بررسی تطبیقی مفهوم زمان در رمان بوف کور و اقتباس سینمایی آن براساس دیدگاه هانری برگسون و ژیل دلوز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

2 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران. (نویسندۀ مسئول)

3 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.

10.22075/jlrs.2023.30770.2285

چکیده

یکی از عناصر مشترک میان ادبیات و سینما، مبحث زمان است. در مورد زمان دو ویژگی شاخص وجود دارد؛ یک، زمانِ کمّی که عینی است و دوم، زمانِ کیفی که وجودی ذهنی دارد. هانری برگسون بنیان آرای فلسفی خود را درباره مفهوم زمان بر آگاهی ذهنی قرار داد. پس از آن، ژیل دلوز دیدگاه برگسون در باب زمان را به سینما بسط داد. پژوهش حاضر بر آن است با مطالعه‌ای توصیفی‌- تطبیقی به بررسی مفهوم زمان کیفی براساس آرای هانری برگسون و ژیل دلوز در رمان بوف کور اثر صادق هدایت و فیلم اقتباسی آن، به کارگردانی رائول روییز بپردازد. مطابق این پژوهش، با وجود تفاوت در دو رسانة مکتوب و تصویریِ ادبیات و سینما، مفهوم زمان کیفی به‌عنوان عنصری مشترک در هر دو اثر مشاهده می‌شود. نویسنده و فیلمساز برای دستیابی به این مهم، از انواع تکنیک‌های زمان درونی از جمله: دیرند، شهود، مرور خاطرات، تداخل‌های زمانی و مؤلفه‌های کریستال زمان بهره برده‌اند. هرچند فیلمِ روییز اقتباسی آزاد است و داستان‌های اصلی و فرعی آن با رمان متفاوت است، اما درخصوص مفهوم زمان و ویژگی‌های زمان ذهنی، با اثر هدایت تطابق دارد. از دستاوردهای پژوهش حاضر، علاوه‌بر آشکار کردن تفاوت‌ها و شباهات‌های رمان و فیلم بوف کور از منظر زمان کیفی، می‌توان به دستیابی بر عناصر مشترکِ قابل‌انطباق در ادبیات و سینما براساس مفهوم زمان اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A comparative study of the concept of time in The Blind Owl and its film adaptation based on the viewpoints of Henri Bergson and Gilles Deleuze

نویسندگان [English]

  • Ghazaleh Heydari Abkenar 1
  • Asgar Salahi 2
  • Hassan Akbari Beyragh 3
1 PhD student of Persian Language and Literature, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran.
2 Assistant Professor of Persian Language and Literature, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran (Corresponding Author
3 Associate Professor of Persian Language and Literature, University of Semnan, Semnan, Iran.
چکیده [English]

: One of the common elements between literature and cinema is the subject of time, for which two characteristic features are observed; quantitative time, which is objective and qualitative time, which has a mental existence. Henri Bergson based his philosophical views of the concept of time on subjective consciousness. Later, Gilles Deleuze extended Bergson's view of time to cinema. The current research, a descriptive-comparative study, aims to investigate the concept of qualitative time based on the opinions of Henri Bergson and Gilles Deleuze in Sadeq Hedayat’s novel, The Blind Owl (Būff Cūr)  and its film adaptation, directed by Raứl Ruiz. According to this research, despite the difference in the written and visual media of literature and cinema, the concept of quality time is discerned as a common element in both works. To this end, the author and filmmaker have used a variety of internal time techniques, including diurnal cycles, intuition, reminiscences, time interferences, and time crystal components. Ruiz's film is a free adaptation, and its main plot and subplot are different from the novel. However, regarding the concept of time and the characteristics of mental time, it is consistent with Hedayat's effect. Among the findings of the present research, in addition to revealing the differences and similarities between the novel and the film from the perspective of qualitative time, it is possible to point out the common elements that can be adapted in literature and cinema based on the concept of time.

کلیدواژه‌ها [English]

  • adaptation
  • time
  • The Blind Owl
  • Henri Bergson
  • Gilles Deleuze
-­ اسحاق‌پور، یوسف (1373)، بر مزار هدایت، ترجمة باقر پرهام، تهران: باغ آینه.
- اسدی، علیرضا و حسینی، سارا (1398)، کارکرد تشبیه در فضاسازی رمان سمفونی مردگان، فصلنامه مطالعات زبانی و بلاغی، دوره 10، شماره 19، صص 25-50.
- تسلیمی، علی (1391)، رباعی‌های خیام و نظریه کیمیت زمان، تهران: آمه.
-  تسلیمی، علی (1393)، پیام هدایت و نظریه شرق و غرب‌شناسی، تهران: آمه.
- پارسا خانقاه، مهرداد و فتح طاهری، علی (1399)، نسبت میان فلسفه و سینما: پژوهشی براساس فلسفه سینمایی ژیل دلوز، فلسفه، سال 48 ، شمارۀ 1 ، صص 21-40.
- پاینده، حسین (1389)، نظریه‌های رمان: از رئالیسم تا پسامدرنیسم، چاپ دوم، تهران: نیلوفر.
- دلوز، ژیل (1394)، برگسونیسم، ترجمة زهره اکسیری و پیمان غلامی، چاپ دوم، تهران: روزبهان.
-دلوز، ژیل (1397)، مارسل پروست و نشانه‌ها، ترجمة الله‌شکر اسداللهی تجرق، چاپ دوم، تهران: نشر علمی.
- روحانی، علی و ابوعطا املشی، عماد (1399)، ساختار زمانی در ادبیات رئالیسم جادویی و تأثیر آن بر سینما براساس نظریه ژیل دلوز، پژوهش ادبیات معاصر جهان، دوره 25 ، شماره 2، صص 449-475.
- سیدحسینی، رضا (1394)، مکتب‌های ادبی؛ جلد اول، چاپ نوزدهم، تهران: نگاه.
- شکری، یدالله و شمسی‌زاده، سمانه (1397)، بررسی استعاره زمان در تاریخ بیهقی با رویکرد زبان‌شناسی شناختی، فصلنامه مطالعات زبانی و بلاغی، دوره 9، شماره 18، صص 211-232.
- شمیسا، سیروس (1383)، داستان یک روح، چاپ ششم، تهران: فردوس.
- فتح‌طاهری، علی و پارسا، مهرداد (1395)، هستی، زمان و سینما بررسی تأثیر هانری برگسون بر فلسفه سینمایی ژیل دلوز، هنرهای زیبا _ هنرهای نمایشی و موسیقی، دوره 21، شماره 1، صص 35-50.
- فروغی، محمدعلی (1396)، سیر حکمت در اروپا، چاپ دهم، تهران: زوار.
- کاتوزیان، محمدعلی (1399)، درباره بوف کور هدایت، چاپ نهم، تهران: مرکز.
- کواچ، آندراش بالینت (1399)، مدرنیسم در سینما، ترجمة محمدرضا سهرابی، تهران: علمی و فرهنگی.
- میرعابدینی، حسن (1396)، صد سال داستان‌نویسی ایران، جلد اول و دوم، چاپ ششم، تهران: چشمه.
- وارد، گلن (1389)، پست‌مدرنیسم، ترجمة قادر فخر رنجبری و ابوذر کریمی، چاپ سوم، تهران: ماهی.
- هاچن، لیندا(1396)، نظریه‌ای در باب اقتباس، ترجمة مهسا خداکرمی، تهران: مرکز.
هدایت، صادق (1351)، بوف کور، تهران: جاویدان.
-Bergson, Henri (1965), Duration and Simultaneity, Translated by Leon Jacobson, New York: THE BOBBS-MERRILL COMPANY.
-Bergson, Henri (1991), Matter and Memory, NEW YORK: ZONE BOOKS.
-Bergson, Henri (2007), the creative mind: an introduction to metaphysics, translated by Mabelle L. Andison, New York: Dover Publications.
-Bogue, Ronald (2003), Deleuze on Cinema, New York and LONDON: Routledge.
-Brix, H. James (2009), Encyclopedia of time: science, philosophy, theology, and culture, United Kingdom, INC: SAGE Publications.
-Costanzo Cahir, Linda (2006), Literature into Film: Theory and Practical Approaches, North Carolina: McFarland.
-Deleuze, Gilles (1989), Cinema2, the Time-Image, Translated by Hugh Tomlinson and Robert, Minneapolis: The University of Minnesota Press.
-Martin-Jones, David (2006), Deleuze, Cinema and National Identity; Narrative Time in National Contexts, Edinburgh: Edinburgh University Press Ltd.
-McParland, Robert (2013), Film and Literary Modernism, Newcastle: Cambridge Scholars Publishing.