«تحلیل جایگاه"تلمیح"و انواع آن (دینی و اساطیری) در قصه‌های پریان بختیاری»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران (نویسندة مسئول)

2 استاد، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران.

10.22075/jlrs.2024.35949.2556

چکیده

تلمیح یکی از پرکاربردترین شگردهای بلاغی در ادب فارسی، شعر و قصه- بالاخص در قصه‌های فولکلور- به شمار می‌رود. در قصه‌های پریان بختیاری، عنصر تلمیح (دینی: اشاره به احادیث، آیات و داستان‌های پیامبران و همچنین تلمیح اساطیری: ملی (اشاره به دیو و سیمرغ) و بین‌المللی ( اشاره به اژدها) حضوری پررنگ و چشمگیر دارد. در پژوهش پیش رو بیست قصه از قصه‌های پریان بختیاری- قصه ملک جمشید و چهل گیسو بانو، انس پری، قصه مادیان چل کره، شکارچی، شاه عباس و کریم دریایی، شاه عباس و چاره نویس، شاه طهماس و شاه عباس، شاه عباس و بلبل سخنگو، شاه عباس و پیر خارکش، چشم انسان، میراث باارزش، هفت دخترون، ننه ماهی، ملک جمشید و ملک محمد، دختر دال، شهر حاکم‌کُش، قلم سرنوشت، تمتی، راه و بیراه و گوهر ابریشم و دختر شاه پریان، مورد بررسی قرار گرفته‌اند. در این قصه‌ها، تلمیحات دینی و اساطیری، جزو عناصر اصلی محسوب می‌شوند. نمونه این تلمیحات دینی و معنوی را می‌توان در قصه دختر دال، دعاگویی درویش که باعث تبدیل تخم‌مرغ و چند تکه پارچه کهنه به دختری زیبارو می‌شود، مشاهده کرد. جلوه‌های مختلف تلمیحات اساطیری نیز به صورت‌های مختلف از جمله اشاره به رویش گیاه از خون انسان، شفابخشی سیمرغ، تبهکاری دیو و اژدها به کار رفته‌اند. پژوهش پیش‌ رو مبتنی بر روش توصیفی- تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه‌ای است. پژوهشگران در این جستار سعی دارند ضمن بررسی قصه‌های نامبرده شده و بررسی تلمیح- یکی از عناصرِ مطرحِ موجود در آن‌ها- و با ذکر شواهدی از این قصه‌ها و تحلیل آن‌ها، به روشن شدن نحوة استفاده از این عناصر بپردازند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the role of Allusion and its types (religious and mythological) in Bakhtiari Fairy Tales

نویسندگان [English]

  • Parvin Gholamhosseini 1
  • Ali Heydari 2
1 PhD in Persian Language and Literature, Shahrekord University, Shahrekord, Iran (Corresponding author)
2 Professor, Department of Persian Language and Literature, Lorestan University, Khorramabad, Iran.
چکیده [English]

Allusion is one of the most widely used rhetorical devices in Persian literature, both verse and prose forms - especially in folklore stories. In Bakhtiari fairy tales, allusion is a predominantly present element, both religious ones (referring to the hadiths, Quranic verses and stories of the prophets) and mythological ones, whether national (referring to the demon and Simorgh) and international (referring to dragon). In this regard, the present research investigate twenty stories from Bakhtiari fairy tales, including . In these stories, religious and mythological allusions are among the main literary devices. An example of these religious and spiritual allusions can be seen in the story of “Dal’s Daughter” (Dokhtar Dāl), where the prayer of a dervish transforms an egg and a few pieces of old cloth into a beautiful girl. Various effects of mythological allusions are also used in different ways, such as referring to the growth of plants from human blood, the healing of Simorgh, the villainy of demons and dragons. This study, a descriptive-analytical research based on library studies, investigates the use of these allusions in the aforementioned stories, by citing evidence from the stories and analyzing them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • allusion
  • religious and ritual
  • hadiths
  • myth
  • Bakhtiari fairy tales
  • قرآن.
  • آقاخانی بیژنی، محمود؛ دری، نجمه (1403). تحلیل اسطوره پریان در ادب عامه بختیاری و متون ادبی (شاهنامه و قصه سمک عیار). انتشار آنلاین.
  • ابن خلدون، عبدالرحمن (1388). مقدمه. ترجمه محمدپروین گنابادی. چ12. تهران: علمی فرهنگی.
  • ابن سینا (1331).کنوزالمعزمین. چاپ جلال‌الدین همائی. تهران: انجمن آثار ملی.
  • انجوی شیرازی، ابوالقاسم (1382). گل به صنوبر چه کرد. چ3. تهران: امیرکبیر.
  • باقی، مریم (1402). «شگردهای صباحی در بیان کارکردها و اهداف معنایی و انگیزشی آیات قرآن». دانشگاه سمنان: مطالعات زبانی و بلاغی. 14(32). 30-7.
  • بتلهایم، برونو (1384).کودکان به قصه نیاز دارند. ‌ترجمۀ کمال بهروزنیا. چاپ اول. تهران: افکار.
  • تفتازانی، مسعود بن عمر (بی‌تا). کتاب المطول. قم: مکتبه ‌الداوری.
  • حاجی خلیفه (1410). کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
  • حلبی، علی­اصغر (1388). تأثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی. تهران: اساطیر.
  • خطیب قزوینی، جلال‌الدین محمدبن عبدالرحمن بن عمر بن احمد بن محمد (1424ق). الایضاح فی علوم البلاغه المعانی و البیان و البدیع. بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • داوودی مقدم، فریده؛ عسگری، زهرا (1392). «از سیمرغ اوستا تا سیمرغ بلورین». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. (30). 94-75.
  • دشتگل، هلنا شین (1383). تجلی سیمرغ در عرفان و هنر اسلامی. تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعة علوم انسانی.
  • رضایی، عربعلی (1382). واژگات توصیفی ادبیات (انگلیسی- فارسی). تهران: فرهنگ معاصر.
  • روزبهان بقلی شیرازی (1401). شرح شطحیات. چ9، تهران: طهوری.
  • سپانلو، محمد (138. 7). نویسندگان پیشرو ایران. چاپ هفتم. تهران: نگاه.
  • شعیری، حمیدرضا (1397). نشانه‌شناسی دیداری، نظریه و کاربرد. چ2. تهران: سخن.
  • شمس قیس، محمد بن قیس (1388). المعجم فی معاییر اشعار العجم. به تصحیح عبدالوهاب قزوینی. تهران: علم.
  • شمیسا، سیروس (1387). انواع ادبی. چاپ سوم. تهران: فردوس.
  • صباغی، علی؛ حیدری، حسن (1396). «تلمیح، از سرقت ادبی تا صنعت ادبی: بررسی تلمیح در منابع بلاغی». فنون ادبی. 9(3). 12-1.
  • طاهری، فاطمه سادات (1401). «تحلیل رتوریکی صناعات ادبی در قصاید ناصرخسرو». پژوهشهای دستوری و بلاغی. 12(21). 232-200.
  • عفیفی، رحیم( 1371). مثلها و حکمتها درآثار شعرایقرن 11-3 هجری. تهران: سروش.
  • علوی، یحیی بن حمزه (1332). الطراز المتضمن الاسرار البلاغه و علوم حقایق الایجاز. قاهره: بی‌نا.
  • عیاشى، محمد بن مسعود (1380ق). کتاب التفسیر. تحقیق سید هاشم رسولی محلاتى. تهران: چاپخانه علمیه.
  • فردوسی، ابوالقاسم (1384). شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. چاپ هفتم. تهران: قطره.
  • قدمیاری، کرمعلی؛ نوری، سمیه (1391). «بازتاب باورهای عامیانه و عقاید خرافی در شعر ادیب الممالک فراهانی». هفتمین همایش ترویج زبان و ادب فارسی. ج7. 857-832.
  • لطیفیان، سارا؛ سلطانی کوهبنانی، حسن؛ جهانی، محمدتقی (1401). «موتیف تلمیحی یوسف (ع) در غزلیات صائب تبریزی». دانشگاه سمنان: مطالعات زبانی و بلاغی. 13(29). 276-241.
  • ماسه، هنری (1357). معتقدات و آداب ایرانی. تبریز: مؤسسه انتشارات تاریخ و فرهنگ ایران.
  • مطلوب، احمد (1406). معجم المصطلحات البلاغیه و تطورها. الجزء الثانی. بی‌جا: مطبعه المجمع العلمی العراقی.
  • موسی‌پور، ابراهیم (1387). دوازده+ یک؛ سیزده پژوهش درباره طلسم، تعویذ و جادو. چاپ اول. تهران: کتاب مرجع.
  • میرصادقی، جمال (1382). عناصر داستان. چ4. تهران: سخن.
  • همایی، جلال‌الدین (1377). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: مؤسسه نشر هما.
  • یاحقی، محمد جعفر (1375). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. چ2. تهران: سروش.