ردیفِ آغازین در شعر فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا همدان (ویسنده مسئول)

2 دانش آموخته دکتری زیان و ادبیات فارسی از دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

ردیف آغازین را باید گونه‌ای از تکرار دانست که در شعر شاعران سنّتی و معاصر، به‌وفور دیده می‌شود. این نوع تکرار که در آغاز بندهای شعر می‌آید، در شعر شاعران سنّتی، از همان شاعران دوره‌های نخست، همانند منوچهری و ناصرخسرو دیده می‌شود. با ‌این ‌حال، در شعر برخی از شاعران، مانند سنایی، خاقانی و مولوی بیشتر دیده می‌شود. در شعر شاعران معاصر که فاقد وزن و قافیه و ردیف به‌صورت معمول و سنّتی است، این ردیف‌ها بیشتر به چشم می‌آید. در شعر شاعرانی مانند فروغ فرخزاد و احمد شاملو این ردیف‌ها بسامدی بالاتر نسبت به شاعرانی چون نیما یوشیج، مهدی اخوان ثالث و سهراب سپهری دارد. ردیف آغازین، به شکل‌های مختلف وجود دارد و می‌توان آن را در سطح هجا، واژه، جمله و شبه جمله در شعر شاعران معاصر و سنّتی یافت. هدف اصلی ردیف آغازین را باید جنبة موسیقیایی آن دانست. علاوه ‌بر ‌این، گاهی تکرار آن بنا به اغراض دیگری در شعر رخ می‌دهد که از آن جمله می‌توان به برجسته‌سازی، تأکید سرایندگان به منظور القای معانی خاص به مخاطبان و ایجاد انسجام در ساخت و محتوای شعر اشاره کرد. گاهی نیز ردیف آغازین، جنبة تفسیری پیدا می‌کند و در جایگاه ابزاری برای تبیین، توضیح بیشتر و روشن شدن مقصود شاعر به کار می‌رود؛ گویی شاعر، قصد توضیح و جا انداختن مطلبی را برای مخاطب دارد که با تکرار یک واژه یا عبارت، به این هدف دست می‌یابد. اهداف و اغراض دیگری نیز در این ردیف‌ها دیده می‌شود. این مقاله درصدد است که به ردیف‌های آغازین به‌صورت جامع، در شعر شاعران برجستة سنّتی و شاعران نو فارسی بپردازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The initial row in Farsi Poetry

نویسندگان [English]

  • Majid Mansouri 1
  • Tahereh Ghasemi 2
1 Bu-Ali Sina University- Hamedan
2 Bu ali sina University
چکیده [English]

The opening line should be seen as a kind of repetition that is abundant in the poetry of traditional and contemporary poets. This kind of repetition, which occurs at the beginning of the verses of the poem, is seen in the poetry of traditional poets, from the same primitive poets as Manouchehri, NaserKhosrow and other poets. However, in the poetry of some poets, such as Sanai, Khaghani, and Shams Moulana's lyric poems, it is more common. In the poetry of contemporary poets, who lack the usual weight, rhyme, and row, these lines are more common. In the poetry of poets such as ForoughFarrokhzad and Ahmad Shamloo, these lines have a higher frequency than poets such as NimaYoshij, Mehdi Akhavan Sales, SohrabSepehri. There are initial lines in different forms and it can be found at the level of syllables, words, sentences and quasi-sentences in the poetry of contemporary and traditional poets. The main purpose of the opening line should be considered its musical aspect. In addition, it is sometimes repeated for other purposes in poetry, such as highlighting, emphasizing the poets in order to convey specific meanings to the audience, and creating coherence in the composition and content of the poem. Sometimes the first line is interpretive and is used as a tool to explain, further explain and clarify the poet's intent, as if the poet intends to explain and convey something to the audience that achieves this goal by repeating a word or phrase. . Other goals and objectives can be seen in these lines. This article seeks to comprehensively address the initial lines in the poetry of prominent traditional poets and modern Persian poets.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Row
  • Starting Line
  • Persian Poetry
  • Frequency

مراجع

-­ اخوان ثالث، مهدی (1369)، زمستان، چ ۱، تهران: زمستان.
- اخوان ثالث، مهدی (1383)، ارغنون، تهران: زمستان.
- اخوان ثالث، مهدی (1360)، از این اوستا، چ ۵، تهران: مروارید.
- اخوان ثالث، مهدی(1376)، ترا ای کهن بوم و بر دوست دارم، چ ۵، تهران: مروارید.
- اخوان ثالث، مهدی(1383)، آخر شاهنامه، چ ۲، تهران: زمستان و مروارید.
- بابافغانی شیرازی (1353)، دیوان، تصحیح احمد سهیلی خوانساری، چ ۲، تهران: اقبال.
- حافظ، شمس‌الدین محمد (1375)، دیوان، تصحیح بهاء‌الدین خرمشاهی و قاسم غنی، چ ۲، تهران: نیلوفر.
- حاکمی، اسماعیل (1377)، برگزیدة اشعار رودکی و منوچهری، چ ۷، تهران: اساطیر.
- حسن‌پور آلاشتی، حسین و پروانه دلاور (1387)، عناصر سبک‌ساز در موسیقی شعر فروغ فرخزاد، پژوهش‌نامة ادب غنایی (زبان و ادبیات فارسی)، سال 6، شمارة 10، صص 27 – 52.
- خاقانی شروانی (1338)، دیوان، تصحیح ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.
- خواجوی کرمانی (1371)، غزلیات خواجوی کرمانی، به کوشش حمید مظهری، چ ۲، کرمان: خدمات فرهنگی کرمان.
- رادمنش، عطامحمد (1388)، ردیف و تفنّن و تنوّع آن در غزل‌های سنایی، کاوش‌نامة زبان و ادبیات فارسی، دورة ۱0، شمارة ۱۸، صص 97- 115.
- رادمنش، عطامحمد (1378)، اهمیت و کارکرد ردیف در شعر سبک خراسانی، نشریه دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دورة 2، شمارة 16 و 17، صص 101 – 108.
- روحانی، مسعود و محمد عنایتی قادیکلایی (1389)، کارکرد واج‌آرایی و تکرار در موسیقی شعر احمد شاملو، نشریه پژوهش‌های ادبی، شمارة 28، صص 41 – 60.
- سنایی غزنوی (1354)، دیوان، به اهتمام مدرس رضوی، تهران: سنایی.
- سپهری، سهراب (1385)، هشت کتاب، تهران: طهوری.
- شاملو، احمد (1382)، مجموعه آثار (دفتر یکم: شعرها)، به کوشش نیاز یعقوب‌‌شاهی، تهران: زمانه و نگاه.
- شاه نعمت‌الله ولی (1382)، دیوان، چ ۱، تهران: علم.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1349)، صور خیال در شعر فارسی، چ ۱، تهران: آگاه.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا(1370)، موسیقی شعر، چ ۴، تهران: آگاه.
- شمیسا، سیروس (1376)، نگاهی به فروغ فرخزاد، تهران: مروارید.
- شمیسا، سیروس (1386)، نگاهی تازه به بدیع، چ 3، ویرایش دوم، تهران: میترا.
- طالبیان، یحیی و مهدیه اسلامیت (1384)، ارزش چندجانبة ردیف در شعر حافظ، فصلنامة پژوهش‌های ادبی، سال 2، شمارة 8، صص 7 – 28.
- صادقی‌نژاد، رامین (1390)، بررسی سبک‌شناختی ردیف در غزل‌های سنایی و خاقانی، نشریه پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، شمارۀ ۳، صص 63-82.
- عرفی شیرازی (1369)، کلیات اشعار، به کوشش غلامحسین جواهری، تهران: کتابفروشی و چاپخانة محّمدعلی علمی.
- عمران‌پور، محمدرضا (1386)، کارکرد هنری قید و گروه‌های قیدی در اشعار شاملو، فصلنامة پژوهش‌های ادبی، سال 5، شمارة 18، صص 77-102.
- فخرالدین اسعد گرگانی (1337)، ویس و رامین، به اهتمام محمدجعفر محجوب، تهران: بنگاه نشر اندیشه.
- فرخزاد، فروغ (1379)، دیوان، با مقدمة بهروز جلالی، تهران: مروارید.
- فردوسی، ابوالقاسم (1394)، شاهنامه، بر اساس چاپ مسکو، به کوشش سعید حمیدیان، چ 22، تهران: قطره.
- فضیلت، محمود (1378)، آهنگ شعر فارسی، چ ۱، تهران: سمت.
- فیاض‌منش، پرند (1384)، نگاهی دیگر به موسیقی شعر و پیوند آن با موضوع، تخیّل و احساسات شاعرانه، دوفصلنامة پژوهش زبان و ادبیات فارسی، دوره جدید، شمارة 4، صص 163-186.
- متّحدین، ژاله (1354)، تکرار، ارزش صوتی و بلاغی آن، مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، سال 11، شمارة 3، صص 51-56.
- محسنی، احمد (1382)، ردیف و موسیقی شعر، مشهد: دانشگاه فردوسی.
- محمدی، داوود و محمّدرضا اسلامی (1397)، معماری زبان؛ پیشنهادی در طبقه‌بندی عناصر زیبایی سخن، دوفصلنامة مطالعات زبانی و بلاغی، سال ۹، شمارة ۱۷، صص 205- 234.
- منصوری، مجید (1396)، کارکرد عروضی ردیف در شعر فارسی، نشریة فنون ادبی، دورة ۹، شمارة ۱، شمارة پیاپی 18، صص 103- 214.
- منوچهری دامغانی، احمد بن قوص (1381)، دیوان، تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران: زوّار.
- مولوی، جلال‌الدین محمد (1381)، کلیات شمس، با مقدمة بدیع‌الزمان فروزان‌فر، تهران: سنایی و نشر ثالث.
- میرصادقی، میمنت (1373)، واژه‌نامة هنر شاعری، تهران: میهن.
- ناصر بخارایی (1353)، دیوان، با مقدمه و شرح احوال و حواشی از مهدی درخشان، تهران: بنیاد نیکوکاری نوریانی.
- ناصرخسرو قبادیانی (1377)، دیوان، به اهتمام و تصحیح مجتبی مینوی، تعلیقات به قلم علی‌اکبر دهخدا، تهران: معین.
- هلالی جغتایی (1368)، دیوان، تصحیح و مقدمه سعید نفیسی، تهران: کتابخانه سنایی.
- یوسفی، غلامحسین (1363)، کاغذ زر، چ ۱، تهران: یزدان.
- یوشیج، نیما (1370)، مجموعه کامل اشعار نیما یوشیج، تدوین سیروس طاهباز، تهران: نگاه.
مطالعات زبانی و بلاغی
دوره 11، شماره 21
خرداد 1399
صفحه 363-386

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار