بن مایه های نمادین در شعر سهراب سپهری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی- دانشگاه فرهنگیان

چکیده

در کنار تشخیص و حس‌آمیزی، نماد، یکی از ویژگی‌های برجسته و مهم لایة بلاغی سبک سهراب سپهری است. برخی از نمادها به دلیل تکرار، به مشخّصه‌ای قابل توجه تبدیل شده‌اند و در شعر او بن‌مایه یا موتیف محسوب می‌شوند. طبق بررسی‌های سبک‌شناختی، واژه‌های «آب»، «نور و روشنی»، «تنهایی»، «تهی»، «هیچ»، «نیلوفر»، «سیب»، «شقایق» و رنگ «سبز و آبی» بن‌مایه‌های نمادین هشت کتاب هستند. این نمادها برگرفته از سه بخش طبیعت،‌ ذن- بودیسم و اسطوره‌اند و تازگی و ابتکار را در شعر سهراب نشان می‌دهند. مقالة حاضر می‌کوشد پس از تعریف نماد و بن‌مایه، با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی این بن‌مایه‌های نمادین بپردازد و معنای مشخّص و دقیق آن‌ها را در شعرهای مختلف، طبق بافت شعر بیان کند.  
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Symbolic Motif on Sepehri’s Poems

نویسنده [English]

  • Morteza Ghasemi
Assistant Professor, Department of Persian language and literature, Farhangian University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

In line with personification and synesthesia, symbol is a significant characteristic of rhetorical level of Sohrab Sepehri’s style. By means of iteration, some of the symbols have been converted to an important and remarkable characteristic and are considered as motif. According to stylistical  investigations, words as “water, light and illumination, loneliness, void, nothing, lotus flower, apple, anemone flower, green and blue color” are symbolic motifs of “Hasht ketab”.   These symbols are extracted from three parts; nature, Zen-buddhism  and myth by which freshness and innovation are demonstrated in Sohrab Sepehri’s poem. After defining symbol and motif  in this article, symbolic motifs will be investigated by means of descriptive-analytical method, and according to poem’s contexture, the specific and accurate meaning of them will be expressed in different poems.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sohrab Sepehri
  • “Hasht ketab”
  • motif
  • symbol
  • symbolic motif
- قرآن، ترجمة مهدی الهی قمشه‌ای، قم: شرکت چاپ و انتشارات اسوه.
-‌ پاشایی، ع. (1379)، نیروانه؛ بینش مقام حقیقت است؛ یتابوتم یعنی چنان که هست، فصلنامة هفت آسمان، سال دوم، شمارۀ 8، زمستان، صص 165- 226.
- تقوی، محمّد و الهام دهقان (1388)، موتیف چیست و چگونه شکل می‌گیرد؟، فصلنامة نقد ادبی، سال دوم، شمارۀ 8، زمستان، صص 7- 31.
- جلالی، میترا (1383)، رمزگشایی اشعار سهراب سپهری، چ1، همدان: نور علم.
- حسینی، صالح (1375)، گل‌های نیایش، چ1، تهران: نیلوفر.
- ــــــــــــــــ  (1379)، نیلوفر خاموش: نظری به شعر سهراب سپهری، چ5، تهران: نیلوفر.
- دانشورکیان، علی و سهیلا امامی (1385)، یادداشتی بر بن‌مایه‌های تصویری (motif) در شعر «صدای پای آب» سهراب سپهری، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شمارۀ 177، بهار، صص 117-132.
- سپهری، سهراب (1367)، مقدّمة کتاب آوار آفتاب، در یادمان سهراب سپهری، زیر نظر محمّدرضا لاهوتی، به کوشش ناصر بزرگمهر، تهران: دفتر نشر آثار هنری.
-  ــــــــــــــــــــ (1378)، هشت کتاب، چ22، تهران: طهوری.
- ــــــــــــــــــــ (1380)، هنوز در سفرم: شعرها و یادداشت‌های منتشرنشده از سهراب سپهری، به کوشش پریدخت سپهری، چ2، تهران: نشر فرزان روز.
 - ــــــــــــــــــــ (1381)، نامة او به صادق بریرانی، مجلة سهراب،‌ سال اول، شمارۀ2، اسفند و فروردین، صص 43-44.
- ــــــــــــــــــــ (1382)، اطاق آبی، به کوشش پروانه سپهری، چ1، تهران: انتشارات نگاه.
- سوزوکی، بئاتریس لین (1380)، راه بودا، ترجمة ع. پاشایی، چ1،‌ تهران: نگاه معاصر.
- سیبیاک، تامس آلبرت (1391)، نشانه‌ها: درآمدی بر نشانه‌شناسی، ترجمۀ محسن نوبخت، چ1، تهران: انتشارات علمی.
- شایگان، داریوش (1379)، لحظه‌ای در واحه، در کتاب سهراب سپهری: شاعر، نقّاش،‌ به کوشش لیلی گلستان، چ5،‌ تهران: امیرکبیر.
- ــــــــــــــــــــــ (2536)، ادیان و مکتب‌های فلسفی هند، ج1، چ1، تهران: امیرکبیر.
- شریفیان، مهدی (1384)، نماد در اشعار سهراب سپهری، پژوهش‌نامة علوم انسانی، شماره 45 و 45، بهار و تابستان، صص 113-130.
- شمیسا، سیروس. (1392)، نگاهی به سپهری، چ9، تهران: صدای معاصر.
- صناعتی، حبیب‌الله (1396)، دوستانی بهتر از آب روان، چ1، تهران: میرماه.
- علی‌زاده، ناصر و عباس باقی‌نژاد (1389)، شهود، نماد و شعر سهراب سپهری، بوستان ادب، دورة دوم، شمارۀ 3، پاییز، صص 201-222.
- فروم، اریک (1388 )، زبان از یاد رفته: مقدّمه‌ای بر درک زبان سمبولیک در رؤیا، داستان‌های کودکان و اساطیر، ترجمة ابراهیم امانت، چ9، تهران: مروارید.
- قاسم‌زاده، سیدعلی و ناصر نیکوبخت (1382)،‌ روان‌شناسی رنگ در اشعار سهراب سپهری، فصلنامة پژوهش‌های ادبی، شمارۀ 2، پاییز و زمستان، صص 145-156.
-‌ کریدرز، مایکل (1373)، بودا، ترجمة علی‌محمّد حق شناس، چ2، تهران: طرح نو.
- لطفی (1329)، مرگ بودا، پژوهش‌های فلسفی، نشریة دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، شمارۀ 24، اسفند، صص 3-15.
- مقدادی، بهرام (1393)، دانشنامة نقد ادبی از افلاتون تا بارت، چ1، تهران: نشر چشمه.
- نیک‌سیر، زهره (1397)، تبیین شناختی طرح‌واره‌ها و استعاره‌های حرکتی در شعر مسافر سهراب سپهری، دوفصلنامة مطالعات زبانی و بلاغی، شمارۀ 17، بهار و تابستان، صص 261-286.
-Abrams, M.H. (1970), A Glossary of literary terms, New York: Holt Rinehart.