واکاوی عناصر انسجام متن در خاوران ‌نامه بر پایة نظریه هالیدی و حسن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشگاه ملی تاجیکستان، دوشنبه، تاجیکستان.

2 دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ملی تاجیکستان، دوشنبه، تاجیکستان (نویسندة مسئول)

10.22075/jlrs.2024.34291.2480

چکیده

متن، برساخته از تک‌واژها، واژه‌ها و جمله‌هایی است که برای هدفی معین در کنار هم قرار می‌گیرند تا معنا یا مفهومی خاص را منتقل کنند. متن، واحدی بلندتر از جمله است و زمانی تبدیل به گفتمان می‌شود که منسجم باشد. در نظریة انسجام، تحلیل متن در مرکز بازخوانی‌ها است. درواقع، نویسنده به مدد زبان و حفظ ارتباط بین عناصر سازنده متن، دنیای واقع و فراواقع خود را منعکس می‌کند و بر عمق معنایی، تأثیرگذاری و جذابیت متن می‌افزاید و موجب اقناع مخاطب می‌شود. در پژوهش حاضر عناصر انسجام متن خاوران‌نامه ابن‌حسام خوسفی، با استفاده از نظریة انسجام متن هالیدی و حسن (۱۹۷۶ م.)، در دو دستة «دستوری و واژگانی» مورد واکاوی قرار گرفت. از نتایج این پژوهش آن است که عناصر لغوی و واژگانی، به­ ویژه عنصر تکرار، اولین و مهم­ترین عامل انسجام و همبستگی متن است و با توجه به اینکه منظومة خاوران‌نامه، متن حماسی-‌ روایی است و با زاویة دید دانای کل بیان شده است، متن این اثر محوری مرکزی دارد و مرجع ضمایر در جملات هم محدود و هم مشخص است؛ بنابراین ارجاع، عامل مهم دیگری در انسجام متن است. آنچه این وحدت و انسجام را می‌آفریند، اندیشه عمیق شاعر است که در بستر محور طولی اشعار جریان یافته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyzing elements of text coherence in Khāvarān Nāma based on Halliday and Hassan's theory

نویسندگان [English]

  • Rowshan Rahmani 1
  • Shahrbanoo Haghshenas 2
1 Professor, Tajik National University, Dushanbe, Tajikistan.
2 PhD in Persian Language and Literature, Tajik National University, Dushanbe, Tajikistan (Corresponding author)
چکیده [English]

All texts are made up of single words, words and sentences that are put together for a specific purpose to convey a specific meaning or concept. A text is a longer unit than a sentence and becomes a discourse when it is coherent. In coherence theory, text analysis is at the core of all readings. In fact, the author reflects his real and meta-real world with the help of language and maintaining the relationship between the elements that make up the text, adding to the semantic depth, effectiveness and allure of the text as well as its appeal to the audience. The present study analyzed the elements of the text coherence in Ibn Hussām Khosfi's Khāvarān Nāma, using Halliday and Hassan’s text coherence theory (1976 AD), in the two categories of "grammatical and lexical". One finding of this research is that lexical and semantic elements, especially the element of repetition, are the first and foremost factor of coherence and cohesion of the text. Considering that the Khāvarān Nāma is an epic-narrative text from the omniscient point of view, the text has a central axis and the reference of pronouns in the sentences, as another important factor in text coherence, is both limited and specific. What creates this unity and coherence is the poet’s profound thought, which flows in the longitudinal axis of the poems.

کلیدواژه‌ها [English]

  • elements of coherence
  • Halliday and Hassan
  • Khāvarān Nāma
  • Persian order
  • text
  • ابن‌حسام خوسفی، محمد (۱۳۸۶). خاوران‌نامه. به‌تصحیح حیدرعلی خوش­کنار. چاپ اول. اردبیل: مهد تمدن.
  • احمدی، بابک (۱۳۹۶). ساختار و تأویل متن. چ19. تهران: مرکز.
  • امیری خراسانی، احمد؛ علی‌نژاد، حلیمه (۱۳۹۴) «بررسی عناصر انسجام متن در نفثه‌المصدور براساس نظریة هالیدی و حسن». متن­پژوهی ادبی. 19(63). 37-7.
  • باباخانی، طاهره؛ حیدری، علی؛ سپهوندی، مسعود (1399). «انسجام در ابیات مغانه ای خاقانی و حافظ بر اساس الگوی نظام مند هالیدی». دانشگاه سمنان: مجله مطالعات زبانی و بلاغی. 11(22). 108-71.
  • پناهی، ثریّا (۱۳۸۱). «فرآیند باهم­آیی و ترکیبات باهم‌آیند در زبان فارسی». نامة فرهنگستان. (19). 211-199.
  • پورنامداریان، تقی؛ ایشانی، طاهره (۱۳۸۹). «تحلیل انسجام و پیوستگی در غزلی از حافظ با رویکرد زبان­شناسی نقش‌گرا». دانشگاه خوارزمی: زبان و ادبیات فارسی. (۱۲). 43-7.
  • تاکی، گیتی (۱۳۷۸). «پیوستگی و همبستگی متن یا انسجام و ارتباط در زبان فارسی». زبان‌شناسی. (۲۷ و ۲۸). 81-73.
  • خانیان، حمید (۱۳۹۷). «واکاوی عوامل انسجام متنی در شعر عقاب خانلری». مطالعات زبان و ادبیات غنایی. (۲۶). 72-55.
  • دهقانی، ناهید (۱۳۸۸). «بررسی عناصر انسجام متن در کشف­المحجوب هجویری». آیینة میراث. (45). 119-99.
  • دیچز، دیوید (۱۳۹۹). شیوه‌های نقد ادبی. ترجمة محمدتقی صدقیانی؛ غلامحسین یوسفی. چ8. تهران: علمی.
  • شمیسا، سیروس (۱۳۸۳). نگاهی تازه به بدیع. چ2، تهران: میترا.
  • صالحی، فاطمه (۱۳۸۶). «علم معانی و دستور نقش‌گرای هالیدی». کتاب ماه ادبیات. (۸، پیاپی ۱۲۲). 41-32.
  • صفوی، کوروش (۱۳۹۴). از زبان‌شناسی به ادبیات. ج1. چ5. تهران: سورة مهر.
  • عباسی، محمود؛ اویسی کهخا، عبدالعلی؛ ثواب، فاطمه (۱۳95). «انسجام واژگانی در متن سوررئالیستی بوف کور بر پایة نظریة هالیدی و حسن». نشریة جستارهای زبانی. 7(6). 308-283.
  • فرکلاف، نورمن (۱۳۹۷). تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمة فاطمه شایسته­پیران و دیگران. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه.
  • فصیحی هرندی، مجید (۱۳۸۰). «بررسی عوامل انسجام در قرآن: سورة یوسف». پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
  • لطفی‌پور ساعدی، کاظم (۱۳۷۱). درآمدی براصول و روش ترجمه. تهران: نشر دانشگاهی.
  • مرادی، حمیداله (۱۳۷۷). «تصحیح خاوران‌نامة ابن­حسام خوسفی». پایان­نامة کارشناسی ارشد. مشهد: دانشگاه فردوسی.
  • معین‌الدینی، فاطمه (۱۳۸۲). «شگردهای ایجاد انسجام متن در کلیله و دمنه». فرهنگ. (۴۶ و۴۷). 326-303.
  • مهاجر، مهران؛ نبوی، محمد (۱۳۷۶). به­سوی زبان‌شناسی شعر رهیافتی نقش‌گرا. تهران: مرکز.
  • هالیدی، مایکل؛ حسن، رقیه (۱۳۹۳). زبان، بافت و متن» (جنبه‌هایی از زبان و چشم­انداز اجتماعی -نشانه شناختی). ترجمة منشی‌زاده و ایشانی. تهران: علمی.
  • یاحقی، محمدجعفر؛ فلاحی، محمدهادی (۱۳۸۸). «بررسی و مقایسة انسجام متنی در غزلیات سعدی و بیدل» مجله دانشکده شهید باهنر.37-24.
  • Bloor,T, & Bloor, M (2004). the Functional Analysis of English. Amold.
  • M A K & Hasan, R (1976). cohesionin English. London: Lonhgman.   
  • M. A. K &, Mattiessen, c, (1994). Halliday,s Introduction, to Functional Grammar. (4 the .e. d), oxon Routledge.
  • Halliday, M. A. K (2004). on Language edited on to Functional Grammar. London, Edvard, Arnold.