بررسی شبکه معنایی حرف‌ اضافه مکانی پسین جه در گویش گیلکی رشت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار زبان‌شناسی، مرکز اسناد فرهنگی آسیا، گروه مطالعات شرق آسیا، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

10.22075/jlrs.2025.35997.2559

چکیده

مقالة حاضر بر آن است تا به بررسی نظام‌مند حرف‌اضافة پسین جه به معنی از در گویش گیلکی رشت، یکی از زبان‌های ایرانی گروه شمال غربی  بپردازد. پژوهش در چارچوب زبان‌شناسی شناختی به سامان رسیده که در آن اقلام واژگانی معمولاً چندمعنا هستند و معنای واژه متشکل است از شبکه‌ای از معانی مرتبط که برخی به‌صورت طرح‌واره‌ای به یکدیگر مربوط می‌شوند و بعضی از معانی نتیجة بسط استعاری پیش‌نمونی هستند. داده‌های پژوهش حاضر به‌صورت هم‌زمانی از پاره‌گفتارهای گیلکی معاصر و به‌طور مشخص گویش گیلکی رشت از مجموعه پادکست‌های گیله‌قصه (1403) و داستان‌های نشریة گیله‌وا  (1371-1372) گردآوری شده است و به روش کیفی و با استفاده از شواهد زبانی کافی در قالب مثال‌های شفاهی و نوشتاری گیلکی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. قلمرو پژوهش به گیلکی رشت محدو د می‌شودد. شبکة چندمعنایی نظام‌مند این حرف‌اضافه، بر معانیِ خاستگاه، مقوله، حرکت، ظرف، مالکیت، وضعیت، کاهش، مقایسه، سبب و منبع اطلاعات دلالت می‌کند که در جملگی آنها رگه‌هایی از مفهوم خاستگاه دیده می‌شود؛ ازاین‌رو، خاستگاه به‌عنوان معنای پیش‌نمونی حرف‌اضافة جه معرفی شده است. همچنین نتایج از سامان‌یافتگی پیکیربندی این معانی از طریق استعاره و طرح‌واره‌های مکانی حکایت دارد؛ این ساختار معنایی به صورت شعاعی حول هستة مرکزیِ خاستگاه شکل می‌گیرد و نماینگر وجود شبکه‌‌ای از چندمعنایی نظام‌مند در این حرف‌اضافه است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Investigation of Semantic Network of Spatial Postposition dʒǝ in Gilaki Dialect of Rasht

نویسنده [English]

  • Maryam Sadat Fayyazi
Associate Professor of Linguistics, Asian Cultural Documentation Center, Department of East Asian Studies, Institute for Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran
چکیده [English]

The current article intends to systematically analyze the spatial postposition dʒǝ in Gilaki, one of the north-western groups of Iranian languages. The study is conducted within the framework of cognitive linguistics in which lexical items are typically polysemous. A lexeme’s meaning comprises a network of related senses, some being schematic relative to others, and some constituting metaphorical extensions vis-à-vis more prototypical values. Therefore, the article not only proposes to present prototypical and peripheral senses of Gilaki adposition dʒǝ but also draw various schematic images for it. The data of the research are gathered synchronically from contemporary Gilaki utterances, specifically the Guil-ə Ghessə (2023) podcasts and short stories published in Gileəvā (1992-1993), and are analyzed qualitatively through sufficient linguistic evidence in the form of oral and written Gilaki examples. The scope of the study is limited to Gilaki dialect of Rasht. The systematic polysemous network of the postposition refers to the meanings such as source, category, movement, containment, possession, state, decrease, comparison, causation, and source of information, all of which exhibit traces of the source concept. Therefore, source is introduced as the prototypical meaning of the postposition dӡǝ. The findings also indicate that the structuring of these meaning is governed by metaphor and spatial image schemas. This semantic configuration forms a radial network for this adposition.

کلیدواژه‌ها [English]

  • spatial post-position
  • radial network
  • prototype
  • polysemy
  • cognitive semantics
  • Gilaki

مراجع

  • ارانسکی، ای. م. (1358). مقدمه فقه‌الغة ایرانی. ترجمة کریم کشاورز. تهران: پیام.
  • اسمعیلی طاهری، احسان (1397). «بحثی در تقسیم حروف‌اضافه بسیط فارسی (کارکردهای چندگانة پنج حرف‌اضافه بسیط اصلی)». دانشگاه سمنان: مطالعات زبانی و بلاغی. 9(17). 53-35.
  • امیری، فرزاد؛ خوشخونژاد، امیرعلی (1395).«کاربرد حرف‌اضافة lá در کردی مکریانی». ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین. (14). 79-67.
  • بخش‌زاد محمودی، جعفر (1385). دستور زبان گیلکی: صرف و نحو و آیین نگارش. رشت: گیلکان.
  • بهرامی خورشید، سحر (1398). دستور شناختی: مبانی نظری و کاربست آن در زبان فارسی. تهران: سمت.
  • پوراحمد جکتاجی، محمدتقی (1371-1372). ماهنامة فرهنگی و هنری گیله‌وا. 1(1). 12-1.
  • پورهادی، مسعود (1385). زبان گیلکی. رشت: فرهنگ ایلیا.
  • پهلوان‌نژاد، محمدرضا؛ حسن‌پوران، زهرا (1402). «بررسی حرف‌اضافة «بین» در زبان فارسی بر اساس زبان‌شناسی شناختی». مطالعات زبان‌ و گویش‌های غرب ایران. 11(3). 41-23.
  • دانشور کشکولی، مرجان؛ عموزاده، محمد؛ رضائی، حدائق (1395). «ابعاد معنایی مکان‌واژة زیر بر اساس مدل چندمعنایی قاعده‌مند». جستارهای زبانی. 7(5). 443-415.
  • راسخ‌مهند، محمد (1389). «بررسی معانی حروف‌اضافه مکانیِ فرهنگ سخن بر اساس معنی‌شناسی شناختی». ادب‌پژوهشی. 4(14). 66-49.
  • راسخ‌مهند، محمد؛ رنجبر ضرابی، نفیسه (1392). «بررسی شبکه معنایی حروف‌اضافة «در» و «سر». پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی. 3(5). 111-95.
  • رضایی باغ‌بیدی، حسن (1380). معرفی زبان‌ها و گویش‌های ایران. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
  • رضویان، حسین؛ خانزاده، معصومه (1393). «چندمعنایی حرف‌اضافة «به» در زبان فارسی با رویکرد معنی‌شناسی شناختی». مطالعات زبان و گویش‌های غرب ایران. 3(7). 79-57.
  • زاهدی، کیوان؛ محمدی زیارتی، عاطفه (1390). «شبکة معنایی حرف‌اضافة «از» در چارچوب معنی‌شناسی شناختی». تازه‌های علوم شناختی. 13(1). 80-67.
  • چنگیزی، احسان (1397). «نقش‌های معنایی حرف‌اضافة «از» در زبان فارسی». مطالعات ایرانی. (33). 75-97.
  • چنگیزی، احسان؛ هاشمی کمانگر، سمیة‌السادات (1395). «حرف‌اضافه ǰa در گونه بابلی زبان مازندرانی». زبان و زبان‌شناسی. 12(24). 153-139.
  • حسینی ماتک، الهه؛ چنگیزی، احسان (1399). «حروف‌اضافة var و manəstən در زبان گیلکی». علم زبان. 7(11). 108-81.
  • سراجیان اردستانی، مهدخت (1389). «بررسی چندمعنایی حرف‌اضافة «از» در قالب نظریة معنی‌شناسی شناختی». پازند. 6(23-22). 63-45.
  • سرتیپ‌پور، جهانگیر (1369). ویژگی‌های دستوری و فرهنگ واژه‌های گیلکی. رشت: گیلکان.
  • علیجانی، اعظم؛ قیومی، مسعود؛ مسگر خویی، مریم؛ احدی، حوریه؛ دلگلشایی، یلدا (1403). «تحلیل پیکره‌ای بر حرف‌اضافة «از» در کتب درسی پایه‌های اول تا ششم: رویکردی شناختی». مجلة زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان. (34). 53-33.
  • فخرایی، ابراهیم (1358). گزیده‌ ادبیات گیلکی : با اشعاری از افراشته. شرفشاه. کسمائی. سراج. فخزایی. رشت: کتابفروشی طاعتی رشت.
  • فیاضی، مریم‌سادات (1399). «گیلکی، زبانی در معرض خطر». زبان‌ها و گویش‌های ایرانی. (11). 153-170.
  • کرمی، سعید؛ یوسفی‌راد، فاطمه (1397). «بررسی شبکة معنایی دو حرف‌اضافة læ و bæ و پیراضافه‌های æwæ/daوæwæ/dɑ را در زبان کردی سورانی در چهارچوب معنی‌شناسی شناختی. پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی». 8(16). 104-83.
  • کریستن‌سن، آرتور (1374).گویش گیلکی رشت. ترجمه و تحشیة جعفر خمامی‌زاده. تهران: سروش.
  • گلفام، ارسلان؛ عاصی، مصطفی؛ آقاگلزاده، فردوس؛ یوسفی‌راد، فاطمه (1388). «بررسی حرف‌اضافة «از» در چارچوب معناشناسی شناختی و مقایسة آن با رویکرد سنتی». زبان و زبان‌شناسی. 5(10). 69-80.
  • گلفام، ارسلان؛ درویشی رکنی، نازنین (1402). «جستاری در چندمعنایی حرف‌اضافة «بر» در چهارچوب معنی‌شناسی شناختی». مجلة مطالعات ایرانی. 22(43). 452-415.
  • گلفام، ارسلان؛ یوسفی‌راد، فاطمه (1385). «بررسی حروف‌اضافه‌ مکانی در چارچوب شناختی. مطالعة موردی حرف‌اضافة «در/توی». زبان و زبان‌شناسی. 2(3). 46-33.
  • مختاری، شهره؛ رضائی، حدائق (1392). «بررسی شناختی شبکة معنایی حرف‌اضافة با‌ در زبان فارسی». زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان. (9). 94-73.
  • هرن، پاول؛ هوبشمان، هاینریش (1356). اساس اشتقاق فارسی. جلد نخست. ترجمة جلال خالقی مطلق. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
  • Bennett, David. C. (1975), Spatial and Temporal Uses of English Prepositions: An Essay in Stratification Semantics, London: Longman.
  • Blake, Barry J. (2001), Case, Cambridge: Cambridge University Press.
  • Böers, Frank (1996), Spatial prepositions and metaphor: A cognitive semantic Journey along the up-down and front-back dimensions, Tubingen: Gunter Narr Verlag.
  • Brenda, Maria (2014), The Cognitive Perspective on the Polysemy of the English Spatial Preposition Over, Newcastle: Cambridge Scholars Publishing.
  • Brugman, Claudia, (1981), Story of over, Berkeley: University of California.
  • Brugman, Claudia and Lakoff, Georg (2006), Radial Networks, In Dirk Geeraerts (PP. 109-139). Cognitive Typology and Lexical Networks, Berlin and New York: Mouton de Gruyter.
  • Brugman, Claudia and lakoff, George (1988), Cognitive Topology and Lexical Networks, in S. Small, G. Cttrell and M. Tannenhaus (eds), Lexical Ambiguity Resolution, San Mateo, CA: Morgan Kaufman, pp. 477-507.
  • Cienki, Alan J (1989), Spatial Cognition and the Semantics of Prepositions in English, Polish and Russian, München: Verlag Otto Sagner.
  • Coventry, K. R. (1999), Function, geometry and spatial prepositions: Three experiments, Spatial Cognition and Computation, 1(2), 145–154.
  • Croft, William and Cruse, Alan D. (2004), Cognitive linguistics, Cambridge: Cambridge University Press.
  • Cuyckens, Hurbert (1988), Spatial prepositions in cognitive semantics, In Hullen, W. & R. Schulze (eds.) Understanding the Lexicon: Meaning, Sense and World Knowledge in Lexical Semantics, Tubingen: Max Niemeyer verlag, 316-328.
  • Cuyckens, Hurbert (1993), The Dutch Spatial Preposition "in": a cognitive semantic analysis. In zelinsky-wibbelt, C. (ed.) The Semantic of Preposition, Berlin: Mouton de Gruyter, 22-72.
  • Cuyckens, Hurbert (1994), Family Resemblance in the Dutch Spatial Preposition "op", In schwarz, M. (ed) Cognitive semantic, Tubingen: Gunter Narr, 179-195.
  • Deane, Paul (2005), Multimodal spatial representations: On the semantic unity of over, In Hampe, Beate and Grady, Joseph E. (eds.) From perception to meaning: Image schemas in Cognitive Linguistics, Berlin: Mouton de Gruyter. 235–282.
  • Dewell, Robert B. (1994), Over Again: Image Schema Transformations in Semantic Analysis, Cognitive Linguistics, 5(4), 351-380.
  • Dewell, Robert B. (2007), The role of systematic semantic processes in defining individual lexemes, Annual Review of Cognitive Linguistics, 5 (1), 271-288.
  • Driven, René (1989), Space Prepositions, In Driven, R and R.A. Geiger, (eds.). A User's Grammar of English: Word, Sentence, Text, Interaction, Frankfurt am Main: peter lang verlag, 519-550.
  • Gärdenfors, Peter (2014), The Geometry of Meaning: Semantics Based on Conceptual Spaces, Cambridge: MIT Press.
  • Geeraerts, Dirk (1992), The Semantic Structure of Dutch Over, Leuvense Bijdragen, 81, 205-230.
  • Geiger, Wilh. (1898), Kleinere Dialekte und Dialektgruppen II. Die Kaspischen Dialekt,. Grundriss der iranischen Philologie, hrsg, Von Wilh. Geiger und Ernst. Kuhn, Band. 1, abt. 2. Strassburg: Verlag Von Karl J. Trübner.
  • Golfam, Arsalan and Yousefi Rad, Fatemeh (2010), A Cognitive Semantic Approach to Persian Special Prepositions, a Pedagogical Perspective, Case Study: Persian Preposition /dær/, Pazhuhesh-e Zabanhay-e Khareji, 56, 167-179.
  • Haspelmath, Martin (2006), Terminology of case, In Andrej L. Malchukov and Andrew Spencer (eds.) The Oxford Handbook of Case, Oxford: Oxford University Press. 505-517.
  • Hickmann, Maya and Robert, Stéphane. (2006), Space in Languages: Linguistic Systems and Cognitive Categories, Amsterdam: John Benjamins Publishing Company.
  • Hawkins, Bruce Wayne (1984), The Semantic of English Spatial Prepositions, PHD. Dissertation, San Diego: University of California.
  • Herskovits, Annette (1986), Language and Spatial Cognition: An Interdisciplinary Study of the Prepositions in English, Cambridge: Cambridge university press.
  • Lakoff, George (1987), Women, Fire, and Dangerous Things: What Categories Reveal about the Mind, Chicago: The University of Chicago Press.
  • Lakoff, George (2012), Explaining embodied cognition results, Topics in Cognitive Science, 4(4): 773–785.
  • Landau, Barbara and Jackendoff, Ray (1993), `What' and `where' in spatial language and cognition, Behavioral and Brain Sciences, 16 (2), 217-265.
  • Langacker, Ronald W. (1987), Foundations of cognitive grammar. Vol. 1: theoretical prerequisites, Stanford, CA: Stanford University Press.
  • Langacker, Ronald W. (2008), Cognitive Grammar: A Basic Introduction, Oxford, Oxford University Press.
  • Lee, David (2001), Cognitive Linguistics: An Introduction, Oxford: Oxford University Press.
  • Leech, Geoffrey N. (1969), Towards a semantic description of English, London: Longman.
  • Levinson, Stephen C. (2003), Space in Language and Cognition: Explorations in Cognitive Diversity, Cambridge: Cambridge University Press.
  • Levinson, Stephen C. and Wilkins David P. (2006), The background of the study of the language of space, In Stephen C. Levinson, and David P. Wilkins (eds.). Grammars of Space: Explorations in Cognitive Diversity, Cambridge: Cambridge University Press. 1 –
  • Mani, Inderjeet and Pustejovsky, James (2012), Interpreting Motion: Grounded Representations for Spatial Language, Oxford: Oxford University Press.
  • Mangialavori Rasia, Eugenia and Goni Rasia, Guillermina M. (2022), Spatial prepositions for original (and richer) meanings: the case of Spanish Isogloss, Open Journal of Romance Linguistics, 8(5), 1–28.
  • Miller, George Armitage and Johnson-Laird Philip N. (1976), Language and Perceptio, Cambridge: Harvard University Press.
  • Moore, Kevin Ezra. (2006), Space-to-time mappings and temporal concepts, Cognitive Linguistics, 17(2), 199–244.
  • Navarro Ferrando, Ignasi (1998), A Cognitive Semantic Analysis of the Lexical Units "at, on, in" in English, PHD. Dissertation. Spain: University of Jaume.
  • Navarro Ferrando, Ignasi (2000), A Cognitive-semantic analysis of the English lexical unit in, Cuadernos de investigación filológica, 26, 189-220.
  • Rastorgueva, V.S.; Kerimova, A.A; Mamedzade, A.K.; Pireiko, D.I. Edel’man (2012). The Gilaki Language, Upsala: Acta Universitats Upsaliensis.
  • Richards, Jack C; Platt, John and Platt Heidi (1985), Dictionary of Language Teaching and Applied Linguistics, London: Longman.
  • Sandra, Dominiek, and Rice, Sally (1995),Network analyses of prepositional meaning: Mirroring whose mind – the linguist's or the language user's?, Cognitive Linguistics,6(1), 89–130.
  • Schulze, R. (1991), Getting round to (a)round: towards a description and analysis of a spatial predicate, In G. Rauh (ed.). Approaches to Prepositions,Tübingen: Gunter Narr Verlag, 251-274.
  • Stilo, Donald (2001), Gilan x. Languages, Encyclopedia Iranica, https://www.iranicaonline.org/articles/gilan-x
  • Talmy, Leonard (1988 b.), Force Dynamics in Language and Cognition, Cognitive Sciences,12, 49-100.
  • Tyler, Andreas and Evans, Vyvyan. (2003),The semantics of English prepositions (Spatial Senses, Embodied Meaning and cognition),Cambridge: Cambridge University Press.
  • Vandeloise, Claude (1990), Representation, prototypes, and centrality, In Tsohatzidis, Savas L. (ed.). Meaning and Prototypes: Studies in Linguistic Categorization, London: Routledge. 403– 437.
  • Vandeloise, Claude (1991), Spatial Prepositions: A case study from French, Chicago: The University of Chicago Press.
  • Wierzbicka, Anna (1993), Why do we say in April, on Thursday, at 10 o’clock? In search of an explanation, Studies in Language, 17 (2), 437–54.
  • Zlatev, Jordan (2007), Spatial Semantics. In Deerk Geeraerts and Hurbert Cuyckens (Eds.). The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics, OxfordOxford University Press, 318-350.
  • Zwarts, Joost (2005), Prepositional Aspect and the Algebra of paths, Linguistics and Philosophy, 28, 739–779.
  • Zwarts Joost (2017), Spatial semantics: Modeling the meaning of prepositions, Language and Linguist Compass, 11 (5), 1-20.
  • Zwarts, Joost and Gärdenfors, Peter. (2016), Locative and directional prepositions in conceptual spaces: The role of polar convexity, Journal of Language, Logic and Information, 25, 109–138.
مطالعات زبانی و بلاغی
دوره 16، شماره 41
در حال تکمیل شدن
مهر 1404
صفحه 61-106

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار