کارکرد موسیقی شعر در حکایت شیخ صنعان از منطق الطیر عطار نیشابوری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات ‌فارسی دانشگاه پیام‌نور تهران، ایران (نویسنده مسئول)

2 دانشیار زبان و ادبیات ‌فارسی دانشگاه پیام‌نور تهران، ایران

3 استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام‌نور تهران، ایران

چکیده

همواره میان خلاقیت‌های هنری شعر از یک طرف و معانی و مفاهیم مورد نظر شاعر از سوی دیگر، نوعی پیوند آگاهانه یا ناخودآگاه به وجود می‌آید. یکی از عناصر مهم شعر که این خلاقیت هنری می‌تواند در آن ظهور و بروز پیدا کند، موسیقی چهار‌گانة بیرونی، کناری، درونی و معنوی شعر است. در اجزا و عناصر این موسیقی چهارگانه، قابلیت‌های فراوانی در خدمت به معنا وجود دارد که در آثار پژوهشگران به‌طور جداگانه به برخی از آن‌ها اشاراتی شده است؛ امّا هنوز در این باب، جای تأمل بسیار هست؛ مثلاً در موسیقی بیرونی شعر و در یک وزن ثابت عروضی، قابلیت‌هایی برای انعطاف و تنوّع موسیقایی وجود داردکه به آن توجه کافی نشده است. نکاتی نویافته در انواع دیگر موسیقی شعر نیز وجود دارد که وقتی همة آن‌ها در یک متن و در ارتباط با احساس و اندیشة خاص شاعر، مورد نظر قرار می‌گیرد، نتایج جالب توجهی به دست می‌آید. نگاه به حکایت نسبتاً بلند شیخ صنعان از منطق‌ الطیر عطار نیشابوری، به دلیل تغییر و تنوع زیاد عاطفی در صحنه‌های مختلف آن، از این جهت می‌تواند مبنایی برای نشان دادن تغییر و تنوّع موسیقی چهارگانة شعر در خدمت به مضامین مختلف باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The function of the music of poetry in “the Story of Sheikh San’an” from Manṭiq-uṭ-Ṭayr

نویسندگان [English]

  • Javad Mohaghegh Neyshabouri 1
  • Hosein Yazdani 2
  • Ali Pedram mirzaei 2
  • Fateme Kouppa 3
1 Payame Noor University
2 payam noor university - tehran - iran
3 payam noor university - tehran - iran
چکیده [English]

There will be always a connection between artistic creativity in a poem on one hand and the meanings and concepts conceived by the poet on the other hand, created either consciously or unconsciously. Viewing versed texts from a poetics standpoint will help us discover this connection and may deepen our understanding and pleasure from the text.
This treatise seeks to clarify the various dimensions of the music of poetry in the long story of Sheikh San'an, and shows the existence of a connection between musical manifestations and what the poet intends to reveal to us.
At the beginning the aesthetic capabilities of the four types of music discernible in poetry (external, internal, lateral and spiritual) which can affect and change the tone of speech, are studied and taken into account. Then manifestation of each type is detected and analyzed in the story of Sheikh San’an.
From this study we can arrive at the following conclusions: Firstly, the connection between music of poetry and its meaning and content is much more significant than what may be expected when texts are skimmed. Secondly, there are some capabilities in those four musical element of poetry that make contribution to meaning, which are not much considered and  are not studied yet. This research has shown how changing the semantic position in different parts of Sheikh San'an's story has caused musical changes in each section and how through a  fixed meter of prosody, musical adjustments have come to the aid of meaning.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Attar-e-neyshabouri
  • the story of Sheikh San’an
  • musical structure
  • semantic structure
  • tone
- امامی، فاطمه (۱۳۹۲)، ساختار معنایی الهی‌نامة عطار، فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال ۹، شمارة ۳۰، صص 1-22.
- انیس، ابراهیم (۱۳۹۴)، موسیقی شعر، ترجمة نرگس انصاری و طیبه سیفی، چ۱، قزوین: انتشارات دانشگاه امام خمینی.
- تقوی، محمد و قدیریان، حمیدرضا (۱۳۸۶)، درآمدی بر بوطیقای ساخت‌گرا با نیم‌نگاهی به حکایاتی از منظومه‌های عطار، مجلة ادبیات فارسی دانشگاه آزاد مشهد، شمارة ۱۳، صص 107-121.
- ثابت‌زاده، منصوره (۱۳۸۸)، ویژگی‌های حکایات موسیقایی در آثار عطار نیشابوری، فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال ۵، شمارة ۱۶، صص 51-68.
- ثمره، یدالله (۱۳۸۳)، آواشناسی زبان فارسی، چ۸، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- جرجانی، شیخ عبدالقاهر (۱۳۶۸)، دلایل اعجاز القرآن، ترجمة سیدمحمّد رادمنش، چ۱، مشهد: آستان ‌قدس رضوی.
- خویی، اسماعیل (۱۳۵۶)، جدال با مدّعی، چ۲، تهران: جاویدان.
- رازی، شمس‌الدین محمد بن قیس (۱۳۶۰)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح محمّد قزوینی و مدرّس رضوی، چ۳، تهران: زوار.
- زرین‌کوب، عبدالحسین (۱۳۵۵)، شعر بی‌دروغ، شعر بی‌نقاب، چ۲، تهران: سخن.
- سمائی، سیدمهدی (۱۳۹۳)، تاریخچة آواشناسی و سهم ایرانیان، چ۲، تهران: نشر مرکز.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (۱۳۶۸)، موسیقی شعر، چ۲، تهران: آگاه.
- طوسی، خواجه نصیرالدین (۱۳۶۹)، معیار الاشعار، تصحیح جلیل تجلیل، چ۱، تهران: ناهید.
- عطار نیشابوری، فریدالدین (۱۳۹۳)، منطق الطیر، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، چ۱۴، تهران: سخن.
- علی، عبدالرضا (۱۳۸۳)، موسیقی شعر عربی سنّتی و نو، ترجمة حسین یوسفی آملی، چ۱، بابلسر: دانشگاه مازندران.
- قاسمی، طاهره و محمدی، علی (۱۳۹۷)، برجستگی‌های نقش قافیه در شعر فارسی از آغاز تا سدة هشتم، دوفصلنامة مطالعات زبانی و بلاغی، سال ۹، شمارة ۱۸، صص 287-318.
- مؤذنی، علی‌محمّد و یعقوب زارع ندیکی (۱۳۹۷)، بررسی عنصر لحن و کارکرد آن در الهی‌نامه عطار، فصلنامة پژوهش زبان و ادب فارسی، شمارة ۴۸، صص 1-28.
- مکاریک، ایرنا ریما (۱۳۹۰)، دانشنامة نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمة مهران مهاجر و محمّد نبوی، چ۴، تهران: آگه.
- نیما یوشیج (۱۳۶۸)، دربارة شعر و شاعری، به همت سیروس طاهباز، چ۱، تهران: دفترهای زمانه.
- ولک، رنه و اوستین وارن (۱۳۹۰)، نظریة ادبیات، ترجمة ضیاء موحد و پرویز مهاجر، چ۳، تهران: نیلوفر و علمی فرهنگی.
- یارمحمّدی، لطف‌الله (۱۳۶۴)، درآمدی برآواشناسی، چ۱، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.