نشانه‌شناسی بلاغی داستان و فیلم درخت گلابی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه قم، قم، ایران.

2 دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

نشانه‌شناسی بلاغی یکی از انواع «رمزگان متنی» در دسته‌بندی سه‌گانة دنیل چندلر است که گسترة وسیع‌تری را نسبت به مباحث بلاغی پیشین شامل می‌شود و تنها به عناصر کلامی محدود نمی‌شود؛ بلکه می‌توان این نشانه‌ها را در تصویر، صدا یا در بافت کلام جستجو کرد. در این رویکردِ نشانه‌شناسی، روابط بین نشانه‌ها و معانی ضمنی آن‌ها از منظر بلاغی بررسی می‌شود و علاوه‌بر زبان‌شناسی، شعر، داستان و ادبیات نمایشی، در تحلیل آثار هنری دیگری مانند سینما، نقاشی، عکاسی، موسیقی و معماری کاربرد دارد. در این مقاله، داستان و فیلم درخت گلابی را بر اساس نشانه‌های بلاغی در چهار دسته‌بندیِ نشانه‌شناسی نمادها، نشانه‌شناسی عناصر بینامتنی، نشانه‌شناسی تقابل‌ها و نشانه‌شناسی عناصر بیانی که هرکدام از چند بخش تشکیل می‌شود، تحلیل و بررسی کردیم. نتایج این بررسی‌ها نشان داد که نشانه‌های بلاغی از قبیل استعاره، تشبیه، کنایه، مجاز، تضمین، ضرب‌المثل، تقابل‌های دوگانه، متناقض‌نما، انواع نمادهای مربوط به اشخاص، اشیاء، صداها و طبیعت در سراسر بافتِ متن به‌صورت نهفته و همراه با اشاراتی حضور دارند که مخاطب را به کشف آن نشانة بلاغی هدایت می‌کنند. بر اساس بررسی‌ها، موارد مربوط به دستة اول، نشانه‌شناسی نمادها و دستة چهارم، نشانه‌شناسی عناصر بیانی از دو دستة دیگر در داستان و فیلم درخت گلابی بیشتر یافت شد؛ ضمن آن‌که مهم‌ترین نشانة بلاغی این دو اثر را می‌توان عنوان آن، یعنی «درخت گلابی» در نظر گرفت که استعاره‌ای از شخصیت اصلی است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Rhetorical Semiotics in “The Pear Tree” and its film Adaptation

نویسندگان [English]

  • Alireza Nabilou 1
  • Ahmad Rezaei 1
  • Atefeh Saleh 2
1 Professor of Persian Language and Literature, Qom University, Qom, Iran (Corresponding Author)
2 PhD student of Persian Language and Literature, Qom University, Qom, Iran .
چکیده [English]

Rhetorical semiotics is one of the types of "textual codes" in Daniel Chandler''s tripartite classification, encompassing a broader range than previous rhetorical discussions and is not limited to verbal elements; rather, these signs can be sought in images, sounds, or the context of speech. In this semiotic approach, the relationships between signs and their implicit meanings are examined from a rhetorical perspective, and in addition to linguistics and literary works, it is applicable to other artistic forms such as cinema, painting, photography, music, and architecture. In this article, we examined "The Pear Tree"  and its film adaptation based on rhetorical signs in four  semiotics domains of symbols, intertextual elements, oppositions, and expressive elements, each of which consisting of several components. The results of these analyses showed that rhetorical signs such as metaphor, simile, irony, metonymy, synecdoche, proverbs, binary oppositions, paradox, and various symbols related to people, objects, sounds, and nature are embedded throughout the text, accompanied by hints that guide the audience to discover the rhetorical signs. Based on the analyses, instances related to the first category, semiotics of symbols, and the fourth category, semiotics of expressive elements, were found more frequently than the other two categories in the story and the film adaptation. Moreover, the most significant rhetorical sign of the two works can be observed in the title, the Pear Tree, which serves as a metaphor for the main character.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Daniel Chandler
  • Dariush Mehrjui
  • Goli Taraghi
  • Rhetoric
  • Semiotics
  • “The Pear Tree”
  • احمدی، بابک (1375). از نشانه‌های تصویری تا متن (به سوی نشانه‌شناسی ارتباط دیداری). چ2. تهران: مرکز.
  • احمدی، بابک (1400). ساختار و تأویل متن. چ22. تهران: مرکز.
  • برتنس، هانس (١٣٨٤). مبانی نظریة ادبی. ترجمة محمدرضا ابوالقاسمی. تهران: ماهی.
  • بیرامی، ریحانه (1394). نشانه‌شناسی تصویری سه نمونه از فیلم‌های ساخته‌شده بر اساس داستان‌های غلام‌حسین ساعدی. پایان‌نامة کارشناسی ارشد. دانشکدة هنر. دانشگاه نیشابور.
  • ترقی، گلی (1384). جایی دیگر. چ4. تهران: نیلوفر.
  • جرجانی، عبدالقاهر (1374). اسرارالبلاغه. ترجمة جلیل تجلیل. تهران: دانشگاه تهران.
  • چندلر، دنیل (1387). مبانی نشانه‌شناسی. ترجمة مهدی پارسا. چ4. تهران: سوره مهر.
  • رضایی، رضا (1401). «واکاوی ابعاد پدیداری معنا در داستان کوتاه «درخت گلابی» اثر گلی ترقی: رویکردی نشانه- معناشناختی به تحلیل گفتمان ادبی». دانشگاه  تربیت مدرس: دوماه‌نامة بین‌المللی جستارهای زبانی. 13 (4) (پیاپی 70). 600- 569.
  • رضایی جمکرانی، احمد (1401). استعاره. چ2. تهران: مروارید.
  • رضایی جمکرانی، احمد (1399). تشبیه. چ2. تهران: مروارید.
  • سجودی، فرزان (1393). نشانه‌شناسی کاربردی. چ3. تهران: علم.
  • سوسور، فردینان‌دو (1378). درس‌های زبان‌شناسی همگانی. گردآورندگان: آلبر سشئه و شارل بائی با همکاری آلبر ریدلینگر. ویرایش انتقادی: تولیو دمورو. با مؤخرة لوئی ژان کالوه. ترجمة نازیلا خلخالی. چاپ اول. تهران: فروزان روز.
  • سهندی‌فر، سهیل (1397). بررسی نشانه‌شناسی فیلم داش آکل و تطبیق آن با داستان داش آکل صادق هدایت. پایان‌نامة کارشناسی ارشد. گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشکدة ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل.
  • شعیری، حمیدرضا (1381). مبانی معناشناسی نوین. چاپ اول. تهران: سمت.
  • شمیسا، سیروس (1393). بیان (ویراست چهارم). تهران: میترا.
  • صالحی، محمدرضا؛ زکی‌نژادیان، محسن (1396). «نقش کارکردهای بلاغی و زبانی در تبلیغات بازرگانی». دانشگاه سمنان: مطالعات زبانی و بلاغی. 8 (16). 250- 223.
  • صفوی، کورش (1395). فرهنگ توصیفی مطالعات ادبی. چاپ اول. تهران: علمی.
  • عظیما، وحید (1399). اقتباس‌های سینمایی ناصر تقوایی با رویکرد نشانه معنایی. پایان‌نامة کارشناسی ارشد. گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشکدة ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه شهید بهشتی.
  • کالر، جاناتان (١٣٨٨). بوطیقای ساختگرا. ترجمة کوروش صفوی. تهران: مینوی خرد.
  • نورگارد، نینا؛ بوسه، بئاتریکس و روسیو مونتورو (1400). فرهنگ سبک‌شناسی. ترجمة احمد رضایی جمکرانی و مسعود فرهمندفر. چ3. تهران: مروارید.
  • نبی‌لو، علیرضا (1392). «بررسی تقابل‌های دوگانه در غزل‌های حافظ». دانشگاه خوارزمی: دوفصل‌نامة زبان و ادبیات فارسی، 21 (74). 91 - 69.
  • نبی‌لو، علیرضا (1398). «خوانش نشانه‌شناختی کتیبة اخوان». دانشگاه تهران: پژوهش ادبیات معاصر جهان. 24 (1). 305- 283.
  • نیکوطلب، غزاله (1389). بررسی نشانه‌شناختی داستان درخت گلابی و ظرفیت‌های تصویری آن. استاد راهنما: روح‌الله هادی. استاد مشاور: فرزان سجودی. پایان‌نامة کارشناسی ارشد رشتة زبان و ادبیات فارسی. دانشکدة ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه تهران.
  • همایی، جلال‌الدین (1374). معانی و بیان (به کوشش ماهدخت بانو همایی). چ2. تهران: مرکز.