تشبیه مهم‎ترین عنصر خیال و تصویرآفرینی در شعر رودکی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه فرهنگیان مشهد

چکیده

تشبیه یکی از گسترده‌ترین مباحث علم بیان است که همزمان با خلقت بشر در گفتار انسان اولیه پدید آمده است. اگر بپنداریم که استفاده از علوم بلاغی و ادبی مختص قوم و ملتی خاص و منحصر به دوره‌هایی از پیشرفت علوم ادبی بوده است، دچار خطا شده‌ایم. انسان‌های اولیه برای بیان ذهنیات خویش و مفاهیم پیچیده و مبهم به تعبیرات مختلف و استفادۀ وسیع از قوّۀ تخیل نیاز داشتند. در این رویکرد استفاده از تشبیهـ هر چند به صورت ساده و ابتدایی ـ برای آنان اهمیت ویژه‌ای داشته است. کاربرد و بسامد آرایه‌های ادبی تحت تأثیر شرایط مختلف در بین شاعران و نویسندگان تغییر میکند. رودکی پدر شعر فارسی و یکی از بزرگ‌ترین شاعران عصر سامانی است که در سده‌های آغازین ادب پارسی دری خدمت بزرگی به زبان و ادبیات فارسی کرده و به مدد نبوغ خویش صور خیال بدیع و شگفتانگیزی را در شعر به کار برده است. سؤال پژوهش این است که رودکی با چه هدف و تا چه حدّی انواع تشبیه را به کار برده است؟ در این مقاله به بحث و بررسی انواع تشبیه و یافتن شاهد مثال در دیوان اشعار رودکی پرداخته شده و سعی بر آن بوده است که - با توجه به بسامد بالای تشبیه در اشعار رودکی - انواع تشبیه در اشعار او استخراج شده و برخی از این تصویر‌های شعری نقد و بررسی شود. برای رسیدن به این هدف، برخی از تصاویر و تشبیهات رودکی با تشبیهات سایر شاعران در دوره‌های بعد مقایسه شده است.  
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Most Important Element of Imagination and Creating Mental Imagery in the Poetry of Rudaki

نویسنده [English]

  • Seyedali Karamati
Farhangian University - Mashhad
چکیده [English]

Simile is one of the most widely discussed topics in eloquence, the emergence of which in early human speech has coincided with the creation of the man. To express complicated and vague concepts, early humans needed different figures of speech as well as a strong imagination. The use of simile has played an important role in achieving this aim. It is wrong to assume that the use of rhetorical devices has been specific to a certain ethnicity or era.   The use of figures of speech varies among poets and authors under different circumstances.
Rudaki is the father of Persian poetry and one of the greatest poets in Samani epoch, who has done a great service to Dari Persian in the early centuries of Persian literature and with the aid of his genius used exquisite imagery in his poetry. The question in this research is that for what purpose Rudaki used simile and to what extent he has used different kinds of simile?
This article reviews different kinds of simile and attempts to extract and review different kinds of simile in Rudaki’s poetry. To reach this goal, in some instances the similes used by Rudaki are compared with those used by poets of following eras.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rudaki
  • imagination
  • simile
  • ideas
  • critiques and descriptions
- ابن حوقل (1345)، صوره‌الارض، تصحیح جعفر شعار، تهران: تابان.
- احمدنژاد، کامل (1372)، فنون ادبی، تهران: پایا.
- اشرف‌زاده، رضا (1373)، حکایت شیخ صنعان، تهران: اساطیر.
- اشرف‌زاده، رضا(1379)، شرح منطق‌الطیر، تهران: اساطیر.
- تجلیل، جلیل (1365)، معانی و بیان، چ3، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- حافظ شیرازی، شمس‎الدین محمد (1373)، دیوان، تصحیح خلیل خطیب رهبر، تهران: صفی علیشاه.
- خاقانی شروانی، افضل‎الدین (1375)، دیوان، تصحیح فروزانفر، تهران: نگاه.
- خیام (1380)، رباعیات، بر اساس نسخۀ فروغی و غنی، تهران: کتاب همراه.
- رادویانی، محمدبن‌عمر (1949)، ترجمان‌البلاغه، تصحیح احمد آتش، استانبول.
- رازی، شمس‌الدین محمدبن قیس (1327)، المعجم فی معاییر اشعارالعجم، تهران.
- رودکی (1373)، دیوان، تصحیح سعید نفیسی، بر اساس نسخۀ براگینسکی، تهران: نگاه.
- رودکی(1385)، دیوان، تصحیح سعید نفیسی، زیر نظر برتلس.
- ژان شوالیه (1379)، فرهنگ نمادها، اساطیر، رویاها، رسوم، ایماء و اشاره، اشکال و قوالب، چهره‌ها، رنگ‌ها، اعداد، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی. تهران: جیحون. 
- سجادی، سیدضیاءالدین (1374)، فرهنگ لغات و تعبیرات دیوان خاقانی، تهران: زوار.
- سعدی شیرازی (1371)، دیوان غزلیات، خلیل خطیب رهبر، چ5، تهران.
-سعدی شیرازی (1369)، گلستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
- شفق، اسماعیل (1378)، بوی جوی مولیان، همدان: نور علم.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1372)، صور خیال در شعر فارسی، چ5، تهران: آگاه.
- شمیسا، سیروس (1370)، بیان، تهران: فردوس.
- صفا، ذبیح الله (1371)، تاریخ ادبیات در ایران، ج1، چ12، تهران: فردوس.
- عطار نیشابوری، محمد (1372)، منطق‌الطیر، سیدصادق گوهرین، تهران: علمی ـ فرهنگی.
- عنصری بلخی (1363)، دیوان، تصحیح سیدمحمد دبیرسیاقی، انتشارات کتابخانۀ سنایی.
- عوفی، محمد (1930)، لباب‌الالباب، تصحیح محمد قزوینی، هلند: لیدن.
- فاضلی، محمد (1384)، تخیل‌های خاقانی در معیار نقد، فصلنامۀ ادبیات دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، ش5، (16-7).
- قطران تبریزی (1333)، دیوان اشعار، تصحیح محمد نخجوانی، تبریز: شفق.
- لامعی، محمد (1386)، برگزیدۀ آثار و اندیشه‌های دکتر شریعتی، تهران: رامند.
- محجوب، محمدجعفر (1372) سبک خراسانی در شعر فارسی، تهران: فردوس.
- منوچهری دامغانی (1370)، دیوان، سیدمحمد دبیر سیاقی، تهران: زوار.
- ناصر خسرو (1352)، دیوان، مهدی محقق و مجتبی مینوی، تهران: دانشگاه تهران.
- نظامی عروضی سمرقندی، احمد (1331)، چهارمقاله، تصحیح قزوینی، به کوشش محمد معین، تهران: ارمغان.
- نفیسی، سعید (1341)، محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی، ابن سینا، تهران: اتحاد.
- همایی، جلال‎الدین (1373)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما.
- همایی، ماهدخت (1370)، معانی و بیان«یادداشت‌های جلال‏الدین همایی»، تهران: هما.