رتوریک جابجایی و مفصل بندی در گلستان سعدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسیِ قرارداد مشترک دانشگاه کردستان و دانشگاه سلیمانیه، سلیمانیه، عراق.

2 استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران (نویسنده مسئول)

10.22075/jlrs.2023.31707.2343

چکیده

در هر متنی دو سطح از ابهام ترجمه و نسبت وجود دارد که مبنای تبیین رتوریک آن متن­ از منظرهای مختلف متن­ کاوی اعم از فرمالیستی و گفتمانی است. در اغلب متن ­های کلاسیک سطوح مذکور ابهام، کم‌وبیش توأمان وجود دارند؛ اما در برخی از متن­ها، یک سطح بر دیگری چربیده است. گلستان سعدی از جمله متن­هایی است که اساس رتوریک آن بر پایۀ ابهام نسبت و انواع جابه‌جایی و مفصل­ بندی سامان یافته است. در این نوشتار، رتوریک گلستان یا مواجهۀ مؤلف-راوی با شنونده/ خواننده برمبنای ابهام­ نسبتِ برسازندۀ آن متن در قالب انواع جابه‌جایی و مفصل­ بندی زبانی‌روایی دلالت ­یابی، طبقه ­بندی و تفسیر شده است. مبنای تحلیل، مفاهیم و اصطلاحات چند حوزۀ ارتباط­ شناختی همچون معناشناسی، بلاغت، روایت­ شناسی و گفتمان­ کاوی است. نتیجه نشان می­ دهد که بنا به وجه غالب ابهام نسبت در گلستان، مؤلف- راویِ متن از چهار شکل دلالت ­ورزیِ توسیع/ شناورسازی، پیش ­اطلاع­ رسانی، پیوند/ التقاط و تکرار/ انباشت جهت تبادل معنا یا انتقالِ «پیام_نیرو» بهره برده است که برخی از این موارد ضمن ایجاد تنوع حاوی نوع‌گشودگی و چندصدایی بوده؛ بر همین اساس، توجه شنونده/ خوانندگان را به خود جلب کرده است. در مواردی هم وجه هدایت/ بازدارندگی متن، شنونده/ خواننده را زیر چتر حمایت یاکنترلِ مؤلف-راوی مهار کرده است. البته همنشینی همۀ موارد، ضمن جهت­ دهی به شنونده/خوانندگان، در اغلب موارد آنها را به صحنی گشوده از برساخت واقعیت سوق داده است و استنباط آنان را در مواجهه با موضوع بازنمایی محدود نکرده است. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Displacement and Articulation Rhetoric in Sa'adi's Golestān

نویسندگان [English]

  • Omer Mohammad Saeed 1
  • Parsa Yaghoobi Janbeh saraei 2
1 Ph.D. student of Persian language and literature under the joint agreement of Kurdistan University and Sulaymani University, Sulaymani, Iraq.
2 Professor of Persian Language and Literature, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran (Corresponding Author)
چکیده [English]

In every text, there are two levels of ambiguity of translation and ratio, which are the basis of the rhetorical explanation of the text from different perspectives of textual analysis, whether formalistic or discursive. In most of the classical texts, the aforementioned levels of ambiguity more or less exist, but in some texts, one aspect outweighs the other. Sa’adi's Golestān is one of the texts whose rhetorical basis is based on the ambiguity of ratio and types of displacement and articulation. In this article, the rhetoric of Golestān or the confrontation of the author-narrator with the listener/reader is classified and interpreted based on the ambiguities of the relationship between the creator of the text in the form of displacement and the significance of linguistic-narrative articulations. The basis of the analysis is the concepts and terms of several communicative fields such as semantics, rhetoric, narratology and discourse analysis. The result shows that, according to the dominant aspect of ratio ambiguity in Golestān, the author-narrator of the text uses four levels of extension / floating, pre-information, connection / eclecticism and repetition/accumulation in order to convey meaning or communicate the "Message–Force." Some of these cases, while creating diversity, contain the type of openness and polyphony, which help to draw the attention of listeners/readers. In some cases, the direction-inhibition aspect of the text restrains the listener/reader under the support-control umbrella of the author-narrator. Of course, all cases considered, while directing the listeners/readers, in most cases the text leads them to an open state of reality, which does not limit inferences in the reader’s encounter with the textual and conceptual representations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Golestān. Sa’adi
  • rhetoric
  • displacement
  • articulation
  • message

مراجع

-­ آلن، گراهام (1380)، بینامتنیت، ترجمۀ پیام یزدانجو، تهران: مرکز.
- آقاگل­زاده، فردوس (1392)، فرهنگ توصیفی تحلیل گفتمان و کاربردشناسی، تهران: علمی.
- آهنی، غلامحسین (1357)، معانی و بیان، تهران: مدرسۀ عالی ادبیات و زبان­های خارجی.
- آیخن­باوم، بوریس (1385)، «نظریۀ روش فرمال»، نظریۀ ادبیات: متن­هایی از فرمالیست­ها، تزوتان تودوروف، ترجمۀ عاطفه طاهایی، تهران: اختران.
- ارسطو (1358)، فن شعر، ترجمۀ عبدالحسین زرین کوب، تهران: امیرکبیر.
- استور، آنتونی (1383)، موسیقی و ذهن، ترجمۀ غلامحسین معتمدی، تهران: مرکز.
- اسمیت، لیندا توهیوای (1394)، استعمارزدایی از روش. ترجمة احمد نادری و الهام اکبری، تهران: ترجمان.
- اسنایدر، گریگوری جی. (1401)، «هاورد بکر»، پنجاه متفکر کلیدی جرم­شناسی، کیت هیوارد و دیگران، ترجمۀ ایوب اسلامیان و دیگران، تهران: ثالث، صص287-279.
- الوت، نیکولاس (1399)، کلیدواژه­های کاربردشناسی، ترجمۀ مهرداد امیری و بهداد امیری، تهران: نویسه فارسی.
- باختین، میخائیل (1378)، تخیل مکالمه­ای: جستارهایی دربارۀ رمان، ترجمۀ رویا پورآذر، تهران: نی.
- بارت، رولان (1381)، «مرگ مؤلف»، به‌سوی پسامدرن، ترجمۀ پیام یزدانجو، تهران: مرکز.
- براون، ام. نیل و استیوارت ام. کیلی (1392)، راهنمای تفکر نقادانه: پرسیدن سؤال‌های بجا، ترجمۀ کورش کامیاب، تهران: مینوی خرد.
- برانون، مارتین و فلیزیتاس رینام (1397)، واژه­نامه توصیفی نشانه­شناسی، ترجمۀ مهدی منتظرالقائم و زهرا اسدی، تهران: لوگوس.
- بر، ویوین (1398)، برساخت­گرایی اجتماعی، ترجمۀ اشکان صالحی، تهران: نی.
- پالامبو، گیزپه (1391)، اصطلاحات کلیدی در مطالعات ترجمه، ترجمۀ فرزانه فرح­زاد و عبداللّه کریم­زاده، تهران: قطره.
- پرینس، جرالد (1391)، روایت­شناسی: شکل و کارکرد روایت، ترجمۀ محمد شهبا، تهران: مینوی خرد.
- تاملینگ، جرمی (1401)، تمثیل، ترجمۀ مریم رامین­نیا، تهران: خاموش.
- جرجانی، عبدالقاهر (1374)، اسرارالبلاغه، ترجمۀ جلیل تجلیل، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- حاجی­ علی­ لو، حسین (1390)، «بررسی ساختاری حکایت­های گلستان»، پژوهش­های نقدادبی و سبک­شناسی، شماره 3، صص26-9.
- ریمون-کنان، شلومیت (1387)، روایت داستانی: بوطیقای معاصر، ترجمۀ ابوالفضل حرّی، تهران: نیلوفر.
- زیرک، ساره و حدیث عزیزیان گیلان (1399)، «تبیین ویژگی سهل ممتنع در حکایت­های گلستان سعدی»، مجله مطالعات زبانی و بلاغی دانشگاه سمنان، دوره 11، شماره 21، صص154-129.
- ژنت، ژرار (1398)، گفتمان روایت: جستاری درباب روش، ترجمۀ معصومه زواریان، تهران: سمت.
- سجویک، پیتر (1397)، «رتوریک»، مفاهیم بنیادی نظریۀ فرهنگی، اندرو ادگار و پیتر سجویک، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران:آگه.
- سعدی­ شیرازی، مصلح بن عبدالله (1376)، کلیات سعدی، محمدعلی فروغی، تهران: امیرکبیر.
- عبداللهی، منیژه (1385)، «شیوه­های روایت­پردازی در گلستان»، مجله علوم انسانی و اجتماعی شیراز، دوره 25، شماره 3، صص 146-133.
- فاولر، راجر (1390)، زبان­شناسی و رمان، ترجمۀ محمّد غفاری، تهران: نی.
- فاولر، راجر (1395)، سبک و زبان در نقدادبی، ترجمۀ مریم مشرف، تهران: سخن.
- فرهادی، سمانه و علیرضا خان­جان (1394)، «سعدی مترجم در گلستان ادب پارسی»، مطالعات زبان و ترجمه، شماره 23، 77-53.
- فلاحی، محمدهادی و دیگران (1389)، «بررسی و نقد روایی گلستان براساس نظریۀ تحلیل گفتمان انتقادی»، پژوهش زبان وادبیات، شماره 16، صص 193-179.
- کالر، جاناتان (1388)، بوطیقای ساخت­گرا: ساخت­گرایی، زبان­شناسی و مطالعه ادبیات، ترجمۀ کورش صفوی، تهران: مینوی خرد.
-  گذشتی، محمدعلی و لیلا الهیان (1393)، « بررسی پیکربندی بافتی گلستان»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، سال 6، شمارۀ 24، صص 130-101.
- گودین، دیوید (1385)، «نقد رتوریکی»، دانشنامۀ نظریه­های ادبی معاصر، ایرنا ریما مکاریک، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه، صص 371-366.
- گیررتس، دیرک (1393)، نظریه­های معنی­شناسی واژگانی، ترجمۀ کورش صفوی، تهران: علمی.
- لاینز، جان (1383)، مقدمه­ای بر معناشناسی زبان­شناختی، ترجمۀ حسین واله، تهران: گام نو.
- لو، جان (1394)، در جست‌وجوی روش: سردرگمی در پژوهش علوم اجتماعی، ترجمۀ سید مجتبی عزیزی، تهران: ترجمان.
- لوته، یاکوب (1386)، مقدمه­ای بر روایت در ادبیات و سینما، ترجمۀ امید نیک­فرجام، تهران: مینوی خرد.
- لوسی، نیل (1393)، فرهنگ واژگان دریدا، ترجمۀ جمعی از مترجمان، سرویراستار مهدی پارسا، تهران: رخداد نو.
- مارونا، شاد (1401)، «ادوین ام.لمرت»، پنجاه متفکر کلیدی جرم­شناسی، کیت هیوارد و دیگران، ترجمۀ ایوب اسلامیان و دیگران، تهران: ثالث.
- مجد، امید و شفق غلامی­شعبانی (1398)، «روش­های اقناع مخاطب در گلستان سعدی»، زبان و ادب فارسی، شمارۀ 86، صص 193-176.
- نورگارد نینا و دیگران (1394)، فرهنگ توصیفی سبک­شناسی، ترجمۀ احمدرضا جمکرانی­رضایی و مسعود فرهمندفر، تهران: مروارید.
- وحدانی­ فر، امید (1397)، «رتوریک روایت در آثار سعدی»، مجلۀ سعدی­شناسی، شماره 6، صص 146-133.
- وُمک، پیتر (1396)، دیالوگ، ترجمۀ مژده ثامتی، تهران: سینا.
- ون­لیوون، تئو (1395)، آشنایی با نشانه­شناسی اجتماعی، ترجمۀ محسن نوبخت، تهران: علمی.
- هلیدی، مایکل و رقیه حسن (1393)، زبان، بافت و متن، ترجمۀ مجتبی منشی­زاده و طاهره ایشانی، تهران: علمی.
- یاکوبسن، رومن (1391)، «زبانشناسی و شعر»، نظریه­های ارتباطات: مفاهیم انتقادی در مطالعات رسانه­ای و فرهنگی، سرویراستار پل کوبلی، ترجمۀ شاهو صبّار، ج اول، سرویراستار فارسی سعییدرضا عاملی، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی، صص324-305.
- یانگ، یوجین ب. (1401)، «تکرار»، فرهنگ اصطلاحات دلوز و گتاری، یوجین ب. یانگ و دیگران، ترجمۀ مهدی رفیع، تهران: نوشه.
-Gumperz, John J.(1982) Discourse Strategies. Cambridge: Cambridge University.
-Myers-Scotton, Carol. (2006) Multiple voices: An introduction to bilingualism. Oxford/ MA: Blackwell.
مطالعات زبانی و بلاغی
دوره 15، شماره 36
مرداد 1403
صفحه 153-190

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار