نظم پریشان غزل حافظ و مرکب نوازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان

2 دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی

چکیده

 ساختار پاشان و نظم پریشان ابیات در برخی غزل‌های حافظ، از دیرباز، موضوع پرسش و بحث بوده است. حافظ‌شناسان و حافظ‌پژوهان در این راه، کوشش بسیار کرده‌اند تا بتوانند این پاشانی را توجیه کنند و برای این عدم انسجام، دلیل و توضیحی بیابند. با نگاهی حتی گذرا به مجموعۀ این تلاش‌ها می‌توان برای بعضی از فرضیه‌ها و نظریه‌ها در این زمینه، اعتبار و ارزش بیشتری قائل شد و برخی دیگر را کنار نهاد. ما در این مقاله، پس از طرح موضوع، به مهم‌ترین فرضیه‌ها درباب چراییِ چنین ساختاری در غزل‌های حافظ، نظری اجمالی خواهیم انداخت و سپس به طرح پیشنهادی تازه می‌پردازیم که سعی دارد بر پایۀ بافت شعر حافظ و روابط درون‌متنی دیوان، عدم تلائم ابیات و تنوع مضمونی غزل حافظ را از منظری موسیقایی توجیه و تعلیل کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The disturbing order and Hafez's ghazals

نویسندگان [English]

  • Naser Rahimi 1
  • Zoheir Nadalizadeh 2
1 Assistant professor of Persian Language and Literature, Semnan University
2 Phd of Semnan University
چکیده [English]

The incoherent structure and disturbed formulas of some lines in Hafez's ghazals have been studied for a long time. Scholars` research on Hafez have made much endeavor, to either justify the aforesaid structure or rather offer the possible rationale behind this lack of coherence. By reviewing them even briefly, one can lend more credibility and value to some proposed hypotheses and theories in that respect, and conveniently put the rest aside. In this paper, while examining the question, I investigated thorough a selected body of the major existing hypotheses which have set themselves the task of explaining this peculiar structure in Hafez's ghazals. Then, I proposed new insights for its understanding which aimed to justify the incoherence of the lines and the diversity of the topics of his ghazals from a musical perspective. To that intent, I formulated my hypothesis based upon the poetic texture and the intertextual relations of Hafez's poems as a whole.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hafez's ghazals
  • poetry’s vertical axis
  • disturbed structure
  • musical modulation
  • vocal modulation
-‌ بورگل، یوهان کریستف (1367)، سه رساله دربارۀ حافظ، ترجمۀ کورش صفوی، تهران: نشر مرکز.
- پورنامداریان، تقی (1382)، گمشدۀ لب دریا، تهران: انتشارات سخن.
- توکّلی، حمیدرضا (1391)، از اشارت‌های دریا؛ بوطیقای روایت در مثنوی، تهران: انتشارات مروارید.
- حافظ، شمس‌الدین محمد (1362)، دیوان، به تصحیح و توضیح پرویز ناتل ‌خانلری، تهران: انتشارات خوارزمی.
- حافظ، شمس‌الدین محمد (1377)، دیوان، به تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: انتشارات زوار.
- حافظ، شمس‌الدین محمد (1392)، دیوان، به سعی سایه (امیرهوشنگ ابتهاج)، تهران: نشر کارنامه.
- حق‌شناس، علی‌محمد (1370)، حافظ‌شناسی: خودشناسی، در: دربارۀ حافظ، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
‌- حمیدیان، سعید (1392)، شرح شوق، جلد1، تهران: نشر قطره.
-‌ خرمشاهی، بهاءالدین (1380)، ذهن و زبان حافظ، تهران: انتشارات ناهید.
- رادویانی، محمدبن‌عمر (1380)، ترجمان‌البلاغه، به اهتمام احمد آتش، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- رازی، شمس‌الدین محمدبن‌قیس (1388)، المعجم فی معاییر اشعارالعجم، به تصحیح محمد قزوینی، تهران: نشرعلم.
- رستگار فسایی، منصور (1367)، اقتراح، کیهان فرهنگی، شمارۀ پیاپی 56.
- سعیدی سیرجانی، علی‌اکبر (1383)، در آستین مرقّع، تهران: نشر پیکان.
- شاملو، احمد (1354)، حافظ شیراز، تهران: انتشارات مروارید.
 - شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1391)، رستاخیزکلمات، درس‌گفتارهایی دربارۀ نظریۀ ادبی صورت‌گرایان روس، تهران: انتشارات سخن.
- شمیسا، سیروس (1372)، ساخت معنایی یک غزل حافظ، مجلۀ ادبیات دانشگاه تربیت معلم، شماره1.
- ـشمیسا، سیروس(1388)، یادداشت‌های حافظ، تهران: نشرعلم.
- عیوضی، رشید (1384)، حافظ برتر کدام است؟، تهران: انتشارات امیرکبیر.
-‌ غنی، قاسم (1389)، تاریخ عصر حافظ، تهران: انتشارات زوار.
-کمال‌پورتراب، مصطفی (1391)، مبانی نظری و ساختار موسیقی ایرانی، تهران: شرکت چاپ کتاب‌های درسی.
-کواز، محمدکریم (1386)، سبک‌شناسی اعجاز بلاغی قرآن، ترجمۀ سیدحسین سیدی، تهران: انتشارات سخن.
- مزارعی، فخرالدین (1373)، مفهوم رندی در شعر حافظ، ترجمۀ کامبیز محمودزاده، تهران: انتشارات کویر.
- ملاح، حسین‌علی (1351)، حافظ و موسیقی، تهران: انتشارات هنر و فرهنگ.
- میثمی، حسین و سعید کردمافی (1391)، موسیقی در شعر و زندگی حافظ، در: حافظ زندگی و اندیشه، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
- نولدکه، تئودور (2537)، حماسۀ ملی ایران، ترجمۀ بزرگ علوی، تهران: انتشارات سپهر.
- نیساری، سلیم (1386)، دفتر دگرسانی‌ها در غزل‌های حافظ، ج1، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
-Tronzo, William (2009), The fragment, an incomplete history, Los Angeles p.