima Rahimi 1
  • Hasan Zolfaghari 2
  • Nasrin Faghih Malek Marzban 3
  • Hosienali Ghobadi 4
1 Tarbiat Modares University,
2 Tarbiat modarres University
3 Alzahra University
4 Tarbiat Modarres University
چکیده [English]

Irony is an expression style which is based on creating surprisal or satire through binary opposition and contrast between two meanings or situations. MasnaviManvi’s allegories are often derived from folklore culture and common oral or written anecdotes. Yet, Moulana has created a wonderful world of meaning beyond the world and structure of Folk traditions for his readers. The influence of this transference of meaning is due to his special method of allegorization and his creative mental processes in choosing the conventional spaces to point out the unconventional purpose, the mechanism of blending dual spaces and providing meaning from the heart of this fusion. A meaning which is resulted from conflict between the opposed elements and concepts, and yet they are very prominent and influential.In this research, we intend to analyze the mechanism of creating ironic meaning through the study of projection and conceptual blending from a source to a target space in “Inadmissibility of indecent interpretation of the housefly” allegory based on Mark Turner’s theory of Literary Mind. The findings show that power and worth of such creation of meaning in this parable are resulted from Moulana’s creativity in choosing the unusual source and target spaces in a way that their blending, while corresponds structurally, possess a powerful conflict in terms of concepts and elements. The final meaning of a parable, as Turner says, is not resulted only from the meaning of each input, nor simply from sum of them. It is rather a resultant meaning generated from the contrast of the elements and contexts of the source and target stories. It is such conflict from inside of which an aesthetic technique like irony is generated from the point of view of Moulana’s mental mechanism. The ironic and humorous contradictions that arise from this mixing and tension have a persuasive and destructive effect on the minds of the audience, which is the semantic prominence of this allegory.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Irony
  • Parable
  • Cognitive Semantic
  • Literary Mind Theory by Mark Turner
-     اخوان، امید، تجزیه و تحلیل رمان مرگ و زندگی مرا خسته می‌کنند نوشته مو ین بر اساس نظریه آمیختگی مفهومی، اسماعیل زاهدی، دانشگاه ولی عصر رفسنجان، سال 1393.
-     اردبیلی، لیلا، برکت، بهزاد، روشن، بلقیس، محمد ابراهیمی، زینب (1394).«پیوستگی معنایی متن از منظر نظریه آمیختگی مفهومی». جستارهای زبانی، شماره 5 (پیاپی 26)، 47-27.
-     اردبیلی، لیلا، معناشناسی شناختی و کارکرد نظریه آمیختگی مفهومی بر قصه‌های عامیانه ایرانی، بهزاد برکت، دانشگاه پیام نور مرکز، سال 1392.
-     استاک‌ول، پیتر (1393)، درآمدی بر شعرشناسی شناختی، ترجمه لیلا صادقی، چاپ اول، تهران: مروارید.
-     افراشی، آزیتا، نعیمی حشکوائی، فاطمه (1389)، تحلیل متون داستانی کودک با رویکرد شعرشناسی شناختی، زبان‌شناخت، سال اول، شماره دوم، 25-1.
-     اکبری، زینب، ابوعلی، رجاء (1397)، بلاغت تمثیل، در پرتو رویکردهای مختلف بلاغی، مطالعات زبانی و بلاغی، سال نهم، شماره 81، 38ـ 7.
-     انوشه، حسن (1381)، فرهنگنامه ادب فارسی، چاپ دوم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
-     برکت، بهزاد، روشن، بلقیس، محمدابراهیمی، زینب، اردبیلی، لیلا (1391)، روایت‌شناسی شناختی (کاربست نظریه آمیختگی مفهومی بر قصه‌های عامیانه ایرانی)، ادب پژوهی، دوره 6، شماره 21، 32-9.
-     پورنامداریان، تقی (1364)، رمز و داستان های رمزی در ادب فارسی، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-     جرجانی، عبدالقاهر (1361)، اسرارالبلاغه، ترجمۀ جلیل تجلیل، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-     حمیدی، سید جعفر؛ شامیان، اکبر (1384)، سرچشمه تکوین و توسعه انواع تمثیل، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. 103-75.
-     داد، سیما (1378)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ سوم، تهران: انتشارات مروارید.
-     ذوالفقاری، حسن (1386)، تمثیل و مثل در مثنوی، فرهنگ، صص 368 – 325.
-     ـذوالفقاری، حسن (1394)، زبان و ادبیات عامه ایران، تهران: انتشارات سمت.
-     راسخ مهند، محمد (1394)، درآمدی بر زبان شناسی شناختی نظریه‌ها و مفاهیم، چاپ پنجم، تهران: سمت.
-     زرین‌کوب، عبدالحسین (1368)، بحر در کوزه، چاپ سوم، تهران: انتشارات علمی.
-     سروش، عبدالکریم (1379)، قمار عاشقانه، تهران: مؤسسۀ فرهنگی صراط.
-      شیری، قهرمان (1376)، تمثیل و مثل، نماد و نشانه، مجله رشد آموزش ادب فارسی، شماره 42، سال یازدهم.
-     محجوب، محمدجعفر (1386)،ادبیات عامیانه ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، چاپ سوم، تهران: نشرچشمه.
-     مکاریک، ایرنا یرما (1384)، دانشنامه نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، چاپ اول، تهران: آگه.
-     موکه، داگلاس کالین (1395)، آیرونی، ترجمه حسن افشار، چاپ دوم، تهران: نشر مرکز.
-     مولوی، جلال‌الدین(1371)، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، چاپ سوم، تهران: انشارات بهزاد.
-     نیلی پور، رضا (1394)، زبان شناسی شناختی دومین انقلاب معرفت شناختی در زبان شناسی، چاپ اول، تهران: هرمس.
-  Cuddon, J.A (1993). A dictionary of literary terms. Penquin Books.
-  George Lakoff and Mark Johnsen (2003). Metaphors we live by. London: University of Chicago Press.
-  Gilles Fauconnier and Mark Turner (1994). “Conceptual Projection and Middle Spaces” Department of Cognitive Science University of California, San Diego La Jolla, California, 1-39. (available online at:www.cogsci.ucsd.edu/research/files/technical/9401.pdf).
-  Grady, Joseph E, Oakley, Todd, Coulson, Seana (1999). “Blending and Metaphor” in Metaphor and cognitive linguistics, G. Steen & R. Gibbs, Philadelphia: John Benjamins.
-  Turner, Mark (1996). Literary Mind, Oxford University Press.
-  Vyvyan Evans and Melanie Green (2006). Cognitive Linguistics an Introduction, Edinburgh University Press.