بلاغت تمثیل، در پرتو رویکردهای مختلف بلاغی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی

2 استادیار زبان و ادبیات عرب دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

اصطلاح «بلاغت» در ادب اسلامی و معادل آن در سنّت ادبی غرب، یعنی اصطلاح «رتوریک» (Rhetoric)، تا به امروز سه مفهوم اصلی داشته است: نخستین مفهوم، دریافت ارسطویی از بلاغت است که بیشتر آن را با خطابه و فنون و ابزار اقناع مخاطب مرتبط می‌سازد؛ دیگر، مفهوم زیبایی‌شناختی یا ادبی است که بلاغت را با شعر و فنون و ابزار تخییل پیوند می‌دهد؛ و سرانجام رویکرد جدید به بلاغت که سعی دارد دامنۀ شمول این علم را فراتر برد؛ به گونه‌ای که دو مفهوم پیشین را توامّان شامل شود. «تمثیل» ازجمله شگردهای بلاغی است که در طول تاریخ بلاغت، تمامی رویکردها به آن توجه داشته‌اند. به‌عبارت‌دیگر، ظرفیت‌های زیبایی‌شناختی و اقناعی تمثیل موجب شده است در آثار بلاغت‌نگاران با دریافت‌های مختلف از مفهوم بلاغت رو به رو شویم. هدف از این پژوهش، بازخوانی تعاریف و دیدگاه‌های مختلف بلاغت‌نگاران درمورد تمثیل و تبیین قدرت بلاغی آن در پرتو رویکردهای گوناگون به بلاغت است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Rhetorical Allegory in the Light of Various Rhetorical Approaches

نویسندگان [English]

  • Zeinab Akbari 1
  • Raja Abuali 2
1 Allameh Tabataba University
2 Assistant Professor of Allameh Tabatabaei University
چکیده [English]

The term "Balāḡat" in Islamic literature and its equivalent in the literary tradition of the West, the term "Rhetoric", has had three main meanings up to the present time: the first meaning is the Aristotelian understanding of rhetoric, which is condoned with the which relates to the Rhetoric and techniques and means of the audience's persuasion; Second, is the aesthetic or literary meaning connects rhetoric with poetry and techniques of imagination; and finally a new approach to rhetoric that tries to extend the scope of this science in such a way that the two previous concepts are combined together. "Allegory" is one of the rhetorical tools that have taken into account all approaches in the history of rhetoric. In other words, the aesthetic and persuasive capacities of allegory have led to pay attention to the works of rhetoric with various contributions to the concept of rhetoric. The purpose of this research is to redefine the various rhetoric's definitions and perspectives on allegory and explain its rhetorical power in the light of various approaches to rhetoric.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Balaghat
  • Rhetoric
  • allegory
-ابن ابی‌الاصبع، عبدالعظیم بن عبدالواحد (۱۹۵۷)، بدیع القرآن،  به کوشش حنفی محمد شرف. قاهره: الفجاله.
- ابن المعتز (۱۹۸۲)،کتاب البدیع، تحقیق کراتشوفسکی، بیروت: دار المسیره.
- ابن وهب الکاتب، اسحاق بن ابراهیم ]بی‌تا[، البرهان فی وجوه البیان (منشور بعنوان نقد النثر و منسوب خطأ لقدامه)، تحقیق عبدالحمید العبادی، القاهره.
- ابودیب، کمال (139۴)، صور خیال در نظریه جرجانی، ترجمه فرزان سجودی و فرهاد ساسانی، تهران: علم.
- احمدی، محمد (۱۳۹۴)، ماهیت نقد رتوریکی و اهمیت آن در مطالعات ادبی، بلاغت کاربردی و نقد ادبی، شمارۀ ۱، صص 49-۶۳.
- احمدی، محمد و تقی پورنامداریان (۱۳۹۶)، درآمدی بر مهم‌ترین معانی اصطلاح رتوریک،‌ مطالعات زبان و ترجمه، شمارۀ ۱، صص ۲۷-52.
- الجاحظ، ابوعثمان عمرو بن بحر(۲۰۰۵)، البیان والتبیین، تحقیق درویش جویدی، بیروت: المکتبه العصریه .
- الجرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن (199۱)،أسرارالبلاغه، قرأه و علق علیه ابوفهر محمود محمد شاکر، القاهره: مکتبه المدنی.
- العمری، محمد (۱۹۹۹)، البلاغه العربیه أصولها و امتداداتها، إفریقیا الشرق: مکتبه الادب المغربی.
- العمری، محمد (۲۰۰۷)، البلاغه الجدیده بین التخییل و التداول، إفریقیا الشرق: البیضاء.
- القزوینی، محمد بن عبدالرحمن الخطیب ]بی‌تا[، الایضاح فی علوم البلاغه، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- الولی، محمد (۱۹۹۰)، الصوره الشعریه فی الخطاب البلاغی و النقدی، المرکز الثقافی العربی: البیضاء.
- باباصفری، علی‌اصغر و دیگران (1389)، تحلیلبلاغیتمثیلبراساسآراءبلاغیانمتقدمومتأخر، ادب و زبان، شمارۀ 24، صص 19-38.
- برهانی، چنور (1392)، تمثیل روایی (آلیگوری) در غزلیّات شمس تبریزی، رسالۀ دکتری، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
- ثروتیان، بهروز (1369)، بیان در شعر فارسی، تهران: سورۀ مهر.
- ج‍رج‍ان‍ی‌، ع‍ب‍دال‍ق‍اه‍ر ب‍ن‌ ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن ‌(1361)، اسرار البلاغه، ترجمۀ جلیل تجلیل، تهران: دانشگاه تهران.
- خفّاجی، عبدالله بن محمد (1952)، سرّ الفصاحه، صححه و علق علیه عبدالمتعال الضعیدی، مکتبه و مطبعه محمد علی صبیح و اولاده: مصر.
-خوانساری، محمد (۱۳۶۲)، منطق صوری، تهران: آگاه.
- رافعی، مصطفی صادق و ابن‌الدین، عبدالحسین (۱۳۶۱)، اعجاز قرآن و بلاغت محمد، تهران: بنیاد قرآن.
- زاید، علی عشری (2004)، البلاغه العربیه تاریخها مصادرها مناهجها، القاهره: مکتبه الآداب.
- زرقانی، سیدمهدی (1391)، کارکرد شعر در نظر فیلسوفان مسلمان، ادب‌پژوهی، شمارۀ 19، صص 9-27.
- زرّین‌کوب، عبدالحسین(1364)، سرّ نی، چ1، تهران: علمی.
-زرّین‌کوب، عبدالحسین (1376)، بحر در کوزه، چ7، تهران: علمی.
- سبکی، بهاءالدین (بی‌تا)،عروس الافراح فی شرح تلخیص المفتاح (ضمن کتاب شروح التلخیص). ج ۴، بی‌جا: نشر ادب الحوزة.
- شبلی نعمانی (1363)، شعر العجم، ترجمه محمدتقی فخر داعی گیلانی، تهران: دنیای کتاب.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (۱۳۵3)، مقدمه‌ای کوتاهبرمباحثطویلبلاغت، مجلۀ خرد و کوشش، شمارۀ 15، صص ۴۷-78.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگه.
-­ صالحی‌مازندرانی، محمدرضا و زکی‌نژادیان، سیدمحسن (۱۳۹۶)، نقش کارکردهای بلاغی و زبانی در تبلیغات بازرگانی، مطالعات زبانی و بلاغی، سال ۸، شماره ۱۶، صص۲۵۰-۲۲۳.
- ضیف، شوقی (1383)، تاریخ و تطوّر علوم بلاغت، ترجمۀ محمدرضا ترکی، تهران: سمت.
- طوسی، خواجه نصیرالدین (1367)، اساس الاقتباس، تصحیح مدرس رضوی، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- عمارتی مقدم، داوود (۱۳۹۵)، بلاغت: از آتن تا مدینه، تهران: هرمس.
- فتوحی، محمود (1384)، تمثیل (ماهیت، اقسام، کارکرد)، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال 12 و 13، شمارۀ 47-49، صص 141-178.
- فتوحی، محمود(۱۳۸۶)، نگاهی انتقادی به مبانی نظری و روش‌های بلاغت سنتی، ادب‌پژوهی، شمارۀ ۳، صص ۹-37.
- فتوحی، محمود(1386)، بلاغت تصویر، تهران: سخن.
- فلاحی، صادق (۱۳۸۸)، رمز و تمثیل در منظومه‌های عاشقانه تمثیلی، رسالۀ دکتری، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
- قرطاجنی، ابوالحسن حازم (1966م)،منهاج البلغاءوسراج الادباء، مقدمه و تحقیق محمدحبیب ابن خوجه، تونس: دارالکتب الشرقیه.
- محمدی بزرگ، سکینه (1392)، استدلال خطابی، غایت و انواع آن در اندیشۀ ارسطویی (بر اساس رسالۀ ریطوریقا)، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
- وحیدیان کامیار، تقی (۱۳۷۹)، بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی، تهران: سمت.
- وهبه، مجدی و المهندس، کامل (۱۹۸۴)، معجم المصطلحات العربیه فی اللغه و الأدب ، بیروت: مکتبه اللبنان.
-Aristotle (2010), Rhetoric, Tr. by, W. Rhys Roberts, New York: Pennsylvania State University.
-Tambling, Jeremy (2010), Allegory: The new critical idiom, London:  Routledge.