تحلیل نقش اغراض ثانوی گزاره‌های پرسشی در بیان وجوه پنهان معانی ایدئولوژیک (مطالعه موردی: رمان خانه ادریسی‌ها اثر علیزاده)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری زبان و ادبیات فارسی، مدرس دانشگاه، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران (نویسنده مسئول)

2 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

10.22075/jlrs.2024.34238.2474

چکیده

انواع جمله­ها به لحاظ ساختاری به سه دستۀ اصلی خبری، پرسشی و امری تقسیم می­شوند. هریک از این ساختارها، دارای ویژگی­های نحوی منحصربه‌خود هستند که در بافت گفتمانی با نقش­ها و معانی متفاوتی مرتبط می­شوند. غرض اصلی از پرسش، طلب اخبار است؛ اما گاهی برای تأثیر بیشتر کلام، به‌جای سایر انواع جمله (مخصوصاً خبری)، از جمله پرسشی استفاده می‌کنند. در این پژوهش، پژوهشگر ضمن مطالعه رمان «خانه ادریسی‌ها»، جملات پرسشی آن را استخراج کرده، سپس به بررسی بسامد گزاره‌های پرسشی و کاربرد اغراض ثانوی و طبقه‌بندی این گزاره‌ها پرداخته است. بررسی انواع و بسامد هریک از اغراض ثانوی جملات پرسشی، می‌تواند ارزش سبک‌شناختی خصوصاً در شناخت افکار، اندیشه‌ها و زوایای شخصیّتی شاعران و نویسندگان داشته باشد. انواع و اغراض معانی ثانوی موجود در آثار یک نویسنده، در جامعه‌شناسی زبان و شناخت فرهنگ و اجتماع زمان او، راهنما و هدایت‌گر خوبی خواهد بود. علیزاده گاه با استفاده از گزارة پرسشی، انتقادها، باورها و نگرش خود را به مخاطبش انتقال می‌دهد. پربسامدترین اغراض ثانوی گزاره‌های پرسشی در این رمان، تحیر و تعجب، تحقیر، تضاد، ملامت، ندامت و سرزنش، تأکید، شمول حکم، هشدار، نفی و انکار، منافات و... است. لازم به ذکر است که بسیاری از مؤلفه‌های موجود در این رمان، دربردارنده و حاوی معانی ایدئولوژیک سیاسی‌اجتماعی هستند. ازاین‌رو، این گزاره‌ها با در نظر گرفتن چنین شرایطی موردبررسی قرار می‌گیرند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Role of Secondary Purposes of Interrogative Sentences in Revealing Hidden Ideological Meanings (Case Study: The House of the Idrisis by Alizādeh)

نویسندگان [English]

  • Parvin Gholamhosseini 1
  • Hamidreza Ghanooni 2
1 Ph.D. in Persian Language and Literature, University Lecturer, Shahrekord University, Shahrekord, Iran (Corresponding Author)
2 Assistant Professor of Persian Language and Literature, Payame Noor University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Sentences can be structurally divided into three main categories: declarative, interrogative, and imperative. Each of these structures possesses unique syntactic features that relate to different roles and meanings within a discursive context. The primary purpose of a question is to seek information; however, interrogative sentences are sometimes used instead of other sentence types, especially declarative ones, for greater impact. In this research, the interrogative sentences from the novel The House of the Idrisis are extracted and examined for their frequency, secondary purposes, and classification. Examining the types and frequency of secondary purposes in interrogative sentences can reveal stylistic values, particularly in understanding the thoughts, ideas, and personal perspective of poets and writers. Understanding secondary purposes and their types in a writer's works can serve as a valuable guide to the sociolinguistic aspects as well as the culture and society of their time. Alizadeh sometimes conveys her criticisms, beliefs, and attitudes to the audience through interrogative sentences. The most frequent secondary purposes of the interrogative sentences in this novel include astonishment, disdain, contrast, condemnation, reproach, emphasis, inclusion of judgment, warning, negation and denial, contradiction, etc. It is worth mentioning that many components within this novel carry socio-political ideological weight, and are therefore examined with such consideration in mind.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Semantics
  • Interrogative Sentences
  • Secondary Purposes
  • Ideological Meanings
  • The House of Idrisis
  • آبراهامیان، یرواند (1389). تاریخ ایران مدرن. ترجمة محمدابراهیم فتاحی و لیلایی. چ4. تهران: نی.
  • آزاد برمکی، تقی (1384).تغییرات اجتماعی در ایران. تهران: جامعه‌شناسان.
  • اطهاری نیک عزم، مرضیه (2010). «هالة معنایی واژگان و زاویة دید: دو مفهوم نزدیک به هم». مطالعات زبان فرانسه. 1(2). 26-5.
  • التفتازانی، سعدالدین (1387). المطول. بی‌جا: دار الکوخ.
  • ابن هشام، عبدالله‌بن یوسف (1421). مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • باطنی، محمدرضا (1370). توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی. تهران: امیرکبیر.
  • جعفری آذرمانی، مریم (1394). معنای دیگر، تحلیل معانی ضمنی در شعرحسین منزوی. تهران: فصل پنجم.
  • حجتی‌زاده، راضیه (1396). «وجه پنهان معنا و زبان پنهان واژه‌ها، بررسی نقش یاری‌رسان دلالت‌های ضمنی در تبیین اغراض ثانوی گزاره‌های پرسشی». زبان و ادبیات فارسی. 25(83).94-73.
  • درستی، احمد (1381). شعر سیاسی در دورة پهلوی دوم. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • رجائی، محمد خلیل (1379). معالم البلاغه در علم معانی و بیان و بدیع. شیراز: دانشگاه شیراز.
  • رضایی هفتادر، حسن و دیگران (1394). «اسرار بلاغی استفهام در قرآن کریم». ادب عربی.2(7).80-61.
  • رضوانیان، قدسیه؛ ستاری، رضا و قربانیان، مریم (1402). «بررسی دلالت ضمنی نرگس دژم در مقدمة رستم و اسفندیار». دانشگاه سمنان: مطالعات زبانی و بلاغی. 14(33). 212-177.
  • زارعی‌فرد، رها (1385). بررسی ناگفتههای گفتمان فارسی (مبتنی بر دو نمایشنامة فارسی معاصر). پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان همگانی. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
  • شوقی، ضیف (1383). تاریخ تطور علوم بلاغت. ترجمه محمدرضا ترکی. تهران: سمت.
  • شمیسا، سیروس (1386). معانی. تهران: میترا.
  • شیرازی، محمدامین (1375). آیین بلاغت (شرح مختصر المعانی). تهران: دفتر انتشارات اسلامی.
  • طاهری، حمید (1386). «سؤال و اغراض ثانوی آن در غزلیات حافظ». فصلنامه علمی- پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا. 17و18(68 و 69). 119-87.
  • علیزاده، غزاله (1400).خانه ادریسی‌ها. چاپ پنجم. تهران: توس.
  • عیوضی، محمدرحیم (1380).طبقات اجتماعی و رژیم شاه. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • فتوحی رودمعجنی، محمود؛ صادقیان، هاشم (1392).«شکل‌گیری رئالیسم در داستان‌نویسی ایرانی».جستارهای ادبی. مشهد: دانشگاه فردوسی.
  • فتوحی، محمود (1389). بلاغت تصویر. چاپ دوم. تهران: سخن.
  • فرضی، حمیدرضا، و امانی، رستم (1391).«بازتاب رئالیسم در رمانه خانه ادریسی‌ها». پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی. 160-135.
  • فرکلاف، نورمن. (1379). تحلیل انتقادی گفتمان. مترجم فاطمه شایسته پیران و دیگران. چاپ اول. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ای.
  • کاکه رش، فرهاد؛ آریان، حسین (1397). «شگردهای حصر و قصر در غزلیات سعدی. معیار سنجش کلام هنری بلاغت فارسی». متن‌پژوهی ادبی. 22(76). 142-115.
  • مینوی، مجتبی (1338). آزادی و آزادی فکری. تهران: تابان.
  • میرعابدینی، حسن (1377). صد سال داستان‌نویسی ایران. چاپ پنجم. تهران: چشمه.
  • وحدت، فرزین (1395). رویارویی فکری ایران با مدرنیّت. ترجمة مهدی حقیقت‌خواه. چ5. تهران: ققنوس.
  • وحیدنژاد، محمد (1399). «تحلیل شکل‌گیری سازه‌های نشانه‌ای و نمادین در داستان خانة ادریسی‌ها نوشته غزاله علیزاده. بر اساس آرای نشانه‌کاوی ژولیا کریستوا». جستارهای زبانی. 3. 281-255.
  • هاشم‌زهی، نوروز (1386). شرایط اجتماعی و پارادایم‌های روشنفکری در آستانة دو انقلاب ایران: انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی. چاپ اول. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س). مؤسسه چاپ و نشر عروج.
  • یورگنسن، ماریان و لوییز، فیلیپس. (1389).«نظریه و روش در تحلیل گفتمان». ترجمة هادی جلیلی. تهران: نی.