پیوند معنایی کنایات و ارتباطات غیرکلامی در شاهنامۀ فردوسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران (نویسنده مسئول)

2 دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

چکیده

کنایه به‌عنوان یک عنصر ادبی، دو معنای ظاهری و باطنی را به ذهن متبادر می‌کند و درک خواننده را در تعلیق می‌گذارد و دریافت او را به تعویق می‌اندازد. از منظر زیباشناسی نیز چون تصویرساز است، زیبایی هنری می‌آفریند؛ ازاین‌رو، کنایه در ادبیات جایگاه خاصی دارد و شاعران برای جلوگیری از بیان صریح و مستقیم از آن بهره‌های فراوانی برده‌اند و مقصود و مافی‌الضمیر خود را در قالب این شیوة بیانی مطرح کرده‌اند. ارتباطات غیرکلامی و زبان بدن نیز یکی از مظاهر زبان عادی و روزمره است که عنصری یاری‌گر تلقی می‌شود؛ بدین‌معنی که می‌توان رفتار غیرکلامی را در کنار ارتباط کلامی به‌کار گرفت و به کمک آن، مقصود خود را بهتر، دقیق‌تر و گاهی مؤثرتر به مخاطب منتقل کرد. یکی از دلایل تاثیرگذاری شگرف کنایه در کلام، ارتباط تنگاتنگ آن با رفتارهای غیرکلامی و پیوند معنایی و بستگی مفهومیِ این دو مقوله با یکدیگر است. نگارندگان در جستار حاضر با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی و بر اساس شاهنامۀ فردوسی به بررسی کنایه‌های برگرفته از مفهوم رفتارهای غیرکلامی پرداخته و به این نتیجه رسیده‌اند که بخش عظیمی از کنایه‌ها، از مفهوم رفتارهای غیرکلامی اقتباس شده و میان این دو مقوله، مناسبات معناییِ درک‌پذیری وجود دارد و درک ارتباط معنایی این دو مقولۀ ادبی و زبانی، منجر به کشف ارتباط ظریفی میان زبان ادبی و زبان عادی می‌شود. رفتارهای حرکتی، حالات چهره، محیط و ظاهر فیزیکی به ترتیب پربسامدترین رفتارهایی هستند که کنایه‌های شاهنامه از آن‌ها دریافت شده است

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Semantic link of allusions and non-verbal communication in Ferdowsi's Shahnameh

نویسندگان [English]

  • Zahra Jamshidi 1
  • Seyyed Mohammad Arta 2
1 Assistant Professor of Persian Language and Literature Hakim Sabzevari University, Sabzevar, Iran.
2 PhD. of Persian Language and Literature, Razi University ,Kermanshah, Iran.
چکیده [English]

Irony, as a literary element, brings to mind two external and internal meanings and leaves the reader'sIrony, as a literary element, brings to mind two external and internal meanings and leaves the reader's understanding in suspense and postpones his reception. From the point of view of aesthetics, because it creates images, it creates artistic beauty; Therefore, irony has a special place in literature, and poets have taken advantage of it in order to avoid direct and explicit expression, and they have presented their intention and objectivity in the form of this expression. Non-verbal communication and body language is also one of the manifestations of normal and everyday language, which is considered a helpful element; This means that non-verbal behavior can be used along with verbal communication, and with its help, one can convey one's intention to the audience better, more accurately and sometimes more effectively.Various reasons can be listed for the great influence of irony in words, one of which is the close connection of irony with non-verbal behaviors and the semantic connection and conceptual dependence of these two categories. In the present essay, the author investigated the ironies derived from the concept of non-verbal behaviors with a descriptive-analytical method and a case study of Ferdowsi's Shahnameh and came to the conclusion that a large part of the ironies was adapted from the concept of non-verbal behaviors and there are comprehensible semantic relationships between these two categories and understanding the semantic relationship between these two categories of literature and language leads to the discovery of a subtle relationship between literary language and ordinary language. Movement behaviors, facial behaviors, environment and physical appearance are respectively the most frequent behaviors from which allusions in the Shahnameh have been received.

کلیدواژه‌ها [English]

  • rhetoric
  • irony
  • non-verbal behaviors
  • Shahnameh

مراجع

-­ آرژیل، مایکل (1378)، روان‌شناسی ارتباطات و حرکات بدن، ترجمۀ مرجان فرجی، چ1، تهران: مهتاب.
- آهنی، غلامحسین (1360)، معانی و بیان، تهران: بنیاد قرآن.
- آیزمن، لئاتریس (1388)، روان‌شناسی کاربردی رنگ‌ها، ترجمۀ روح‌اللّه زمزمه، تهران: بیهق کتاب.
- اسماعیل‌پناهی، عبدالحمید (1398)، بازنمود کنایه در شاهنامۀ فردوسی، چ1، البرز: جهاد دانشگاهی واحد استان البرز (خوارزمی).
- اسماعیل‌پناهی، عبدالحمید، علی‌محمّد پشت‌دار، علی‌محمّد گیتی‌افروز و حسین یزدانی (1398)، تحلیل و بررسی کنایه در شاهنامۀ فردوسی، فصلنامۀ کاوش‌نامه، سال 20، شمارۀ 42، صص 71-94.
- انوری، حسن (1383)، فرهنگ کنایات سخن، تهران: سخن.
- بریسیج، جوزف (1382)، راهنمای تصویری کامل زبان تن (هنر دیدن آنچه دیگران می‌اندیشند)، ترجمۀ باقر ثنایی و فرشاد بهاری، چ2، تهران: بعثت.
- بهمنی، شهرزاد، علیرضا حسینی و محمّد غفوری‌فر (1396)، کارکرد هنری کنایه در شاهنامۀ فردوسی،‌ دومین همایش ملّی بازشناسی مشاهیر و مفاخر خراسان در ادب پارسی، مشهد.
- پورنامداریان، تقی (1367)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.
- تجلیل، جلیل (1369)، معانی و بیان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- تفتازانی، مسعودبن‌عمر (1374ق)، المطوّل، قم: مکتبة الداوری.
- ثروت، منصور (1375)، فرهنگ کنایات، چ2، تهران: سخن.
- جمشیدی، زهرا (1391)، بررسی تحلیلی رفتارهای غیرکلامی در آثار داستانی هوشنگ گلشیری، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی.
- جیمز، جودی (1377)، کلام جسم، ترجمۀ آرین ابوک، تهران: نسل نواندیش.
- حسن‌پور آلاشتی، حسین، مصطفی میردار رضایی و راحیل محمّدی ده‌عباسانی (1397)، بررسی نقش شگردهای کنایه‌محور در تصویرسازی براعت استهلال‌های نفثة‌المصدور، فصلنامۀ مطالعات زبانی‌ و بلاغی، سال 9، شمارۀ 17، صص 107-140.
- خدیور، هادی و ملوک شفیعی‌اقدم (1389)، بررسی کنایات شاهنامه در بخش تاریخی، فصلنامۀ تخصّصی زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 3، صص 59-83.
- دزفولیان، کاظم (1379)، بهار عجم: فرهنگ لغات، ترکیبات، کنایات و امثال فارسی، 3 جلد، چ1، تهران: طلایه.
- رجایی، محمّدخلیل (1359)، معالم‌البلاغه، شیراز: دانشگاه شیراز.
- رزّاقی شانی، علی (1389)، بررسی ساختار کنایه از دیدگاه زبان‌شناسی، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، سال 2، شمارۀ 6، صص 123-143.
- ریچاردسون، جری (1379)، معجزۀ ارتباط، ترجمۀ مهدی قراچه‌داغی، چ1، تهران: آسیم.
- ریچموند، ویرجینیابی و جیمز سی مکروسی (1388)، رفتار غیرکلامی در روابط میان‌فردی، ترجمۀ فاطمه‌سادات مولوی، تهران: دانژه.
- زرّین‌کوب، عبدالحسین (1379)، شعر بی‌دروغ، شعر بی‌نقاب، تهران: علمی.
- سکاکی، یوسف‌بن‌ابی‌بکر (1308)، مفتاح‌العلوم، ارومیه: کتابخانۀ ارومیه (افست از روی چاپ مصر).
- سنچولی، احمد و عبداللّه واثق عباسی (1397)، کنایه و قطب مجازی زبان در تاریخ بیهقی، نثرپژوهی ادب فارسی، سال 21، شمارۀ 44، صص 65-84.
- شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا (1387)، صور خیال در شعر فارسی، چ12، تهران: آگاه.
- صفوی، کورش (1380)، از زبان‌شناسی به ادبیات، ج2، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
- طاهری، سعید و قدرت‌اللّه طاهری (1399)، تقسیم‌بندی نوین کنایه در محور زبانی، کهن‌نامۀ ادب پارسی، سال 11، شمارۀ 1، صص 151-169.
- فرج‌نژاد فرهنگ، زهرا (1394)، نشانه‌های سبکی و ژانری در چند حماسۀ مذهبی با تکیه بر کنایه، فصلنامۀ مطالعات زبانی و بلاغی، سال 6، شمارۀ 12، صص 117-136.
- فردوسی، ابوالقاسم (1386)، شاهنامه، به‌کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
- فرگاس، جوزف پی. (1379)، روان‌شناسی تعامل اجتماعی (رفتار میان‌فردی)، ترجمۀ خشایار بیگی و مهرداد فیروزبخت، چ2، تهران: ابجد.
- گابور، دون (1389)، مهارت‌های گفت‌وگو، ترجمۀ مهدی قراچه‌داغی، چ7، تهران: پیک بهار.
- گندمکار، راحله (1400)، تعبیر کنایه در زبان فارسی بر مبنای دیدگاهی ادراکی، مجلۀ زبان فارسی و گویش‌های ایرانی، سال 6، شمارۀ 1، صص 269-286.
- گیرو، پی‌یر (1383)، نشانه‌شناسی، ترجمۀ محمّد نبوی، تهران: آگاه.
- لاری دشتی، اسداللّه (1378)، فرهنگ کنایات شاهنامۀ فردوسی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان.
- محسنی، مرتضی و سیداسماعیل جعفری پطرودی (1396)، نقش کنایه در ارتباط‌های غیرکلامی تاریخ بیهقی، فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی و بلاغی، سال 6، شمارۀ 21، صص 11-28.
- معتمدنژاد، کاظم (1355)، وسایل ارتباط‌جمعی، تهران: انتشارات دانشکدۀ علوم ارتباطات اجتماعی.
- موسوی، سیدرسول (1388)، صور خیال در شاهنامۀ فردوسی، رسالۀ دکتری، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه پیام نور.
- میرزانیا، منصور (1378)، فرهنگ‌نامۀ کنایه، چ1، تهران: امیرکبیر.
- وحیدیان کامیار، تقی (1387)، هنر حکیم توس در داستان رستم و اشکبوس، پژوهش‌نامۀ ادب غنایی، سال 6، شمارۀ 10، صص 157-163.
- وحیدیان کامیار، تقی (1375)، کنایه، نقاشی زبان، نامۀ فرهنگستان، شمارۀ 8، صص 55-69.
- وود، جولیا (1384)، ارتباطات میان‌فردی (روان‌شناسی تعامل اجتماعی)، ترجمۀ مهرداد فیروزبخت، چ2، تهران: مهتاب.                       
- هارجی، اون، کریستین ساندرز و دیوید دیکسون (1377)، مهارت اجتماعی در ارتباطات میان‌فردی، ترجمۀ خشایار بیگی و مهرداد فیروزبخت، چ2، تهران: رشد.
مطالعات زبانی و بلاغی
دوره 14، شماره 33
آذر 1402
صفحه 91-116

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار