بازنمایی موازین و نسبت‌های عروضی دیوان مولانا خالد نقشبندی با تکیه بر اشعار فارسی، کُردی و عربی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان، سنندج، ایران.

2 کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران. (نویسندة مسئول)

چکیده

مولانا خالد نقشبندی، از اقطاب صوفی و دانشمندان و متکلمین و شاعران بنام کُرد است که غیر از آثار متعدد در علوم اسلامی و عرفان و تصوف، در قالب‌های گوناگون شعری، از جمله: قصیده، قطعه، غزل و مثنوی اشعاری به فارسی و کُردی و عربی سروده است؛ که در این پژوهش، اوزان عروضی این شعرها، برپایة موازین و قواعد دانش عروض، بررسی و تحلیل شده است. تنوع اوزان عروضی و آشنایی این شاعر با اوزان گوناگون فارسی و عربی، وجهة ادبی اشعار وی را نمایان و برجسته کرده است. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که تنوع اوزان عروضی در اشعار فارسی وی بیشتر از اشعار کُردی و عربی است. نکتة بدیع و زیبا در اشعار وی آن است که در سرایش مثنوی-های فارسی از بحور ویژة شعر عربی بهره برده است و از اوزان ویژة شعر رباعی، در سرایش قالب-های شعری قطعه و غزل سود جسته است. اوزان اشعار کُردی وی هجایی و فولکلوریک است وی اندیشه‌ها و باورهای صوفیانة خویش را در اشعار فارسی به شیوة شاعران سبک عراقی و متابع با اوزان به کار داشته در آثار آنان بیان داشته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Representation of scales and prosody proportions of Maulana Khalid Naqshbandi's Diwan based on Persian, Kurdish and Arabic poems

نویسندگان [English]

  • Seyed Asaad Sheikhahmadi 1
  • Sohila Salimizand 2
1 Assistant Professor of Persian Language and Literature, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran.
2 M.A in Persian language and literature, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran: Correspondence author
چکیده [English]

Maulana Khalid Naqshbandi is one of the Sufi scholars, scholars, theologians, and Kurdish poets who, apart from numerous works in Islamic sciences, mysticism, and Sufism, in various poetic formats, including: odes, Maulana Khalid Naqshbandi is one of the Sufi scholars, scholars, theologians, and Kurdish poets who, apart from numerous works in Islamic sciences, mysticism, and Sufism, in various poetic formats, including: odes, poems, ghazals, and masnavis, poems in Persian and It is written in Kurdish and Arabic; In this research, the prosody weights of these poems have been examined and analyzed based on the standards and rules of prosody. The variety of prosody weights and the familiarity of this poet with various Persian and Arabic weights have revealed and highlighted the literary point of his poems. The obtained results show that the variety of prosody weights in his Persian poems is more than Kurdish and Arabic poems. The unique and beautiful point in his poems is that he has used the characteristic bahur of Arabic poetry in the composition of Persian masnavis, and he has benefited from the characteristic weights of the quartet poetry in the composition of the poetic forms of the piece and the sonnet. The weights of his Kurdish poems are syllabic and folkloric. He used his Sufi thoughts and beliefs in his Persian poems in the style of Iraqi style poets and used weights in their works.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Maulana Khalid
  • Prosodical rhythms
  • Persian poetry
  • Kurdish poetry
  • Arabic poetry

مراجع

-­ ابوعلی، محمّد توفیق (1988)، علم العروض و محاولات التجدید، الطبعة الاولی، بیروت: دارالنفائس.
- امیدوار، احمد (1393)، تأثیر ایرانیان در پیدایش علم عروض عربی، فصلنامۀ مطالعات زبانی و بلاغی، سال 5، شمارۀ 9، صص 29-49.
- بدیع یعقوب، امیل (1991)، المعجم المفصل فی علم العروض و القافیة و فنون الشعر، الطبعة الاولی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- بیخود، ملّامحمود مفتی (بی تا)، دیوان، تصحیح ملّامحمّد کریم، تبریز: نیکنام.
- بیدل دهلوی، عبدالقادر (1368)، دیوان، به‌کوشش خال محمّد خسته و خلیل‌اللّه خلیلی، چ2، تهران: مروی.
- پرهیزی، عبدالخالق (1396)، وزن شعر کُردی و تطبیق آن با وزن شعر فارسی، چ1، تهران: فردوس.
- پشابادی، یداللّه (1401)، دلالت‌شناسی و کاربست اصطلاحات صرفی- نحوی و بلاغی-ادبی در ادبیات کُردی با تکیه بر شعر نالی، فصلنامۀ مطالعات زبانی و بلاغی، سال 13، شمارۀ 29، صص 55-72.
- جزیری، احمد (1393)، دیوان، شرح عبدالرحمان شرفکندی، چ1، تهران: پانیذ.
- سعدی، مصلح‌الدّین (1372). کلّیات سعدی، محمّدعلی فروغی، چ9، تهران: امیرکبیر.
- شبستری، محمود (1368)، گلشن راز، به‌اهتمام صمد موحّد، چ1، تهران: طهوری.
- عتیق، عبدالعزیز (بی تا)، علم العروض و القافیه، بیروت: دارالنهضه العربیه.
- قیس رازی، شمس‌الدّین محمّد (1360)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح مدرّس رضوی، چ ، تهران: زوّار.
- کیوان، مصطفی (1346)، شعر هجایی در زبان کُردی، نشریۀ یغما، شمارۀ 225، صص 31-36.
- گه‌ردی، عه‌زیز (2003)، رابه‌ری کیشی شیعری کلاسیکی کوردی، سلیمانیه: چاپخانۀ دیکان.
- ماهیار، عباس (1379)، عروض فارسی، چ5، تهران: قطره.
- محقّق نیشابوری، جواد، حسین یزدانی، علی پدرام میرزایی و فاطمه کوپا (1399)، کارکرد موسیقی شعر در حکایت شیخ صنعان از منطق‌الطیر عطّار نیشابوری، فصلنامۀ مطالعات زبانی و بلاغی، سال 11، شمارۀ 22، صص 395-414.
- مردوخ ‌روحانی (شیوا)، بابا (1390)، تاریخ مشاهیر کُرد (عرفا، علما، ادبا و شعرا)، ج1، به‌کوشش محمّد ماجد مردوخ‌ روحانی، چ3، تهران: سروش.
- معتمدی، مهیندخت (1368). نقشی از مولانا خالد نقشبندی و پیروان طریقت او، چ1، تهران: پاژنگ. 
- معروف، نایف و عمر الاسعد (1987)، علم العروض التطبیقی، الطبعة الاولی، بیروت: دارالنفائس.
- وحیدیان کامیار، تقی (1386)، وزن و قافیة شعر فارسی، چ7، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- همایی، جلال‌الدّین (1367)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، چ4، تهران: هما.
مطالعات زبانی و بلاغی
دوره 14، شماره 33
آذر 1402
صفحه 275-304

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار