مفهوم‌سازیهای استعاری و مبانی فرهنگی آن در ادبیات فارسی ‏(مطالعه موردی: استعاره عشق به مثابه جنگ)‏

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت، ایران، رشت

2 کارشناس ارشد از دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت

چکیده

استعاره‌ در مفهوم‌سازی و در نحوۀ درک افراد، نقشِ مهمی را ایفا می‌کند و امروزه به‌عنوان یکی از ابزارهایِ تشکیل‌دهندۀ نظام شناختیِ انسان محسوب می‌شود. با بررسی استعارات در هر زبانی می‌توان تا حدی به اندرون ذهن کاربران آن زبان راه یافت. به‌سختی می‌توان باور کرد عشق که لطیفه‌ای روحانی و عاطفی و مطلوب همۀ افراد و ملت‌هاست، به چیزی چون جنگ انگاشته شود که منفور همگان است؛ امّا در ادبیات فارسی چنین استعاره‌هایی وجود دارد. هدف از این مقاله، بازخوانی و انعکاس استعاره‌های عشق در قالب واژگان جنگ، در دو اثر ادبی (غزلیات) عطار و عراقی است. نتایج حاصل از این مقاله، استفاده از گسترۀ واژگانی حوزۀ جنگ و انطباق و وام‌دهی آن به حوزۀ عشق را ثابت می‌کند. جایگزینی و انتزاع‌زدایی واژگان این حوزه، اندیشه‌های پنهان صاحبان اثر و نیز تبعیت این خرده‌نگاشت‌ها را از یک کلان‌استعارۀ مفهومی «عشق انسان است»، نشان می‌دهد. نمونۀ این استعاره‌ها به‌قدری در ادبیات فارسی پربسامد است که گویا بدون یاری از حوزة مادّی جنگ نمی‌توان چیزی از حوزة معنوی عشق بیان کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Metaphorical Conceptualization and its Cultural Foundations in Persian Literature (Case Study: The Metaphor of Love is War)

نویسندگان [English]

  • Jahandoost Sabzalipour 1
  • Raziye roosami juryabi 2
1 Persian language and literature, Humanistic, Islamic Azad university. Rasht, Iran
2 Persian language and literature department, Humanistic, Ialsmic Azad university Rasht Branch, Rasht
چکیده [English]

Metaphor plays an important role in the conceptualization and understanding of human, and nowadays it is considered as one of the tools of the human`s cognitive system. By studying metaphors in any languages we can find a way to the minds of the users of that language. It's hard to believe that Love is like a war, because love is spiritual, emotional and desirable for all individuals and nations, but there is such a metaphor in Persian language and literature. The purpose of this article is reading and Extraction the metaphors of love in two literary works “The Ghazlites” of Attar and Iraqi. The results of this article Prove that Persian language uses words of the battlefield to introduce love. Replacement and non-abstraction in this field, reflects the hidden ideas of poets, and shows that these maps follow the conceptual metaphor of "love is human". This metaphor is so high frequency in Persian literature. It seems that without the help of war, we cannot talk about love.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ‎metaphorical conceptualization
  • conceptual metaphor
  • love
  • war
  • Attar and Iraqi
- افراشی، آزیتا و تورج حسامی (1392)، تحلیل استعاره‌های مفهومی در یک طبقه‌بندی جدید با تکیه بر نمونه‌هایی از زبان‌های فارسی و اسپانیایی، دوفصلنامۀ پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، سال 3، شمارۀ 5، بهار و تابستان، صص 142-165.
- افراشی، آزیتا، حسامی، تورج و بئاتریس سالاس (1391)، بررسی تطبیقی استعاره‌های جهتی در زبان اسپانیایی و فارسی، فصلنامۀ جستارهای زبانی، دورۀ 2، شمارۀ 4 (پیاپی12)، زمستان،  صص 1-23.
- انوری، حسن (1382)، فرهنگ سخن، ج2، تهران: سخن.
- ایمانیان، حسین و زهره نادری (1392)، استعاره‌های جهتی نهج‌البلاغه از بعد شناختی، فصلنامۀ پژوهش‌نامۀ نهج‌البلاغه، سال 1، شمارة 4، زمستان، صص 47-92.
- بهنام، مینا (1389)، استعارۀ مفهومی نور در دیوان شمس، فصلنامۀ نقد ادبی، سال 3، شمارۀ 10، تابستان، صص 91-114.
- پورابراهیم، شیرین و دیگران (1391)، بررسی معنی‌شناختی استعاره صورت در زبان قرآن، فصلنامۀ لسان مبین، سال 4، دورۀ جدید، شمارۀ 9، پاییز، صص 1-18.
- جرجانی، عبدالقاهر (1370)، اسرار‌البلاغه، ترجمة جلیل تجلیل، چ1، تهران: دانشگاه تهران.
- داوری اردکانی، رضا و همکاران (1393)، زبان استعاری و استعاره‌های مفهومی، چ2، تهران: هرمس.
- دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامه، تهران: مؤسسه لغت‌نامه دهخدا.
- زرقانی، سیدمهدی و همکاران (1393)، تطور استعارۀ عشق از سنایی تا مولانا، دوفصلنامۀ ادبیات عرفانی، سال6، شمارۀ 11، پاییز و زمستان، صص 43-79.
- زرین‌فکر، مژگان و همکاران (1393)، استعارۀ مفهومی رویش در معارف بهاء ولد، دوفصلنامۀ ادبیات عرفانی، سال 5، شمارۀ 9، زمستان، صص 137-172.
- صفوی، کورش (1382)، بحثی دربارۀ طرح‌های تصویری از دیدگاه معنی‌شناسی شناختی، نامۀ فرهنگستان، دورۀ 6، شمارۀ 1، تابستان، صص 65-85.
- عراقی، شیخ فخرالدین (1380)، دیوان اشعار، مقدمه و تصحیح اسماعیل شاهرودی، چ4، تهران: فخر رازی.
- عطار نیشابوری، فریدالدین (1376)، دیوان اشعار، با مقدمه بدیع‌الزمان فروزانفر، چ2، تهران: نگاه.
- غزالی، احمد بن محمد (1359)، سوانح العشاق، بر اساس تصحیح هلموت ریتر، با تصحیحات جدید و مقدمه و توضیحات نصرالله پورجوادی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- فتوحی، محمود (1385)، فارسی عمومی، درس‌نامۀ دانشگاهی، چ10، تهران: سخن.
- قاسم‌زاده، حبیب‌الله (1379)، استعاره و شناخت، تهران: فرهنگان.
- قوام، ابوالقاسم و زهره هاشمی (1391)، امید و ناامیدی در بوف کور، تحلیل مفاهیم انتزاعی بوف کور بر اساس نظریۀ استعارۀ مفهومی، فصلنامۀ نقد ادبی، سال 5، شمارۀ 20، زمستان، صص143-170.
- کریمی، طاهره و ذوالفقار علامی (1392)، استعارۀ مفهومی در دیوان شمس بر مبنای حس کنش خوردن، فصلنامۀ نقد ادبی، سال 6، شمارۀ 24، زمستان، صص 143-168.
-کوچش، زولتان (1396)، استعاره، مقدّمه‌ای کاربردی، ترجمۀ جهانشاه میرزابیگی، تهران: آگاه.
- گلفام، ارسلان و فاطمه یوسفی‌راد (1381)، زبان‌شناسی‌شناختی و استعاره، تازه‌های علوم شناختی، سال 4، شمارۀ 3، صص 59-64.
- مازه پوا، یلنا (1393)، بررسی تطبیقی مفهوم دل بر اساس نظریۀ استعارۀ مفهومی در تعابیر مصطلح فارسی و اوکراینی، فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی و بلاغی، سال دوم، شمارۀ اول، زمستان، صص 90-101.
- معین، محمد (1375)، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
- موسوی، سیده‌فاطمه (1392)، استعارۀ مفهومی در قطعه‌ای به زبان ختنی، پژوهش‌های زبانی، دورۀ 4، شمارۀ 1، بهار و تابستان،  صص 112-127.
- هاشمی، زهره (1389)، نظریۀ استعارۀ مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون، فصلنامۀ ادب‌پژوهی، شمارۀ 12، صص 119-140.
- هاشمی، زهره  (1392)، مفهوم نا‌کجاآباد در دو رسالۀ سهروردی بر اساس نظریۀ شناختی، فصلنامۀ جستارهای زبانی، دورۀ 4، شمارة 3  (پیاپی15)، پاییز، صص 237- 260.
- هوشنگی، حسین و محمود سیفی پرگو (1380)، استعاره‌های مفهومی در قرآن از منظر زبان‌شناسی شناختی، پژوهش‌نامه علوم و معارف قرآن کریم، سال اول، شمارۀ 3، تابستان، صص 9-34.
- ویسی حصار، رحمان و دیگران (1392)، پنج کلان‌الگوی استعاری در رباعیات اصیل خیام، دوفصلنامۀ پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، سال 3، شمارۀ 6، پاییز و زمستان، صص 90-104.