بررسی نقش شگردهای کنایه‌محور در تصویرسازی براعت استهلال‌های نفثه‌المصدور

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

2 ـ دانشجوی دکتری رشته ی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران، بابلسر

3 کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

چکیده

تصرّف هنرمند در زبان سبب خلق تصویر می‌شود؛ این دگرگونی به‌وسیله به‌کارگیری عناصری شکل می‌گیرد که در مجرای زبان موجود و از قابلیّت‌های ذاتی آن است. هنرور با کشف و بهره‌گیری از این ابزار، در هنجار طبیعی زبان دست برده، به‌واسطۀ همین دست‌کاری، دست به آفرینش تصویر می‌زند. از این منظر، کتاب نفثه‌المصدور مشحون از تصویرسازی‌های بدیع و جذّاب است. از سوی دیگر، چگونگیِ آغاز سخن و پرداخت آن در تأثیرگذاری اثر بر خواننده، نقش بسزا و تعیین‌کننده‌ای دارد و نویسنده‌ توانا با نگاشتن سرآغاز و مطلعی مناسب، ضمن اینکه می‌تواند میزان جذب و تأثیر کتابش را دوچندان کند، خواننده را نیز در جریان جوّ کلّی و فحوای اثر قرار می‌دهد. یکی از تکنیک‌های ظریف و اثرگذار در این زمینه، به‌کار‌گیری صناعت بدیعیِ «براعت استهلال» است. در کتاب نفثه‌المصدور، نویسنده دو بار از این صناعت بهره می‌گیرد: نخست در مقدمه‌ کتاب که دو واژه‌ «شمشیر» و «قلم» ـ در کنار مسائلی چون غصه و هجران یاران، جسم انسان‌های کشته‌شده  ... ـ در بیشتر تصویرسازی‌های نویسنده دیده می‌شود؛ دوّمین «براعت استهلال» تقریباً در میانه کتاب دیده می‌شود و درآن تصویرسازی‌های نویسنده پی‌درپی و به‌وسیله‌ پدیده‌هایی مختلف (چون آسمان، زمین، شفق، صبح، کوه و دریا) صورت می‌گیرد. یکی از انواع ابزارهای تصویرآفرین که نسوی در سرآغاز سخن خود با به‌کارگیری آن می‌کوشد تصوّرهای ذهنی خود را به تصویر مبدّل کند، صنایع «کنایه‌محور» است. این جستار می‌کوشد ضمن تعریف صناعات کنایه‌محور، به تشریح دو گونه‌ آن، یعنی صناعت «استعاره‌ ایهامی کنایه» و «استعارۀ کنایه» بپردازد که در آفرینش تصویرهای بدیع در درآمد (براعت استهلال)های نفثه‌المصدور نقشی اساسی دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Survey on the Role of the Irony-Based Technique in Beraat Etehlal in the Book" Nafsat-al-Madsur"

نویسندگان [English]

  • Hosein Hasanpour Alashti 1
  • Mostafa Mirdar Rezaei 2
  • Rahil Mohammadi deh abasani 3
1 Department language and literature, University of Mazandaran, Babolsar
2 PhD student of Persian language and literature, University of Mazandaran, Babolsar
3 MA in Persian Language and Literature of the University of Mazandaran, Babolsar
چکیده [English]

The modification in language by the artist, creates an image; this transformation is shaped by the use of elements that are in the context of existing language and its inherent capabilities. With the discovery and utilization of these tools, artificer modifies the natural norms of the language and, through this manipulation, creates the image of creation. From this perspective, the book "Nafsat-al-Madsur" is full of fascinating imagery; On the other hand, how to start a speech and editing it in order to effect on the reader, has an important and determinative role, and the author can write the appropriate beginning, while also being able to duplicate the influence of his book. He also puts the reader in the background of the work and its concept. One of the finest and most influential techniques in this regard is the use of the primitive craft of the “opening the future”. In the book titled " Nafsat-al-Madsur", the author uses this technique twice: first, on the first page of the book, that contains  "three-pages" full text, two words "sword" and " The pen " is seen at the center of the author's imagery; the second “opening the future”  is seen almost in the middle of the book, in which author's illustrations are sequentially followed by various phenomena (like the Sky, the earth, aurora, morning, mountain and sea). One of the many types of imaging tools that Nasawi uses at the beginning of his speech to apply his image to transform his mental imagery into an image. This survey attempts to define, in addition to defining syntactic manifestations, two types of it, namely, the "amphibology metaphor irony” and "irony metaphor", which in the creation of images have an important role.

کلیدواژه‌ها [English]

  • image
  • “opening the future”
  • irony-based techniques
  • amphibology metaphor irony
  • irony metaphor
ـ انوشه، حسن (1375)، دانشنامه‌ ادب فارسی، ج1، تهران: مؤسسه‌ فرهنگی و انتشاراتی دانشنامه.
ـ بهار، محمّدتقی (1386)، سبک‌شناسی یا تاریخ تطوّر نثر فارسی، ج3، چ2، تهران: زوّار.
ـ‌ حسن‌پور‌آلاشتی، حسین (1384)، طرز‌ تازه، تهران: سخن.
ـ ‌حق‌جو، سیاوش (1381)، پیشنهاد برافزودن دو فن دیگر  برفنون چهارگانه‌ علم بیان، مجموعه مقاله‌های نخستین گردهمایی پژوهش‌های زبان و ادب فارسی، ج1، به کوشش محمد دانشگر، تهران: مرکز بین‌المللی تحقیقات زبان و ادبیات فارسی و ایران‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس، صص 419 ـ 427.
ـ حق‌جو، سیاوش (1389)، طرف وقوع و شگردهای ادبی ناشناخته، فصلنامه جستارهای ادبی، سال دوم، شمارۀ 4.
ـ ـحق‌جو، سیاوش (1390)، سبک هندی و استعارۀ ایهامی کنایه، فصلنامه سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، دوره 4، شماره‌ 1، بهار، صص 255-268.
ـ ـحق‌جو، سیاوش و مصطفی میردار رضایی (1393)، گونه‌ای کنایه‌ آمیغی در غزل صائب، فصلنامه‌ فنون ادبی، سال ششم، شماره 2، صص 84 ـ 69.
ـ ـحق‌جو، سیاوش و مسعود اسکندری (1392)، کنایه‌پردازی ترکیبی در اشعار وحشی بافقی،  مجموعه مقالات هشتمین همایش انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه زنجان.
ـ دات فایر، داین (1388)، فن رمان‌نویسی، ترجمه‌ محمّدجواد فیروزی، تهران: نگاه.
ـ زیدری نسوی، شهاب‌الدین محمّد (1370)، نفثه‌المصدور، تصحیح و توضیح امیرحسن یزدگردی، چ2، تهران: ویراستار.
ـ شریعت، رضوان (1370)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: هیرمند.
ـ شریفی، محمّد (1387)، فرهنگ ادبیات فارسی، چ2، تهران: نشر نو.
ـ شعار، جعفر و حسن انوری (1375)، غمنامه‌ رستم و سهراب، چ15، تهران: قطره.
ـ شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1371)، شاعر آینه‌ها، چ3، تهران: آگه. 
ـ شفیعی‌کدکنی، محمدرضا  (1387)، صورخیال در شعر فارسی، چ11، تهران:آگاه.
ـ شمیسا، سیروس (1383)، بیان و معانی، چ8، تهران: فردوسی.
ـ شمیسا، سیروس (1368)، نگاهی تازه به بدیع، تهران: فردوسی.
ـ صادقی، محمّد (1387)، بررسی کنایه و انواع آن در نفثه‌المصدور، پژوهش‌نامه‌ فرهنگ و ادب، پاییز و زمستان، دوره 4، شماره 7، صص 116-132.
ـ صفا، ذبیح‌الله (1370)، گنجینه‌ سخن، ج3، چ5، تهران: امیرکبیر.
ـ صفوی، کورش (1380)، از زبان‌شناسی به ادبیات، جلد اول: نظم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
ـ صفوی، کورش (1383)، از زبان‌شناسی به ادبیات، جلد دوم: شعر، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
ـ فتوحی رودمعجنی، محمود (1386)، بلاغت تصویر، تهران: سخن.
ـ فرزان، ناصر (1375)، رنگ و طبیعت، تهران:  تهران.
ـ فرشیدورد، خسرو (1363)، درباره‌ ادبیات و نقد ادبی، تهران: امیرکبیر.
ـ میرداررضایی، مصطفی (1391)، ابعاد کنایه در دیوان غزلیات صائب، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران.
ـ نظامی عروضی (1388)، چهارمقاله و تعلیقات، به اهتمام و توضیح محمّد قزوینی و با تصحیح مجدد و شرح لغات و عبارات و توضیحات محمّد معین، تهران: نشر معین.