هنجارگریزی در برگزیده شعر سپید احمد شاملو، منوچهر آتشی، سیّد علی موسوی‌گرمارودی، سیّد حسن حسینی، بیژن نجدی، شمس لنگرودی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران (نویسنده مسئول)

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.

3 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.

10.22075/jlrs.2024.32628.2386

چکیده

هنجارگریزی مؤلفه‌ای بنیادین در نظام شعر، مؤثّرترین شکلِ آشنایی‌زدایی و برجسته‌سازیِ زبان است که قاعده‌هایِ متعارفِ ساختاریِ شعر را بر هم می‌زند و از این راه دامنه‌ وسیعی از تنوّعاتِ محتوایی، شکلی و زبانی در شعر پدید می‌آورد. در شعر سپیدِ فارسی که شعری بدون وزن و قافیه است، شاعران به‌صورتِ گسترده از هنجارگریزی بهره برده‌اند و به‌واسطه‌ آن، زبانِ شعری خویش را برجسته کرده‌اند. پژوهش حاضر که به روشِ تحقیقِ توصیفی- ‌تحلیلی است و داده‌های آن به شیوه‌ کتابخانه‌ای گردآوری شده‌اند، بر اساسِ نظریه‌ی فرمالیستیِ لیچ، گرایشِ شش تن از شاعرانِ سپیدسرا را به هنجارگریزی موردبررسی قرار داده و تأثیر این رویکرد را بر تمایز زبان و شکلِ شعر نشان می‌دهد. میزانِ بهره‌گیری از انواع مختلفِ هنجارگریزی توسط شاعرانِ سپیدسرا متفاوت بوده و به‌نسبت جهانِ فکری و تجربه ادبی ایشان فرق می‌کند. شاعرانی مانند شاملو، موسویِ‌گرمارودی و سید حسن حسینی، هنجارگریزی‌های معنایی، واژگانی، نوشتاری و ادبی استفاده کرده‌اند تا شیوه‌ای متفاوت و مستقل از پیشینیان رقم بزنند؛ اما شاعرانی مانند آتشی، نجدی و شمس لنگرودی عمدتاً به دو هنجارگریزی زبانی و ادبی توجه نشان داده‌اند. این پژوهش ضمنِ برشمردنِ برخی از نمونه‌هایِ هنجارگریزی، نوع و نسبت کاربردِ آن را نیز در شعرهایِ سپید، بیان می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Deviation in Persian Free verse: the case of Ahmad Shāmlū, Manūchehr Ātashi, Seyed Ali Mūsavi Garmārūdi, Seyed Hassan Hosseini, Bijan Najdi, Shams Langrūdi

نویسندگان [English]

  • Ali Davoodi 1
  • Esmat Esmaeili 2
  • Ali Mohammad Shahsani 3
1 PhD. Student of Persian Language and Literature, Semnan University, Semnan, Iran (Corresponding Author)
2 Associate Professor of Persian Language and Literature, Semnan University, Semnan, Iran.
3 Assistant Professor of Persian Language and Literature, Semnan University, Semnan, Iran.
چکیده [English]

As a fundamental element in the poetic system, deviation is the most effective form of defamiliarization and linguistic foregrounding. It disrupts the conventional structural rules of poem and thus generates a wide range of thematic, formal and linguistic variations within poetry. In Persian free verse which lacks meter and rhyme, poets have widely used deviation to foreground and enhance their poetic language. The current descriptive-analytical research, using a library method, examines deviation in the works of six free verse poets based on Geoffrey Leech’s formalist approach. The study highlights the impact of this approach on distinguishing the language and form of poem. The frequency of various types of deviation by these poets differs according to their ideational and literary experience. Poets like Shāmlū, Mūsavi Garmārūdi and Seyed Hasan Hosseini have used semantic, lexical, orthographic and literary deviations to create distinct and independent styles from their predecessors, but poets like Ātashi, Najdi and Shams Langrūdi have mainly paid attention to linguistic and literary deviations. The present research, identifying instances of deviations, examines the type and frequency of deviation in Persian free verse as well.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Deviation
  • free verse
  • Najdi
  • Shāmlū
  • Hosseini

مراجع

  • ابجدیان، امرالله (1396). سیری در ادبیّات انگلیسی. ج 1. تهران: سمت.
  • احمدی، بابک (1382). ساختار و تأویل متن. تهران: مرکز.
  • انوشه، حسن (1381). فرهنگ‌نامه‌ ادبی فارسی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  • ایگلتون، تری (1383). پیش‌درآمدی بر نظریه‌ ادبی. ترجمه عباس مخبر. تهران: مرکز.
  • ایگلتون، تری (1396). چگونه شعر بخوانیم. ترجمه پیمان چهرازی. تهران: آگه.
  • آتشی، منوچهر (1386). مجموعه‌ اشعار. ج1 و2. تهران: نگاه.
  • پورنامداریان، تقی (1390). سفر در مه. تهران: سخن.
  • حسن‌زاده میرعلی، عبداالله؛ رضایی، محمد؛ مقیمی، نرجس (1394). «بررسی انواع هنجارگریزی در جریان شعری شعراستان بر اساس الگوی لیچ». دانشگاه سمنان: مطالعات زبانی و بلاغی. 6(12). 76-55.
  • حسینی موخر، سیّد محسن (1382). «ماهیت شعر از دیدگاه منتقدان ادبی اروپا (از افلاطون تا دریدا)». نشریه‌ پژوهش‌های ادبی. 1(2). 90-73.
  • حسینی، سیّد حسن (1383). گنجشک و جبرئیل. تهران: سوره مهر.
  • حق‌شناس، علی‌محمد (1390). زبان و ادب فارسی در گذرگاه سنت و مدرنیته (مجموعه مقالات). تهران: آگه.
  • حیدری، فاطمه (1394). «آرکائیسم واژگانی و نحوی در اشعار شمس‌لنگرودی». هشتمین همایش پژوهش‌های زبان و ادبیّات فارسی. 790-775.
  • خسروی شکیب، محمد (1389). «فرایند معنایابی در سطوح زبانی شعر معاصر». دانشگاه سمنان: مطالعات زبانی و بلاغی. 1(2). 22-7.
  • خندان، تاج‌الدین؛ فرزاد، عبدالحسین (1393). «هنجارگریزی در شعر احمد شاملو». زیبایی‌شناسی ادبی. 5(21). 186-151.
  • داد، سیما (1378). فرهنگ اصطلاحات ادبی: واژه‌نامه‌ی مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی و اروپایی (تطبیقی و توضیحی). تهران: مروارید.
  • روحانی، مسعود؛ عنایتی قادیکلانی، محمّد (1394). «بررسی هنجارگریزی دستوری در شعر منوچهر آتشی». پژوهش‌های ادبی و بلاغی. 3(2). شماره پیاپی 10. 44-23.
  • روزبه، محمّدرضا (1385). «کارکرد جمال‌شناسانه‌ی تقطیع سطرها در شعر سپید». پژوهش‌های دستوری و بلاغی. 1(2). 127-109.
  • سارتر، ژان پل (1363). ادبیّات چیست؟. ترجمة ابوالحسن نجفی و مصطفی رحیمی. تهران: کتاب زمان.
  • سجودی، فرزان(1384). نشانه­شناسی و ادبیات(مجموعه مقالات). تهران: کاوش.
  • شاملو، احمد (1389). مجموعه‌ اشعار. تهران: نگاه.
  • شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا (1387). موسیقی شعر. تهران: آگاه.
  • شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا (1396). رستاخیز کلمات (درس‌گفتارهایی درباره‌ی نظریه‌ی ادبی صورت‌گرایان روس). تهران: سخن.
  • شمس‌لنگرودی، محمدتقی (1389). ملاح خیابان‌ها. تهران: آهنگی دیگر.
  • شمس‌لنگرودی، محمدتقی (1396). مجموعه اشعار. تهران: نگاه.
  • شمیسا، سیروس (1383). نقد ادبی. تهران: فردوس.
  • صفوی، کورش (1383). از زبان‌شناسی به ادبیات. تهران: سوره مهر.
  • علی‌پور، مصطفی (1378). ساختار و زبان شعر امروز. ج1. تهران: فردوس.
  • فرشید‌ورد، خسرو (1382). درباره‌ ادبیّات و نقد ادبی. تهران: امیرکبیر.
  • فلکی، محمود (1380). نگاهی به شعر شاملو. تهران: مروارید.
  • فلکی، محمود (1385). موسیقی در شعر سپید فارسی. تهران: دیگر.
  • مجابی، جواد، (1381). شناخت‌نامه احمد شاملو. تهران: قطره.
  • مسیح، هیوا (1396). نظریه‌ی شعر سپید: (گردآوری و تدوین حرف‌های احمد شاملو درباره شعر و شاعری). تهران: سرزمین اهورایی.
  • مشرف، مریم (1387). شیوه نامه‌ نقد ادبی. تهران: سخن.
  • موسوی‌گرمارودی، سیّدعلی (1389). پیوند زیتون بر شاخه‌ی ترنج به‌گزیده اشعار نیمایی و آزاد (سپید). تهران: سوره‌ی مهر.
  • میرصادقی، میمنت (1371). واژه‌نامه‌ هنر شاعری. تهران: کتاب مهناز.
  • ناصری، ناصر (1395). «هنجارگریزی در شعر منوچهر آتشی». فصل‌نامه‌ پژوهش‌های ادبی و سبک‌شناسی. 7(25). 202-177.
  • نجدی، بیژن (1385). خواهران این تابستان. تهران: ماه ریز.
  • نجفی، ابوالحسن (1387). مبانی زبان‌شناسی و کاربرد آن در زبان فارسی. تهران: نیلوفر.
  • ویسی، الخاص و عباس‏زاده، فرنگیس (1395). «بررسی گونه‏‌های هنجارگریزی زبانی و بسامد وقوع آن‏ها در شعر سیمین بهبهانی». فصل‌نامه زیبایی‌شناسی ادبی. 7(29). 62-23.
  • ویسی، الخاص و مکوندی، رحمن (1396). «بررسی هنجارگریزی معنایی در مثنوی مولانا بر مبنای الگوی لیچ». نشریه زیبایی‌شناسی ادبی. 8(34). 137-117.
  • یخدان‌ساز، نازیلا و علیزاده خیاط، ناصر (1393). «کاربست اشکال هنجارگریزی در اشعار احمد شاملو». مجله‌ ادبیات پارسی معاصر. 4(1). شماره پیاپی 1. 128-121.
مطالعات زبانی و بلاغی
دوره 16، شماره 39
در حال تکمیل شدن
فروردین 1404
صفحه 117-154

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار