تحلیل سبک‌شناسانۀ نثر روزنامه های دورۀ قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرّس (نویسنده مسئول)

2 کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرّس

چکیده

اگرچه نقش مطبوعات، بیشتر از منظر اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بررسی‌پذیر است، این نکته را نمی‌توان نادیده گرفت که پیدایش و گسترش مطبوعات، تأثیرات فراوانی بر زبان ما داشته، به‌ویژه تأثیرپذیری نثر فارسی از مطبوعات، انکارناپذیر است. مطبوعات در تاریخ معاصر کشور ما جایگاه برجسته‌ای دارد؛ به‌طوری‌که مطالعۀ تحوّلات مربوط به تاریخ معاصر کشورمان بدون در نظر گرفتن نقش مطبوعات، ناقص خواهد بود. تحلیل سبک‌شناسانۀ نثر بیست روزنامه از سال‌های آغازین روزنامه‌نگاری تا پایان دورۀ قاجار، موضوع اصلی این پژوهش است. سعی شده است ویژگی‌های سبکی این روزنامه‌ها در پنج لایۀ آوایی، واژگانی، نحوی، بلاغی و ایدئولوژیک، در ارتباط باهم بررسی شود. برای این کار، از هر روزنامه، پنجاه‌درصد متن از یک شماره را انتخاب کردیم. در این پژوهش، از روش تحقیق استنادی استفاده شده است. برای پاسخ‌گویی به سؤال‌های مدّنظر و اطّلاعات لازم، به محتوای منابع و مآخذ مرتبط با موضوع تحقیق، در قالب کتاب‌ها، مقاله‌ها و پایان‌نامه مراجعه کردیم. نتایج نشان می‌دهد در لایۀ آوایی، برخی متغیّرهای تاریخی مشهود است. همچنین موسیقی و آهنگ ناشی از سجع و جناس و واج‌آرایی (تکرار یک واج) تا حدودی بر زیبایی متن افزوده است. در لایۀ واژگانی، رمزگان سیاسی و شریعت و تعابیر عربی و بیگانه، از بسامد زیادی برخوردار است. از مشخّصه‎‌های لایۀ نحوی می‌توان به کوتاه‌نویسی بیشتر جملات و همچنین کاربرد سبک هم‌پایه اشاره کرد. همچنین درصد زیادی از لایۀ نحوی، به حذف افعال بی‌قرینه مربوط است. در لایۀ ایدئولوژیک، تأثیرگذاری سبک‌شناسی لایه‌ای، لایۀ واژگانی و نحوی به‌خوبی مشهود است. ضمناً به مقایسۀ ویژگی‌های سبکی روزنامه‌های این دوره با نثر گونۀ ادبی همان دوره پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Stylistic analysis of prose of Qajar period newspapers

نویسندگان [English]

  • Hasan Zolfaghari 1
  • Effat Hasani Kochaki 2
1 Professor of Persian Language and Literature, Tarbiat Modarres University, Tehran, Iran: Corresponding Author
2 Master of Persian Language and Literature, Tarbiat Modarres University
چکیده [English]

Although the role of the press can be examined from a social, political and cultural perspective, it cannot be ignored that the emergence and expansion of the press has had a profound effect on our language; In particular, the influence of Persian prose on the press is undeniable. The press has a prominent place in the contemporary history of our country; Thus, the study of developments related to the contemporary history of our country without considering the role of the press will be incomplete. Stylistic analysis of the prose of twenty newspapers from the early years of journalism to the end of the Qajar period is the main subject of this research. In this research, an attempt has been made to examine the stylistic features of these newspapers in five related phonetic, lexical, syntactic, rhetorical and ideological layers. For this review, we selected 50% of the text of an issue from each newspaper. In this study, the citation research method was used and to answer the questions and information required, we also referred to the content of sources and references related to the research topic in the form of books, articles and dissertations. The results show that in the phonetic layer; Some historical variables are evident. Also, the music and the song resulting from the rhyme and the phonology (repetition of a phoneme) have somewhat added to the beauty of the text. In the lexical layer; Political codes, Shari'a, and Arabic and foreign interpretations have a high frequency. One of the characteristics of the syntactic layer is that it shortens most sentences as well as uses a basic style. In addition, a high percentage of the way to remove verbs is related to symmetry. In the ideological layer, the influence of layered stylistics, lexical and syntactic layer is well evident. Also, the stylistic features of the newspapers of this period were compared with the prose of the literary genre of the same period.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Stylistics
  • Contemporary prose
  • Prose of the press
  • Qajar period
  • احمدی، طاهره (1391)، مقایسه و تحلیل ساختار روزنامه‌های ملانصرالدین و صور اسرافیل، رسالۀ دکتری، دانشگاه تبریز، دانشکدۀ ادبیات.
  • استاجی، اعظم (1395)، بررسی ویژگی‌های صوری و زبانی برخی از روزنامه‌ها از دورۀ قاجار تا دوران معاصر، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
  • انصاری، زهرا (1390)، بررسی ویژگی‌های زبانی و محتوایی (فکری) روزنامۀ وقایع‌اتفاقیه، ادبیات پارسی معاصر، سال 1، شمارۀ 1، صص 1-23.
  • آبراهامیان، یرواند (1982)، ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ احمد گل‌محمّدی. تهران: فارسی.
  • بازرگان، محمّدنوید و علی غلامی (1390)، بررسی ویژگی‌های نثر روزنامه‌نگاری دهخدا، پژوهش‌نامۀ ادب حماسی (پژوهش‌نامۀ فرهنگ و ادب)، سال 7، شمارۀ 11، صص 345-366.
  • براون، ادوارد (1337)، تاریخ ادبیات و نشریات ایران در دورۀ مشروطیت، ترجمۀ محمّد عباسی، تهران: بی‌نا.
  • بهروزی، مهرناز و فاطمه صحرانورد (1396)، بررسی گفتمان‌های سیاسی عهد ناصری با رویکرد به مطبوعات فارسی برون‌مرزی روزنامۀ اختر، فصلنامۀ تاریخ. سال 8، شمارۀ 31، صص 7-37.
  • حاج‌آقابابایی، محمّدرضا (1387)، طبقه‌بندی و بررسی نثر متون عرفانی و فلسفی عصر قاجار، متن‌پژوهی ادبی، شمارۀ 38، صص 101-112.
  • خاتمی، احمد (1384)، ویژگی‌های نثر مطبوعاتی، نشریۀ فرهنگ، شمارۀ 55، صص 45-64.
  • خیرآبادی رضا و معصومه خیرآبادی (1396)، الگوی معناشناختی ارزش‌گذاری؛ رهیافتی نو در تحلیل انتقادی گفتمان‌های مطبوعاتی، فصلنامۀ مطالعات زبانی و بلاغی، دورۀ 8، شمارۀ 15، صص 65-88.
  • دارابی، زینب (1390)، تجدّد از دیدگاه روززنامه‌نگاران و روزنامه‌های عصر ناصری (اختر، قانون، حبل‌المتین)، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
  • دهقان‌نژاد، مرتضی (1390)، تجدّد از نگاه روزنامه‌نگاران و روزنامههای عصر ناصری، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
  • دهقانی اشکذری، کمال و عزّت ملاابراهیمی (1398)، نقد سبک‌شناسانۀ اشعار اجتماعی شیخ احمد وائلی (تحلیل زبانی)، پژوهش‌نامۀ نقد ادب عربی، دورۀ 9، شمارۀ 19، صص 119-150.
  • راسخ‌مهند، محمّد، مجتبی علیزاده صحرایی، راحله ایزدی‌فر و رقیه سلیمیان (1397)، خشونت گفتاری در مطبوعات: مطالعۀ موردی روزنامه‌های فارسی، فصلنامۀ مطالعات زبانی و بلاغی، دورۀ 9، شمارۀ 18، صص 135-164.
  • رسول‌اف، رسول (1389)، نخستین‌های روزنامه‌نگاری ایران، تهران: جامعه‌شناسان.
  • رشیدی، مرتضی و فهیمه محمّدی (1395)، بررسی و نقد اصطلاحات سبک‌شناسی و نقد ادبی در شعر سنّتی تا قرن یازدهم، همایش ملّی ادبیات غنایی، اصفهان.
  • رومی، سیروس (1383)، تاریخ مطبوعات فارس؛ دورۀ قاجار، شیراز: بنیاد فارسی‌شناسان.
  • سجودی، فرزان (1387)، نشانه‌شناسی کاربردی، تهران: نشر علم
  • سعیدی، سیدمحمّد (1383)، روزنامه‌نگاری عصر ناصری، ش 4. دانشگاه بیرجند: ادبیات و علوم انسانی.
  • شهبازی‎نژاد، مرضیه (1393)، بررسی آموزش در مطبوعات دورۀ قاجار، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه اراک، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
  • صدرهاشمی، محمّد (1364)، تاریخ جراید و مجلات ایران، ج1، چ2، اصفهان: کمال.
  • صفی‌نژاد، جواد (1363)، دورۀ روزنامه‌های شرف و شرافت، تهران: بساولی.
  • طباطبایی، محیط (1375)، تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران، تهران: بعثت.
  • غلامی، علی (1389)، بررسی ویژگی‌های نثر روزنامه‌نگاری دربار قاجار، پژوهش‌نامۀ ادب حماسی (پژوهش‌نامۀ فرهنگ و ادب)، دورۀ 4، شمارۀ 7، صص 167-188.
  • فتوحی، محمود (1390)، سبکشناسی (نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها)، تهران: سخن.
  • فرکلاف، نورمن (1989)، تحلیل انتقادی گفتمان، گروه مترجمان، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  • قاسمی، فرید (1372)، راهنمای مطبوعات ایران عصر قاجار، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  • کاردگر، یحیی و نرگس مهدی (1391)، نقد و تحلیل و سبک‌شناسی اوّلین بحر طویل فارسی، سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، دورۀ 5، شمارۀ 2، صص 353-370.
  • ل، رابینو (1380)، روزنامه‌های ایران از آغاز تا سال 1329ق/ 1289ش، ترجمه و تدوین جعفر خمامی‌زاده. چ2، تهران: اطّلاعات.
  • مستعلی پارسا، غلامرضا (1395)، نقد و بررسی سبک‌شناسانۀ شعر دورۀ بازگشت، متن‌پژوهی ادبی (زبان و ادب پارسی)، دورۀ 20، شمارۀ 68، صص 7-39.