تصوّرِ تصویر تأملی در خصلتِ دیداری صورِ خیال

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه دامغان، دامغان، ایران.

10.22075/jlrs.2023.31693.2342

چکیده

در سنتِ بلاغی ایرانی و عربی، طبقه‌بندی و تحلیلِ صورخیال شعری دقت‌ها و کشف‌های ظریف کم ندارد. به‌ویژه تشبیه و استعاره که حتی تک‌نگاری‌هایی به خود اختصاص داده‌اند؛ اما همین دقت در جزئیات گاه صاحب‌نظران را از اندیشه دربابِ پرسش‌هایی کلی‌تر بازداشته است. یکی از پرسش‌ها که در سنتِ ما نشانِ چندانی از آن نمی‌توان یافت، این است که شگردهای بیانی اساساً چه نسبتی با تصویر و صورت‌های خیالی دارند؟ در این مقاله پس از طرحِ مسئله، به برخی از دیدگاه‌ها، که عموماً از آنِ ناقدانِ غرب است‌، اشاره کرده‌ایم و سپس با روش توصیفی- ‌‌‌تحلیلی کوشیده‌ایم نشان دهیم چگونه واژۀ «تصویر» دربابِ شگردهای بیان و کارکردهای آن می‌تواند گمراه‌کننده باشد. تصویرِ شعری ممکن است ‌‌گاه قدرتِ تداعی‌انگیزی بیابد؛ اما شاید هرگز نتواند خصلتی دیداری داشته باشد و به تصوّر درآید. ادراکِ تصویرِ شعری نه از رهگذرِ حواس یا تجسّم‌پذیری، که نتیجۀ کوششِ ذهن در تأویلِ عقلانی آن است. به همین مناسبت نیز نگاهی اجمالی داشته‌ایم به گونه‌هایی از تصویرِ زبانی که قصدِ اصلی و پایه و اساسِ آنها نه تصویرپردازی یا بیانِ تجربه‌ای عاطفی، بلکه ساختنِ دلالت‌های ضمنی از راهِ جناس، تناسب، ایهام و تلمیح است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Imagining the Image: A Reflection on Visual Features of Literary Imagery

نویسنده [English]

  • Zoheir Nadalizadeh
Assistant Professor of Persian Language and Literature, University of Damghan, Damghan, Iran.
چکیده [English]

In both Persian and Arabic rhetorical traditions, the classification and analysis of tropes and poetic imagery is swarming with nuances and novel findings. Among them, simile and metaphor, on which several monographs have been written, would especially stand out. But such scrutiny into details has at times prevented scholars from considering those questions which come to be more broadly conceived. One such query, rarely found in our rhetorical tradition, pertains to the essential nexus between the modes of expression, on the one hand, and the image and the literary imagery, on the other. The present analytical-descriptive research examines this question, referring to some predominantly Western theories, in an attempt to demonstrate how the use of the term “image” can be misleading with regard to modes of expression and its functions. An image can sometimes assume the capability of evoking mental associations, but it might never take on visual qualities and thus can hardly be imagined. Poetic images are not perceived through sensory perceptions or visualizations, but instead via a series of mental processes aimed at their rational interpretation. With that in mind, we will briefly look into those types of verbal imagery whose main purpose is not the expression of an emotional experience or image-making, but rather producing implicit significations by the use of puns, parallelisms, ambiguities and allusions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian Poetry
  • Imagination
  • Expressive Image
  • Verbal Image
  • Visualization
  • Intellectual Perception

مراجع

 -آیدنلو، سجاد (1397)، زبان حال ابلیس در بیتی از حافظ، پژوهش‌های ادب عرفانی، سال دوازدهم، شماره سوم، پیاپی 38، صص 132-99.
- احمدی، بابک (1380)، ساختار و تاویل متن، تهران: نشر مرکز.
- ایگلتون، تری (1398)، چگونه شعر بخوانیم، ترجمه پیمان چهرازی، تهران: نشر آگه.
-توکلی، حمیدرضا (1392)، حافظ و آشنایی‌زدایی در قلمرو تلمیح، فصلنامه مطالعات زبانی و بلاغی، سمنان، دوره 4، شماره 7، صص 26-7.
- جرجانی، عبدالقاهر(1954)، اسرار البلاغة فی علم البیان، تحقیق هلموت ریتر، استانبول.
- حافظ، شمس‌الدین محمد (1362)، دیوان، به تصحیح پرویز ناتل خانلری، تهران: انتشارات خوارزمی.
- خاقانی، افضل‌الدین بدیل (1375)، دیوان، ویراسته میرجلال‌الدین کزازی، جلد ‌اول، تهران: نشر مرکز
- خواجوی‌کرمانی، کمال‌الدین‌محمود (1374)، دیوان، به ‌اهتمام احمد سهیلی خوانساری، تهران: پاژنگ.
- رازی، شمس‌الدین بن قیس (1388)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح محمد قزوینی، تهران: علم.
- رودکی، ابوعبدالله (1399)، سروده‌های رودکی، پژوهش علی رواقی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- ریچاردز، آی. ا (1375)، اصول نقد ادبی، ترجمه سعید حمیدیان، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- سعدی، مصلح‌بن‌عبدالله (1382)، کلیات، به اهتمام محمدعلی فروغی، تهران: انتشارات زوار.
- سوانه، پیر (1398)، مبانی زیباشناسی، ترجمه محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: نشر ماهی.
- شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1383)، صورخیال در شعر فارسی، تهران: مؤسسه انتشارات آگاه.
- شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1392)، زبان شعر در نثر صوفیه؛ درآمدی به سبک شناسی نگاه عرفانی، تهران: سخن.
- شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1397)، این کیمیای هستی، ج‌سوم: درس‌گفتارهای دانشگاه تهران، تهران: سخن.
- شمیسا، سیروس (1378)، نگاهی تازه به بدیع، تهران: انتشارات فردوس.
- عمارتی‌مقدم، داوود (1395)، بلاغت: از آتن تا مدینه، بررسی تطبیقی فن خطابه یونان و روم باستان و بلاغت اسلامی تا قرن پنجم هجری قمری، تهران: هرمس.
- فاریابی، ظهیر(1381)، دیوان، تصحیح و تحقیق امیرحسن یزدگردی، به‌اهتمام اصغر دادبه، تهران: قطره.
- فردوسی، ابوالقاسم (1391)، شاهنامه، به‌کوشش جلال خالقی مطلق، جلد2، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
- فرگه، گوتلوب (1367)، درباره معنی و مصداق، مترجم منوچهر بدیعی،  مجله فرهنگ، شماره 2و3. صص292 - 263.
- فروزانفر، بدیع‌الزمان (1376)، معانی و بیان، به کوشش محمد دبیرسیاقی، ضمیمه شماره 3 نامه فرهنگستان.
- گراهام، جان (1385)، شعر مانند نقاشی است، فرهنگ تاریخ اندیشه‌ها، ویراستار فیلیپ پی.واینر، جلد دوم، تهران: انتشارات سعاد.
- مدبری، محمود (1370)، شرح احوال و اشعار شاعران بی‌دیوان، تهران: انتشارات پانوس.
- مسعود سعد سلمان (1362)، دیوان، به تصحیح رشید یاسمی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- منوچهری دامغانی، احمدبن‌قوص (1394)، دیوان، به‌اهتمام سیدمحمد دبیرسیاقی، تهران: انتشارات زوار.
- مولانا، جلال‌الدین محمد (1386)، کلیات شمس، براساس چاپ بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: انتشارات هرمس.
- میجلی، مری (1394)، علم و شعر، ترجمه میثم محمدامینی، تهران: فرهنگ نشر نو.
- ناصرخسرو (1384)، دیوان، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- نجم‌ رازی، ابوبکر (1383)، مرصادالعباد، به ‌اهتمام‌ محمدامین‌ ریاحی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- نیسبت، ریچارد اِ. (1398)، جغرافیای اندیشه: چگونه آسیایی‌ها و غربی‌ها متفاوت از هم می‌اندیشند... و چرا؟ ترجمه راحله گندمکار، تهران: انتشارات علمی.
- ولک، رنه؛ وارن،آوستن (1373)، نظریه ادبیات، ترجمه ضیاء‌موحد و پرویزمهاجر، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- ولک، رنه (1385)، تاریخ نقد جدید، ترجمه سعید ارباب شیرانی، جلد ششم، تهران: انتشارات نیلوفر.
- همایی، جلال‌الدین (1374)، معانی و بیان، به‌کوشش ماهدخت همایی، تهران: موسسه نشر هما.
مطالعات زبانی و بلاغی
دوره 15، شماره 36
مرداد 1403
صفحه 299-328

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار