خوانشی نمادین از شطرنج‌العارفین ابن‌عربی و رساله شطرنجیه شیخ علاءالدوله سمنانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر پسا دکتری تصوف و عرفان اسلامی دانشگاه سمنان، مدرس دانشگاه سمنان، گروه ادیان و عرفان.

2 استاد ادبیات عرفانی دانشگاه سمنان (نویسنده مسئول)

چکیده

نماد، به عنوان یکی از نشانه‌های بیان است که فرد به کمک آن، درونمایه‌ی ناشناخته، مبهم و بیان‌ناپذیر ذهن خود را آشکار می‌سازد. عارفان برای پرورش اندیشه‌های عرفانی خویش، از نمادپردازی بهره برده‌اند. جهان‌بینی ابن‌عربی، بهره‌گیری از نماد، اشاره و تأویل است. وی در آثارش به طرز شگرفی، در ظاهر افاده‌ی معنایی خاص می‌کند؛ اما با این حال، در لایه‌های زیرین آن، گنجینه‌هایی از حقیقت نهفته است. جستار پیش رو با روش توصیفی – تحلیلی به بررسی نماد در دو اثر شطرنج‌‍العارفین منسوب به ابن‌عربی و رساله‌ی شطرنجیه‌ی شیخ علاءالدوله سمنانی پرداخته است. نتایج حاصل از این پژوهش آن است که ابن‌عربی به تفصیل به نمادپردازی خانه‌های شطرنج پرداخته و تعداد خانه‌های شطرنج را مطابق با صد مقام تنظیم و در برخی منزل‌ها، به معنای ظاهری آن اکتفا نموده؛ اما در برخی منازل که معنای مذکور ضعیف و بعید بوده، از تفسیرهای تأویل‌گرایانه نمادها بهره برده است. در حالی که شیخ علاءالدوله‌ی سمنانی، به اختصار، هر یک از مهره‌های شطرنج را با توجه به خاصیّتی که دارند، بر خواص و طبایع وجود انسانی تطبیق داده و از بازی شطرنج‌، شطرنجی عرفانی- اخلاقی در انطباق با مهره‌های شطرنج و خاصیّت آن بر وجود انسانی ایجاد نموده‌ است؛ بنابراین نظام نمادگرایی شیخ اکبر، نسبت به شیخ علاءالدوله بسیار پیچیده و غامض و در عین حال، گویای معارف ارزشمندی از گنجینه‌های اسرار الهی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A symbolic reading of Ibn Arabi's SHatranj al-Arifin and Sheikh Alaa al-Doulah Semnani's SHatranjiya treatise

نویسندگان [English]

  • Elham Rezvani Moghadam 1
  • Ghodratollah Khayatian 2
1 Post-doctoral researcher of Sufism and Islamic mysticism at Semnan University, Lecturer at Semnan University, Department of Religions and Mysticism.
2 professor of mystical literature at Semnan University (corresponding author)
چکیده [English]

A symbol is one of the signs of expression with the help of which a person reveals the unknown, ambiguous and inexpressible content of his mind. Mystics have used symbolism to develop their mystical thoughts. Ibn Arabi's worldview is the use of symbols, allusions and interpretations. In his works, he adds a special meaning to the appearance in a wonderful way; But still, in its underlying layers, there are treasures of truth. The present essay has analyzed the symbol in the two works of Shatranj ai al-Arifin attributed to Ibn Arabi and Sheikh Alaa al-Doula Semnani's treatise on SHatranjiya with a descriptive-analytical method. The results of this research are that Ibn Arabi elaborated on the symbolism of chess houses and set the number of chess houses according to one hundred positions, and in some houses, he limited himself to its apparent meaning, However, in some houses where the mentioned meaning is weak and unlikely, he has used interpretive interpretations of symbols While Sheikh Alaa al-Doulah Semnani, in short, applied each of the chess pieces to the properties and characteristics of human existence according to their characteristics. And from the game of chess, he has created a mystical-ethical checkerboard in accordance with the chess pieces and its characteristic on human existence; Therefore, Sheikh Akbar's system of symbolism is very complex and mysterious compared to Sheikh Alaa al-Dawlah, and at the same time, it is indicative of valuable knowledge from the treasures of divine secrets.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Chess
  • Symbol
  • SHatrang-Al-Arifin
  • Existentialism
  • Shatrangiya treatise
  • Ibn Arabi
  • Sheikh Alaa al-Doulah Semnani