تبیین مولفه‌های بلاغت ارسطویی در داستان زال و رودابه شاهنامه فردوسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی ددانشگاه بوعلی سینا، همدان(نویسنده مسئول)

2 عضو هیات علمی وزارت علوم تحقیقات وفن آوری

چکیده

ارسطو بلاغت را هنر کشف و کاربرد عواملی می‌دانست که برای اقناع و ترغیب مخاطب مفید واقع شود و برای فن خطابه و فرایند اقناع(رتوریک)، قائل به رعایت سه اصل اتوس(وجاهت متکلم) و پاتوس(شورانگیزی در مخاطب) و لوگوس(استدلال منطقی) در جنب التزام به مناسبت و اقتضای حال مخاطب بود. بنا به اصل اتوس، کلام سخنور می‌باید بیانگر شخصیت و مکانت و علم او باشد تا مخاطب را وادار به استماع و توجه نماید. بنا براصل دوم، سخنور با بهره‌گیری از انواع شگردهای بیانی احساسات و عواطف شنونده را هدف قرار می‌دهد و او را متاثر می‌کند. ضلع سوم بلاغت ارسطویی یعنی لوگوس، به ارائة برهان و استدلال (استقرایی یا استنتاجی) مربوط می‌شود. بر این اساس، خطابه و کلامی به هدف اصلی خود؛ یعنی اقناع شنونده نائل می‌شود که بهره‌گیری مناسبی از این سه اصل در اثنای کلام داشته باشد. اصول بلاغت ارسطویی جهان‌شمول است و می‌توان در شاهکارهای ادبی فارسی به ویژه شاهنامة فردوسی، مصادیق آن را شناسایی و تبیین کرد. دقت نظر در مجادلات کلامی داستان‌های شاهنامه به ویژه در داستان زال و رودابه که یکی از عالی‌ترین بخش‌های این کتاب به لحاظ بلاغی است؛ حاکی از آن است که اصول بلاغت ارسطویی در شاهنامه قابل بررسی و واکاوی است ومصادیق آن را می‌توان در بخش های مختلف داستان‌های شاهنامه‌ مشخص وتبیین کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining Aristotle's rhetorical components in the story of Zal and Roodabeh of Ferdowsi's Shahnameh

نویسندگان [English]

  • Mohammad Taheri 1
  • hamid Aghajani 2
1 Bu-Ali Sina University, Hamedan
2 Member of the faculty of the Ministry of Science and Research and Technology
چکیده [English]

Aristotle considered rhetoric the art of discovering and affecting the factors that were useful in persuading the audience, and in the rhetorical process. These factors must be respected following the requirements of the audience. According to Ethos, the statements of a speaker should express his personality and knowledge to compel the audience to listen to him. Granting the second element, Pathos, the speaker employs a variety of expressions to target and touch the feelings and emotions of the listener. The third side of Aristotle's rhetoric, Logos, relates to argumentation (inductive or inferential). Consequently, it is only when a lecture reaches its primary goal, that is the listener's conviction, that these three ideals are fully met. The principles of Aristotelian rhetoric are universal and can be identified and explained in Persian literary masterpieces, especially in the Ferdowsi’s Shahnameh. If we look at the verbal controversies of the stories of Shahnameh, particularly in one of the most outstanding ones, Zal and Roodabeh, it emits that the principles of the Aristotelian rhetoric can be studied and explored in these stories.

کلیدواژه‌ها [English]

  • rhetoric
  • Aristotle
  • Ferdowsi's Shahnameh
  • Zal story
- ارسطو(1371) ریطوریقا، فن خطابه، ترجمة پرخیده ملکی، تهران: اقبال.
- ارسطو(1392) خطابه، ترجمة اسماعیل سعادت، تهران: هرمس.
- ابن ندیم، محمدبن اسحاق(1381) الفهرست، مجلد دوم، ترجمه و تحشیة محمد رضا تجدد، تهران: اساطیر.
- ایزدی، محمد(1387) «رتوریک در رسانه های جمعی» رسانه‌های دیداری و شنیداری، شمارۀ6، صص.47-49.
- انصاف پور، غلامرضا، (۱۳۵۵) حقوق و مقام زن در شاهنامة فردوسی، تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
- بهار، مهرداد( 1374)  جستاری چند در فرهنگ ایران، تهران: فکر روز.
- حمیدیان، سعید(1372) درآمدی بر اندیشه و هنر ‌ فردوسی، تهران: ناهید.
- خالقی مطلق، جلال (1381) سخن‌های دیرینه، به کوشش علی دهباشی، تهران: افکار.
-رضایی دشت ارژنه، محمود رضا(1393) «نقد و بررسی دو بیت از فردوسی و ملک الشعرا بهار براساس رویکرد فرمالیسم» ، مجله علمی مطالعات زبانی و بلاغی، شمارة 9، صص.109-130.
- روزنبرگ، لارنس دی( 1389) «روش های ارسطو برای انجام استدلال شفاهی شیوا» ، ترجمۀ حسن محسنی، کانون وکلا  شمارۀ 208 و 209،صص55-78.
- زرین‌کوب، عبدالحسین (1386)  تاریخ مردم ایران  ایران قبل از اسلام، تهران: امیرکبیر.
- شاهسواری، معصومه (۱۳۹۴) « نگرشی بر دیپلماسی زنان در شاهنامه با بازخوانی دو داستان از دو زن سیاست‌پیشه به نام‌های سیندخت و گردیه» فصل‌نامة تخصصی تحلیل و نقد متون زبان و ادبیات فارسی، شمارة ۲۳، صص ۱۷۹-۱۹۹.
- شمیسا ، سیروس (1373) معانی، تهران: میترا.
- صادقی، اسماعیل(1390) «بررسی عناصر داستانی زال و رودابه» پژوهش‌های نقد ادبی وسبک‌شناسی، شمارة 4، صص69-92.
- صناعی، محمود (1348) «فردوسی، استاد تراژدی» یغما، شمارة ۳، صص299-303.
- عمارتی مقدم،داوود(۱۳۹۵) بلاغت: از آتن تا مدینه: بررسی تطبیقی فن خطابه یونان و بلاغت اسلامی تا قرن پنجم هجری، تهران: هرمس.
- فردوسی، حکیم ابوالقاسم(1373) شاهنامة فردوسی، از روی چاپ مسکو، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
- فتوحی، محمود(1389) «از کلام متمکّن تا کلام مغلوب(بازشناسی دو گونه نوشتار در نثر صوفیانه) » نقد ادبی، شمارة 10، صص 35-62.
- مجیدی، مریم(۱۳۹۷) «داستان رستم و سهراب در بررسی تطبیقی با تراژدی ارسطویی» ادبیات تطبیقی، شمارة ۴۶، صص۷۹-۹۹.
- محبتی، مهدی(۱۳۸۷) «قدامة بن جعفر و اهمیت آراء و آثار اودر نقد و ادب اسلامی  ایرانی» متن پژوهی ادبی، شمارة ‌۳۸، صص۱۱۳-۱۲۹.
- مختاری، محمد(1369) اسطورة ‌زال، تبلور تضاد و وحدت در حماسة ملی، تهران: آگه.
- مهدوی دامغانی، احمد(۱۳۷۵) « در باب بلاغت» نامة فرهنگستان، شمارة ۷، صص ۱۵-۵۳.
- معصومی همدانی، حسین(1393) ترجمة جدید خطابة ارسطو، کتاب ماه ادبیات، صص 24-25.
- میرصادقی جمال و میرصادقی، میمنت(۱۳۷۷)واژه نامة هنر داستان نویسی، تهران: کتاب مهناز.
- نظامی عروضی(138۸) چهارمقاله (بر اساس نسخة علامه قزوینی)، به اهتمام محمد معین، تهران: معین.
- نیک سیرت، عبدالله(۱۳۸۶) «گفتاری در باب لوگوس(logos )» پژوهش‌های فلسفی- کلامی، شمارة۳۴، صص۲۰۹-۲۲۵.
- هالینگ دیل، رجینالد جان (1387) تاریخ فلسفة غرب، ترجمة عبدالحسین آذرنگ، تهران: ققنوس.
- همتیان، محبوبه (1396) «ویژگی‌های متکلم بلیغ براساس دیدگاه‌های بلاغیون از آغاز تا امروز» فنون ادبی، شمارة4، صص91-102.
- واحد دوست، مهوش(1379) نهادینه‌های اساطیری در شاهنامه، تهران: سروش.
- وفایی تاج خاتونی، سحر و دارابی امین، مینا(۱۳۹۴) «بررسی نظریة اتوسِ ارسطو نزد شاعران سبک هندی از منظر تحلیل گفتمان» نامة فرهنگستان، شمارة 4 ، صص۳۰۳-۳۲۰.
-Garver, Eugene (1995). Aristotle's Rhetoric: An Art of Character, Chicago: University of Chicago Press.
- Pugh, T., & Johnson, M. E. (2014). Literary studies a practical guide. New York: Routledge.
 -Valentino. Russell Scott & Emery, Jacob Sibelan Forrester & Tomislav Kuzmanović (2017) "Rhetoric Translation, and the Rhetoric of Translation" Poroi, An Interdisciplinary Journal of Rhetorical Analysis and Invention, Volume 13 Issue 1, pp.1-12.
-Worthington, Ian (2010) A companion to Greek rhetoric. Malden: Wiley-Blackwell.