واکاوی نقش سازوکارهای مفهومی در خلاقیت استعاری شعر سهراب سپهری: مدل مفهومی شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه زبان شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

2 استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، اهواز، ایران.

10.22075/jlrs.2025.36857.2611

چکیده

خلاقیت استعاری و شعرشناسی‌شناختی یکی از مباحث اساسی در نظریه‌های زبان‌شناسی شناختی، از جمله دیدگاه‌های لیکاف و ترنر (1989) محسوب می‌شود. در رویکرد شناختی، خلاقیت استعاری در شعر نتیجه استفاده‌ی ماهرانه شاعر از ساز وکارهای مفهومی چون: پرسشگری، پیچیدگی، ترکیب مفهومی و گسترش مفهومی است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی شناختی خلاقیت استعاری در شعر سهراب سپهری از طریق تحلیل کاربرد ابزارهای مفهومی نامبرده است. به این منظور، پیکره‌ای متشکل از 200 نمونه از اشعار سپهری از دفترهای مختلف شعری وی در هشت کتاب، گردآوری، طبقه‌بندی و به‌عنوان مبنای تحلیل انتخاب شده است. روش پژوهش به ‌صورت کیفی و بر پایه رویکرد تحلیل محتوا طراحی گردید. در مرحله‌ی نخست،اشعار منتخب با تمرکز بر مفاهیم مورد نظر تحلیل و استعاره‌های مفهومی شناسایی شدند. سپس این استعاره‌ها از منظر ساختاری و تنوع خلاقیت استعاری بررسی و طبقه‌بندی گردیدند. نتایج تحلیل نشان داد که سپهری به‌ طور خلاقانه و ماهرانه از ابزارهای مفهومی نامبرده در آفرینش استعاره‌ها بهره برده است. براساس تحلیل داده‌ها، ترکیب مفهومی بیشترین بسامد کاربرد را در آفرینش استعاری شعر سپهری داشته و ابزارهای گسترش مفهومی و پیچیدگی مفهومی در مقیاس متوسط و پرسشگری با کمترین بسامد مورد استفاده قرارگرفته‌اند. یافته‌ها همچنین بیانگر آن است که سپهری از هر یک از ابزارهای مفهومی به‌طور مستقل و در برخی موارد به‌طور ترکیبی برای خلق استعاره‌های نو و بدیع استفاده کرده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analyzing the Role of Conceptual Mechanisms in the Metaphorical Creativity of Sohrab Sepehri’s Poetry: A Cognitive Conceptual Model

نویسندگان [English]

  • Elkhas Veysi 1
  • Roya Parvin 2
1 Associate Professor, Department of Linguistics, Payam Noor University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Farhangian University, Ahvaz, Iran.
چکیده [English]

Abstract: Metaphorical creativity and cognitive poetics are key topics in cognitive linguistic theories, particularly in the frameworks proposed by Lakoff and Turner (1989). From a cognitive perspective, metaphorical creativity in poetry is the result of the poet’s skillful use of conceptual mechanisms such as questioning, complexity, conceptual blending, and conceptual elaboration. The primary aim of this study is to investigate metaphorical creativity in Sohrab Sepehri’s poetry through a cognitive analysis of the application of these conceptual devices. To this end, a corpus of 200 samples from Sepehri’s poems, drawn from his eight poetry collections, was compiled, categorized, and selected as the basis for analysis. The research method is qualitative and grounded in content analysis. In the first phase, selected poems were analyzed with a focus on the targeted conceptual mechanisms, and conceptual metaphors were identified. These metaphors were then examined and categorized in terms of structure and variety in metaphorical creativity. The findings indicate that Sepehri employs the aforementioned conceptual devices creatively and skillfully in the construction of metaphors. Based on the data analysis, conceptual blending showed the highest frequency in Sepehri’s metaphorical creativity, followed by conceptual elaboration and complexity with moderate frequency, while questioning appeared with the lowest frequency. The results also suggest that Sepehri used these devices both independently and, in some cases, in combination to generate novel and original metaphors.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords:conceptual blending
  • cognitive poetics
  • conceptual elaboration
  • metaphorical creativity
  • Sohrab Sepehri

مراجع

  • آریان، حسین؛ تلخابی، مهری (1399). «تحلیل مفهوم مرگ در شعر فروغ فرخزاد بر اساس نظریه استعاره شناختی». دانشگاه سمنان: مطالعات زبانی و بلاغی. 11(22). 36-7 .
  • آقا بزرگیان معصوم خانی،آرش؛ ایرجی، مریم ؛ عامری، حیات (1401). «بررسی ابزارهای خلاقیت استعاری در شعر معاصر از منظر معنی‌شناسی شناختی». زبان شناخت. شمارة (25) 25-1.
  • امیدعلی، حجت‌اله؛ سلطانی، فاطمه (1404). «آموزه‌های تربیتی استعاره‌شناختی بهار درمثنوی». دانشگاه سمنان: مطالعات زبانی و بلاغی. 16(39). 246-211.
  • دادرس، پری‌ناز؛ بهرام‌خورشید، سحر؛ گلفام، ارسلان، عامری (1398). «تلفیق‌مفهومی؛ پیشینه و سازوکار آن». جستارهای زبانی. شماره 4 (52). 29-1.
  • سپهری، سهراب (1397). مسافر. تهران: کتابچین.
  • سپهری، سهراب (1397). زندگی خواب‌ها. تهران: ادیسون.
  • سپهری، سهراب (1394). حجم سبز. تهران: کلیدر.
  • سپهری، سهراب (1389). شرق اندوه. تهران: ادیسون.
  • سپهری، سهراب (1381). هشت کتاب. تهران: طهوری.
  • سپهری، سهراب (1356). ما هیچ ما نگاه. تهران: کتابچین.
  • سپهری، سهراب (1344). صدای پای آب. تهران: کلیدر.
  • سپهری، سهراب (1340). آوار آفتاب. تهران: کتابچین.
  • شریفی مقدم، آزاده؛ ایران نژاد، میترا؛ ابوالحسنی، وحیده (1400). «الگوی استعاری "نمونه اعلا عشق" در پیکرة لیلی و مجنون بر اساس الگوی عشق کووچش». دانشگاه سمنان: مطالعات زبانی و بلاغی. 12 (26) 284-261.
  • فرشی، وجیهه ؛ افراشی، آزیتا (1399). «تفاوت‌ها و شباهت‌های مفهوم‌سازی غم در زبان خودکار و زبان شعر: رویکردی شناختی». جستارهای زبانی. (55).217-193.
  • کووچش، زولتان (2002). مقدمه‌ای کاربردی بر استعاره. ترجمه: شیرین پورابراهیم. (1393). تهران: سمت.
  • مرتضایی، سید امیرحسین؛ فتوحی ‌رودمعجنی، محمود (1400). «استعاره مفهومی و فردیت خلاق ادبی». دانشگاه سمنان: مطالعات زبانی و بلاغی. 12(23). 204-175.
  • ویسی، الخاص؛ مطوری، حسین؛ گرجیان، بهمن؛ معماری، مهران (1400). «بازنمایی‌خط ذهنی زمان در ساختار زبان گویشوران فارسی زبان». زبان‌پژوهی. (41).32-9.
  • ویسی، الخاص؛ مطوری، حسین؛ گرجیان، بهمن؛ معماری، مهران (1399). «چارچوب ارجاعی زمان در گویشوران زبان فارسی از منظر استعاره‌های مفهومی». مجله تازه‌های علوم شناختی. (1). 103-115.
  • ویسی، الخاص؛ پروین، رؤیا (1402). زبان و خلاقیت ادبی. تهران: رهنما.
  • Culler, J. (1975). Poetic Metaphor, Cornell: Cornell University Press.
  • Culler,J. (2011). Literary theory: A very Short Introduction, Oxford: Oxford University Press.
  • Evans,V. (2007). A Glossary of Cognitive Linguistics. Edinburgh: Edinburgh University Press.
  • Evans,V; Melanie G. (2006), Cognitive Linguistics: An Introduction, Edinburgh: Edinburgh University Press.
  • Fauconnier, G ;Turner, M. (2002). The Way we think, New York: Basic Books
  • Gavins, J;Steen, G. (2003). Cognitive Poetics in Practice, London: Routledge.
  • Gibbs,R.(1994). The Poetics of Mind, Figurative thought, Language and Understanding, Cambridge: Cambridge University Press
  • Grady, J. (2005). Primary metaphors as inputs to conceptual integration, Journal of Pragmatics, vol.37, issue10, pp, 1595-1614.
  • Kövecses, Z. (2010). A practical Introduction, (2nd ed), London: Oxford University Press.
  • Kövecses, Z.(2002). Metaphor: A Practical Introduction, Oxford: Oxford University Press.
  • Kövecses, Z. (2009).Metaphor and Poetic Creativity: A Cognitive Linguistic Account, Philologica, No 2, pp 181-196
  • Kövecses, Z. (2002). A Practical Introduction to Metaphor. Translated by Shirin Pour Ebrahim, Tehran: SAMT Publishing Center.
  • Lakoff,G; Johnson, M. (1980). The Metaphors We Live By. Chicago: University of Chicago Press.
  • Lakoff,G ;Turner, M. (1989). More than Cool Reason: A field Guide to Poetic Metaphor, Chicago: Chicago University Press.
  • Lakoff,G. (1993).The Contemporary theory of Metaphor, Cambridge: Cambridge University Press.
مطالعات زبانی و بلاغی
دوره 16، شماره 42
در حال تکمیل شدن
دی 1404
صفحه 233-274

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار