بررسی و تحلیل کارکردهای بلاغی «صفت‌هنری» در قصاید خاقانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز (نویسندة مسئول)

3 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز

چکیده

صفت‌ هنری (Epithet) به صفت جانشین موصوف یا موصوف و صفتی اطلاق شده‌ است که اغلب در متون حماسی برای برجسته‌ کردن ویژگی‌ها، خصایص و توانایی‌های خاص قهرمانان با ارائة جزئیاتی از احساسات و موقعیت آن‌ها در صحنه‌های گوناگون داستان استفاده می‌شود. جزئیاتی مانند منشأ، ظاهر، مهارت، نسب، موقعیت و توانایی شخصیت‌های داستان از طریق صفت هنری ارائه می‌شود که این جزئیات، خواننده را در عمق ‌بخشیدن به مفهوم و معنای حوادث و شکل‌گیری هویت شخصیت‌ها یاری می‌کند. در پژوهش حاضر با ارائة تعریفی دقیق‌تر از این اصطلاح و با در نظر گرفتن قصاید خاقانی، به این نتیجه دست ‌یافته‌ایم که صفت ‌هنری می‌تواند در سایر متون داستانی (غنایی، عرفانی و...) و غیرداستانی نیز کاربرد و مصداق داشته باشد. برخلاف برخی اظهارنظرها، صفت‌ هنری باید کارکردی «هنری» داشته و نقش آن در خلاقیت‌های شاعرانه یا معرفی خصوصیات قهرمان متون داستانی و غیرداستانی برجسته باشد. در اشعار خاقانی از صفت ‌هنری برای ایجاد استعاره، تشبیه، تکرار، کنایه، تلمیح، ایهام، اغراق، هم‌آوایی، پارادوکس، تشخیص، حسن تعلیل و جناس استفاده ‌شده است که پربسامدترین این شگردهای ادبی در استعاره است. در اغلب استعاره‌های ترکیبی خاقانی، صفت‌ هنری به ‌کار رفته است و بسامد صفت هنری به‌صورت ترکیبات وصفی، بیشتر از نوع «صفت جانشین موصوف» است. بدون تردید یکی از عرصه‌های تنوّع‌گرایی و نبوغ خاقانی، در کاربرد صفت ‌هنری است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigation and analysis of rhetorical functions of Epithet in Khaghani's Odes

نویسندگان [English]

  • Mahammad Hossein Esmaeli 1
  • Mahammad Khakpour 2
  • Ibrahim Ranjbar 3
1 Phd Student of Tabriz University
2 Associate professor, Persian Language and Literature, University of Tabriz
3 Associate professor, Persian language and literature, University of Tabriz
چکیده [English]

Epithet is an adjective or adjective substitute that is often used in epic poetry to highlight the characteristics and special abilities of heroes by depicting their feelings and states in different scenes. Details such as origin, appearance, skill, lineage, position and ability of the characters in the story are provided through epithet. These details help us to deepen the meaning and significance of the events and the formation of the characters' identities. In the present study, with a more precise definition of this term and through Khanghani’s odes, we have reached this conclusion that epithet can be used in other fictional texts (lyrical, mystical, etc.) and non-fiction. Contrary to some observations, an epithet should have an "artistic" function, and its role should be prominent in poetic creations and introducing the characteristics of the hero of fiction and non-fiction texts. In Khaghani's poems, Epithet has been used to create metaphor, simile, repetition, irony, allusion, ambiguity, exaggeration, harmony, paradox, personification, syllogism and pun. The most frequent of these literary techniques is in "metaphor". In most of Khaghani's mixed metaphors, the epithet is used and it is most frequently employed in the form of descriptive compounds than "adjective substitute". Undoubtedly, one sign of diversity and genius in Khaghani lies in his use of epithets.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khaghani Shervani
  • epithet
  • adjective substitute
  • rhetorical functions
  • ode

مراجع

  • استعلامی، محمّد (1388)، نقد و شرح قصاید خاقانی، تهران: زوّار.
  • اشرف‌زاده، رضا و محمّد علوی‌ مقدّم (1389)، معانی و بیان، تهران: سمت.
  • پاینده، حسین (1382)، گفتمان نقد، تهران: نشر روزگار.
  • چناری، عبدالامیر (1377)، متناقض‌نمایی در ادبیات فارسی، تهران: فرزان روز.
  • حسین‌پور سرکاریزی، احمد (1395)، ارزش بلاغی و زیباشناسی صفت، فصلنامة تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، دورة 12، شمارة 7، صص 155-172.
  • حمیدیان، سعید (1388)، آرمان‌شهر زیبایی، تهران: علم و دانش.
  • خاقانی، افضل‌الدین بدیل (1384)، دیوان خاقانی، تصحیح و تعلیقات ضیاء‌الدین سجّادی، تهران: زوّار.
  • خانیان، حمید (1399)، صفت هنری در بوف کور صادق هدایت، فصلنامة مطالعات زبانی و بلاغی، سال 11، شمارة 22، صص 137-169.
  • داد، سیما (1392)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.
  • دهرامی، مهدی (1394)، نقش‌های هنری صفت در ایجاد زبان ادبی، تصویرسازی و کیفیت عاطفه و اندیشه در شعر شاملو، زیبایی‌شناسی ادبی، سال 12، شمارة 23، صص 19-38.
  • راستگو، محمّد (1376)، هنر سخن‌آرایی؛ فنّ بدیع، کاشان: مرسل.
  • رجایی، محمّدخلیل (1353)، معالم‌البلاغه، شیراز: دانشگاه شیراز.
  • رضایی ‌جمکرانی، احمد (1384)، نقش تشبیه در دگرگونی‌های سبکی، دوفصلنامة پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارة 5، صص 85-100.
  • زرّین‌کوب، عبدالحسین (1371)، دیدار‌ با‌ کعبة جان، تهران: سخن.
  • شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا (1391)، رستاخیز کلمات، تهران: سخن.
  • شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا(1386)، صور خیال، تهران: آگه.
  • شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا(1384)، وصف‌های فروغ فرخزاد، مجلة بخارا، شمارة 44، صص 18-23.
  • شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا (1393)، با چراغ و آینه، تهران: سخن.
  • شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا (1376)، شاعر آینه‌ها، تهران: آگاه.
  • شفیعی‌کدکنی، محمّدرضاـ (1377)، جادوی مجاورت، مجلة بخارا، شمارة 2، صص 15-26.
  • شمیسا، سیروس (1373)، کلیات سبک‌شناسی، تهران: فردوس.
  • شمیسا، سیروس (1379)، بیان، تهران: فردوس.
  • شمیسا، سیروس (1374)، سبک‌شناسی شعر، تهران: فردوس.
  • شمیسا، سیروس (1386)، معانی، تهران: میترا.
  • شمیسا، سیروس (1378) نقد ادبی، تهران: فردوس.
  • صدیقیان، مهین‌دخت (1375)، فرهنگ اساطیری-حماسی ایران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  • عقدایی، تورج (1395)، بلاغت وصف در داستان سیاوش، زیبایی‌شناسی ادبی، دورة 6، شمارة 25، صص 9-43.
  • غنی‌پور ملکشاه، احمد و همکاران (1389)، تشبیه و توصیف، دو ویژگی سبکی شعر ابتهاج، نقد ادبی و سبک‌شناسی، شمارة 2، صص 73-93.
  • فتوحی، محمود (1379)، نقد خیال، تهران: روزگار.
  • فردوسی، ابوالقاسم (1369)، شاهنامه، تصحیح جلال خالقی ‌مطلق، زیر نظر احسان یارشاطر، آمریکا: مزدا.
  • فروزانفر، بدیع‌الزمان (1384)، سخن و سخنوران، تهران: زوّار.
  • کاردگر، یحیی (1396)، فنّ بدیع در زبان فارسی، تهران: صدای معاصر.
  • کزّازی، میرجلال‌الدین (1384)، گزارش دشواری‌های دیوان خاقانی، تهران: مرکز.
  • محمودی ‌لاهیجانی، سیدعلی (1393الف)، بررسی صفت‌های هنری و کاربردشان به‌عنوان یک ویژگی در شاهنامة فردوسی، مجموعه مقالات هشتمین همایش انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی.
  • محمودی ‌لاهیجانی، سیدعلی (1393ب)، بررسی تطبیقی کاربرد صفت‌های هنری در ایلیاد و ادیسۀ هومر و شاهنامۀ فردوسی، کهن‌نامة ادب پارسی، سال پنجم، شمارة 2، صص 23- 44.
  • معدن‌کن، معصومه (1375)، پرتوی از هنر و خلاقیت خاقانی، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شمارة 160 و 161، صص 227-250.
  • مکاریک، ایرنا ریما (1385)، دانشنامة نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمة مهران مهاجر و محمّد نبوی، تهران: آگه.
  • میرصادقی، میمنت (1373)، واژه‌نامة هنر شاعری، تهران: کتاب مهناز.
  • Baldick, C (2001), The Concise Oxford Dictionary of Literary Terms, Oxford university press.
  • Guddon, j. A (2013), A Dictionary OF Literary Terms and Literary Theory, Associate Editors: Matthew Birchwood, Vedrana Velickovic, Martin Dines and Shanyn Fiske. Willy Blackwell publication.
  • Holman, H. C. (1980), A Handbook to Literature, Based on the original edition by William Flint Thrall and Addison Hibbar. ITT Bobbs-Merrill Education publishing company.
  • Scott, A.M (1985), Current Literary Terms, Cambridge University Press.
مطالعات زبانی و بلاغی
دوره 13، شماره 27
فروردین 1401
صفحه 61-90

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار