معماری زبان؛ پیشنهادی در طبقه‌بندی عناصر زیبایی سخن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان

چکیده

 گرچه سابقه نگارش کتب بلاغی و معرفی صنایع ادبی در زبان فارسی، به حدود هزار سال می‌رسد، از طبقه‌بندی علمی عناصر زیبایی سخن در آثار کهن چندان خبری نیست. در دهه‌های اخیر متناسب با نگاه متأثر از جریان‌های ادبی جدید و رشد زبان‌شناسی، پژوهش‌هایی در این زمینه رخ نموده ‌است. با این حال به‌دلیل روشن‌نشدن روابط متقابل صنایع، مبهم‌بودن ارزش زیبایی‌شناسی آن‌ها و دیده‌نشدن جایگاه هر عنصر ادبی در نظام اندام‌وار اثر، این طبقه‌بندی‌ها هنوز توقع اهل ادب را برآورده‌ نکرده ‌است.
در این مقاله بعد از بررسی و تحلیل متون قدیم و جدید بلاغی، شیوه «معماری زبان» برای طبقه‌بندی صنایع ادبی پیشنهاد می‌شود. این شیوه با محوریت تداعی شکل می‌گیرد. معماری زبان، صنایع ادبی را در چهار سطح لفظی، معنایی، دیداری و وزنی طبقه‌بندی می‌کند. در این شیوه به جامعیت طبقه‌بندی، ارزش زیبایی‌شناختی صنایع و نقش آ‌ن‌ها در ساختار و محورهای افقی و عمودی شعر و شکل‌گرفتن نظام زبان و هندسه ذهنی خاص هر شاعر توجه شده ‌است. نتایج این پژوهش گامی کوچک در مسیر تبیین معماری زبان و تداعی‌پژوهی در عرصه ادب فارسی به‌ویژه شعر، محسوب می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Language Architecture; a Proposal in the Classification of the Elements of Speech Beauty

نویسندگان [English]

  • Davood Mohammadi 1
  • Mohammad reza Eslami 2
1 Semnan.University
2 Semnan University
چکیده [English]

Although the history of the writing of rhetorical books and the introduction of literary industries in Farsi language is about a thousand years old, the scientific classification of the elements of the beauty of speech in ancient works is not so much known. Researches have been conducted in recent decades in accordance with the view of the new literary currents and the growth of linguistics. However, due to the lack of clarity of the mutual relations between industries, the vagueness of their aesthetic value and the observance of the position of each literary element in the system of the organ like of the work, these classifications have not yet met the expectations of the literary people. In this article, after reviewing and analyzing the old and new rhetoric texts, the "language architecture" approach is proposed for classifying literary industries. This method is based on the association of associate. The language architecture is classified the literary industry in four levels: verbal, semantic, visual, and weight. In this style, you are considering the categorical comprehensiveness, the aesthetic value of the industries, and their role in the structure and axis of the horizontal and vertical poetry and the formation of the language system and the specific mental geometry of each poet. The results of this research are a small step in explaining the architecture of language and the association study in the field of Persian literature, especially poetry.

کلیدواژه‌ها [English]

  • language architecture
  • association
  • classification of literary techniques
  • vertical axis
  • horizontal axis
- اخوان ثالث، مهدی (1369)، بدایع و بدعت‌ها و عطا و لقای نیمایوشیج، چ2، ]بی‌جا[: بزرگمهر.
- احمدی، بابک (1393)، ساختار و تأویل متن، چ17، تهران: نشر مرکز.
- باقری، مهری (1386)، مقدمات زبان‌شناسی، چ10، تهران: قطره.
- بیدل دهلوی، ابوالمعانی میرزا عبدالقادر (1389)، کلیات، ج1، تصحیح خال محمد خسته و خلیل‌الله خلیلی، به کوشش بهمن خلیفه بناروانی، تهران: طلایه.
- پارسا تویسرکانی، عبدالرحمن (1381)، گفت و شنود، به کوشش کامران پارسا، تهران: تالار کتاب.
- پورافکاری، نصرت‌الله (1373)، فرهنگ جامع روان‌شناسی روان‌پزشکی و زمینه‌های وابسته، انگلیسی ـ فارسی، ج1، تهران: فرهنگ معاصر.
- پورنامداریان، تقی (1384)، گمشده لب دریا (تأملی در معنی و صورت شعر حافظ)، چ2، تهران: سخن.
- پورنامداریان، تقی و ناهید طهرانی ثابت (۱۳۸۸)، تداعی و فنون بدیعی، مجله فنون ادبی، دانشگاه اصفهان، سال اول، شماره ۱، پاییز و زمستان، صص 1 – 12.
- ترشیزی، رضا (1376)، هزار سال وزن (ریتم) در موسیقی ایران، تهران: حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
- توکلی، حمیدرضا (1391)، از اشارت‌های دریا (بوطیقای روایت در مثنوی)، چ2، تهران: مروارید.
ـ چامسکی، نوآم (1391)، معماری زبان، ترجمه محمد فرخی یکتا، چ2، تهران: روزبهان.
- حافظ شیرازی، خواجه شمس‌الدین محمد (1379)، دیوان، تهران: جاویدان.
- حسن‌لی، کاووس (1391)، گونه‌های نوآوری در شعر معاصر ایران، چ3، تهران: نشر ثالث.
- حق‌شناس، علی‌محمد (1390)، زبان و ادب فارسی در گذرگاه سنت و مدرنیته، (مجموعه مقالات)، چ2، تهران: آگه.
- حمیدیان، سعید (1390)، شرح شوق (شرح و تحلیل اشعار حافظ)، ج1، تهران: قطره.
- داد، سیما (1382)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.
- رادویانی، محمد بن عمر (1362)، ترجمان ‌البلاغه، به تصحیح و اهتمام پروفسور احمد آتش، چ2، تهران: اساطیر.
- رازی، شمس‌الدین محمد بن قیس (1388)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، به تصحیح دکتر سیروس شمیسا، تهران: علم.
- سعدی، شیرازی (1370)،کلیات، نسخه محمدعلی فروغی و اقبال آشتیانی، چ5، تهران: فروغی.
- شایگان‌فر، حمیدرضا (1384)، نقد ادبی (معرفی مکاتب نقد)، چ2، تهران: دستان.
ـ شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391)، رستاخیز کلمات، چ3، تهران: سخن.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1392)، زبان شعر در نثر صوفیه، چ2، تهران: سخن.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1373)، موسیقی شعر، چ4، تهران: آگاه.
- شمیسا، سیروس (1368)، نگاهی تازه به بدیع، چ2، تهران: فردوس.
- صفوی، کورش (1390) از زبان‌شناسی به ادبیات، جلد اول: نظم، چ3، تهران: سوره مهر.
- صفوی، کورش (1394)، از زبان‌شناسی به ادبیات، جلد دوم: شعر ، چ5، تهران: سوره مهر.
- علوی‌مقدم، محمد (1372)، در قلمرو بلاغت، مشهد: آستان قدس رضوی.
- فتوحی رود معجنی، محمود (1393)، بلاغت تصویر، چ3، تهران: سخن.
- فشارکی، محمد (1385)، نقد بدیع، چ2، تهران: سمت.
- کاردگر، یحیی (1386)، نگاهی به طبقه‌بندی صنایع بدیعی همراه با نقد و تحلیل صنایع لفظی، مجله علوم ادبی،  بهار،  شماره 3، ص 145– 178.
- کزازی، میرجلال‌الدین (1370)، زیباشناسی سخن پارسی (2)، معانی،  تهران: نشر مرکز.
- گرکانی، محمدحسین شمس‌العلما (1377)، ابدع‌ البدایع، به اهتمام حسین جعفری، با مقدمه دکتر جلیل تجلیل، تبریز: احرار.
- محبتی، مهدی (1380)، بدیع نو، تهران: سخن.
- میلانیان، هرمز (1386)، زبان‌شناسی و تعریف زبان، زبان‌شناسی (مجموعه مقالات)، گروه نویسندگان و مترجمان، چ2، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- ناتل خانلری، پرویز (1373)، وزن شعر فارسی، چ6، تهران: توس.
- وحیدیان کامیار، تقی (1385)، بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی، چ2، تهران: سمت.
- وطواط، رشیدالدین محمد (1362)، حدایق السحر فی دقایق الشعر، به تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران: کتابخانه طهوری.
- هدایت، رضاقلی‌خان (1355)، مدارج‌ البلاغه در علم بدیع، شیراز: کتاب‌فروشی معرفت.
- همایی، جلال‌الدین (1374)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، چ11، تهران: هما.