از نمادپردازی تا متافیزیک پرندگان در اندیشه ابن‌عربی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر پسا دکتری تصوف و عرفان اسلامی دانشگاه سمنان، مدرس دانشگاه سمنان، گروه ادیان و عرفان، سمنان، ایران.

2 استاد گروه ادیان و عرفان، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران (نویسنده مسئول)

چکیده

نمادهایی که ابن‌عربی از آنان بهره می‌برد، به مثابه گنجینه‌های باارزشی از حقایق و معارف‌اند که وی، آن‌ها را به شکل پیچیده و پنهان یا آشکار و قابل‌فهم به‌کار برده است. پژوهش حاضر، به نمادپردازی پرندگان در اندیشه ابن‌عربی و ارتباط آن با متافیزیک عرفانی وی می‌پردازد. تصویر پرندگان و پرواز از دیرباز، نماد عروج روح انسان به امری متعالی بوده است. ابن‌عربی، درخت را نماد «انسان کامل» دانسته و شاخ و برگ‌های آن را پرندگانی چون ورقاء، عقاب، عنقا و غراب معرفی کرده است. ورقاء، «لوح محفوظ» و «کتاب مبین» است؛ عقاب، نمایانگر «قلم اول» و «قلم اعلی»؛ عنقا، به‌عنوان نماد «هباء» و «هیولی» و غراب، نمادی از «جسم کلی» شناخته می‌شود. این نمادها، به تجلّیات روح انسانی و جستجوی حقیقت مطلق می‌پردازند و در متافیزیک ابن‌عربی، به‌عنوان تجلّیات مختلف وجود، معنای عمیق‌تری می‌یابند و درنهایت در این نمادپردازی، نکاح کیهانی به اتحاد عناصر مختلف جهان و پیوند عمیق میان موجودات اشاره‌دارد. این پژوهش، که به روش توصیفی -‌تحلیلی، انجام گرفته است، بیان می‌کند که نمادهای پرندگان در آثار ابن‌عربی، نه‌تنها نمایانگر مفاهیم والای عرفانی‌اند، بلکه به ما کمک می‌کنند تا به درک بهتری از حقیقت وجود و روابط معنوی در عالم هستی دست یابیم و به شناختی عمیق از متافیزیک ابن‌عربی نائل شویم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

From Symbolism to Metaphysics: Birds in Ibn Arabi’s Thought

نویسندگان [English]

  • Elham Rezvani Moghadam 1
  • Ghodartollah Khayyatian 2
1 Postdoctoral Researcher in Islamic Mysticism and Sufism, Semnan University; Lecturer, Department of Religions and Mysticism, Semnan University, Semnan, Iran.
2 Professor of Islamic Mysticism and Sufism, Semnan University, Semnan, Iran (Corresponding Author)
چکیده [English]

The symbols employed by Ibn Arabi serve as valuable repositories of truths and knowledge, which he utilizes in both complex and hidden forms, as well as in clear and comprehensible ways. This study explores the symbolism of birds in Ibn Arabi's thought and its connection to his mystical metaphysics. The imagery of birds and flight has long symbolized the ascent of the human spirit to a transcendent reality. Ibn Arabi considers the tree as a symbol of perfect human (insan-e-kamel) with its branches and leaves representing birds such as dove, eagle, anqa (mythical bird in arabic mythology), and raven. Accordingly, dove symbolizes the Sacred Book, Quran (loh-e-mahfūz/kitab-e-mobin); eagle represents the original and supreme pen (ghalame-aval/ghalam-e-owlā); anqa is recognized as a symbol of dust (habā) and hyle; and raven is identified as a symbol of the Universal Body. These symbols reflect the manifestations of human spirit and the quest for absolute truth. In Ibn Arabi's metaphysics, they acquire a deeper meaning as various manifestations of existence. Ultimately, this symbolism points to a cosmic union that signifies the interconnectedness of different elements of the universe and the profound bond among beings. This research, conducted through a descriptive-analytical method, reveals that the symbols of birds in Ibn Arabi's works not only express profound mystical concepts but also assist us in achieving a better understanding of the truth of existence and the spiritual relationships within the cosmos, leading to a deeper comprehension of Ibn Arabi's metaphysics.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Arabi
  • birds
  • symbolism
  • metaphysics
  • absolute truth
  • قرآن
  • أخوان‌الصفا (1405 .ق). رسائل اخوان‌الصفا و خلّان‌الوفا. ج3. قم: مرکز النشر، مکتب‌الاعلام الاسلامی.
  • ابن‌حزم، محمد علی بن احمد (2002). طوق‌الحمامة و ظلّ الغمامة فی الالفة و الاُلّاف. تحقیق عبدالله ترکمانی. بیروت: دار ابن حزم.
  • ابن‌عربی (1336). عقلة‌المستوفز. بریل: مطبعة بریل.
  • ابن‌عربی (1370). فصوص‌الحکم. تصحیح ابوالعلاء عفیفی. تهران: الزهرا.
  • ابن‌عربی ( 1993). تدبیرات الالهیه. حسن عاصی. بیروت.
  • ابن‌عربی (1378). ترجمان الاشواق. به تصحیح رینولد آلین نیکلسون. تهران: روزنه.
  • ابن‌عربی (1381). چهار رساله الهی (حجاب هستی). ترجمه گل بابا سعیدی. چ2. تهران: شفیعی.
  • ابن‌عربی (1421). مجموعه رسائل ابن‌عربی. بیروت: دار‌المحجة‌البیضاء.
  • ابن‌عربی (بی‌تا). فتوحات مکیه. چهار جلدی. بیروت: دارالصادر.
  • العجم، رفیق (1999). موسوعة مصطلحات التصوف الاسلامیّه. مکتبة لبنان.
  • پورنامداریان، تقی (1375). رمز و داستانهای رمزی در ادب فارسی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  • تهانوی، محمدبن علی (1862). کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم. هند: چاپ کلکته.
  • جرجانی ( 1377). تعریفات. ترجمه سیّد عرب و سیما نوربخش. تهران: فرزان.
  • چیتیک، ویلیام (1395). طریق عرفانی معرفت از دیدگاه ابن‌عربی. ترجمه دکتر مهدی نجفی افرا. چ: دوم. تهران: جامی.
  • حجتی‌زاده، راضیه (1402). «از استعاره پیرسی تا نماد عرفانی: الگویی متفاوت در تفسیر نشانه‌های زبان عرفان». مجله جستارهای زبانی. 14(6). 371-344.
  • حلمی، محمد مصطفی (1387).گنجینه نمادها، ابن‌عربی با نمادها در پی چه چیزی است؟ منبع نمادهای به کار رفته توسط او کدام است؟. ابراهیم مدکور و دیگران. تهران: مرکز.
  • خیاطیان، قدرت ا... (1379). سیری در رسالة‌الطیرها و منطق‌الطیرهای فیلسوفان و عارفان. سمنان: دانشگاه سمنان.
  • دهخدا، علی‌اکبر (1373). لغتنامه. زیر نظر محمد معین و سیدجعفر شهیدی. تهران: دانشگاه تهران.
  • ذکی، نجیب محمود (1387). نمادگرایی در اندیشه‌ی ابن‌عربی. نگاهی به الگوی ترجمان‌الاشواق. ابراهیم مدکور و دیگران. تهران: مرکز.
  • سعیدی، گل بابا (1378). فرهنگ جامع اصطلاحات عرفانی ابن‌عربی. تهران: زوّار.
  • سهروردی، شهاب‌الدین (1375). رسائل شیخ اشراق. مصحح هانری کربن. سیدحسین نصر. نجفقلی حبیبی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  • شبستری، محمود (1337). شرح گلشن راز. تصحیح سمیعی. تهران.
  • علیزاده، ناصر؛ رمضانی، مهدی (1395). «مضمون‌آفرینی و نمادپردازی از گوی و چوگان در متون منظوم عرفانی». دانشگاه سمنان: مجله مطالعات زبانی و بلاغی. 7(13). 157-139.
  • کاشانی، عبدالرزاق ( 1376). اصطلاحات صوفیه. ترجمه گل‌بابا سعیدی. تهران: تبلیغات اسلامی.
  • معین، محمد (1385). فرهنگ فارسی محمد معین. چ هشتم. تهران: سُرایش.
  • منشی، نصرالله بن محمد بن عبدالحمید (1368). کلیله و دمنه. باهتمام و تصحیح و حواشی عبدالعظیم قریب. چ6. طهران: طهوری.
  • Raginsky, V.I, (1993), Tasawuf dan Sastera Melayu, Kajian dan teks-teks.
  • Ernst, Carl W.(2003), “The Symbolism of Birds and Flight in the Writings of R‌zbihån Baql¨”. In The Heritage of Sufism: The Legacy of Medieval Persian Sufism (1150–1500), Vol. 2, edited by L. Lewisohn, pp. 353–66.
  • Hyman, Arthur. (1965), “Aristotle’s ‘First Matter’ and Avicenna’s and Averroes’ ‘Corporeal Form’”. In Harry Austryn Wolfson Jubilee Volume on the Occasion of His Seventy-Fifth Birthday, Vol. 1, edited by A. Hyman and S. Lieberman, pp. 385–406. Jerusalem: American Academy for Jewish Research.
  • Irmawati, Marwoto, (2019) "BIRD SYMBOLISM IN PERSIAN MYSTICISM POETRY," International Review of Humanities Studies: Vol. 4: No. 2, Article 13.
  • Schimmel, Annemarie. (1980), As Through a Veil: Mystical Poetry in Islam. New York: Columbia University Press.
  • Scimmel, Annemarie, (1986), Dimensi Mistik Dalam Islam, Pustaka Firdaus, Jakarta.
  • Scimmel, Annemarie, (1993), Akulah Angin Engkaulah Api, hidup dan Karya Jalaluddin Rumi, Mizan,