نقش رجز در شاهنامه و کارکرد بلاغی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان

2 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان (نویسنده مسئول)

چکیده

 جان‌مایه اساسی شاهنامه، حماسه است و حماسه مبتنی بر کردار و گفتار قهرمانی است و هر دو غالباً در پیوند با صحنة کارزار اتّفاق می‌افتند و تحقّق هر کدام مستلزم به میدان آمدن هماوردان است و همرزمان قبل از اقدامات عملی باید باب گفت‌وشنود را بگشایند. پس اولین قدم، استفاده از زبان و گفت‌وگو است. یک نوع گفت‌و‌شنود، رجز و رجزخوانی است که به‌صورت شفاهی، کتبی و پیامی با مقاصد گوناگون بین هماوردان ردّ و بدل می‌شود. این رجزها از چشم‌اندازهایی گوناگون درخور توجّه و مطالعه‌اند: 1. آشکارسازی تکیه‌گاه‌های پهلوان؛ 2. برانگیختن قهرمان به جنگ و اعتراض به درنگ؛ 3. پرهیز از جنگ و ترغیب به درنگ؛ 4. راهکارهای مناسب برای شناخت توانایی نیروها؛ 5. بازتاب ارزش‌های اخلاقی و رعایت عفّت کلام؛ 6. چگونگی لحن و آهنگ کلام؛ 7. چگونگی شکل‌گیری جان‌مایه رجزها؛ 8. تقویت غرور ملّی و حسّ وطن‌پرستی؛ 9. چگونگی بهره‌گیری از فنون بلاغی و... . این نوشتار با ذکر شواهد شاخص‌تر، به بررسی و تحلیل اجمالی هرکدام از موارد پیش‌گفته با تأکید بر منش، بینش و روش شخصیت‌های شاهنامه می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The role of war cry and its rhetorical function in Shahname

نویسندگان [English]

  • Hamid Rabiei 1
  • Ali Mohammasd Shahsani 2
1 Semnan University
2 Semnan University
چکیده [English]

The essence of Shahname is epical, and epic is based on heroic acts and speech, both of which often take place in relation with battle scenes; as the adversaries enter the battlefield, they must open the conversation before taking any action. So, the first step is verbal communication. One of these conversational styles is war cry and boasting which is conveyed between adversaries orally, written or by means of sending a message for different goals. Theses war cries can be studied from different point of views:

Revealing the champion’s sources of reliance
Arousing the hero to fight and protesting against procrastination
Prohibiting war and enticing into procrastination
Suitable approaches to learn about the strength of power
Reflecting on moralities and using decent language
The tone and rhythm of speech
The manner of making war cry
Strengthening the sense of national pride patriotism.
The manner of using rhetorical techniques

By pointing to the more significant evidences, this essay briefly examines and analyses the aforementioned statements with an emphasis on manners and insights of Shahnameh characters.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ferdosyie's Shahnameh
  • Epic
  • War cry
  • Rhetorical technique
  • آیدنلو، سجّاد (1390)، دفتر خسروان، چ 1، تهران: سخن.
  • اسلامی ندوشن، محمّدعلی (1394)، زندگی و مرگ پهلوانان، چ 10، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  • تزو، سان (1398)، هنر جنگ، ترجمة آرام آخوندی، چ 1، قم: بوکتاب.
  • توکّلی، حمیدرضا (1389)، از اشارت‌های دریا: بوطیقای روایت در مثنوی، چ 1، تهران: مروارید.
  • حمیدیان، سعید (1372)، درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، چ 1، تهران: مرکز.
  • حنیف، محمّد (1379)، راز و رمزهای داستان‌نویسی، چ 1، تهران: مدرسه.
  • دهخدا، علی‌اکبر (1372)، لغت‌نامه ، ج 3، چ 3، تهران: مؤسسة لغت‌نامه.
  • زرّین‌کوب، عبدالحسین (1376)، با کاروان حلّه، چ10، تهران: علمی.
  • زرّین‌کوب، عبدالحسین (1388)، نه شرقی نه غربی انسانی، چ 6، تهران: امیرکبیر.
  • سرامی، قدمعلی (1373)، از رنگ گل تا رنج خار، چ 2، تهران: علمی و فرهنگی.
  • شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1372)، صور خیال در شعر فارسی، چ 5، تهران: آگاه.
  • شمس قیس رازی (1360)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح محمّد قزوینی ، بازنگری مدرّس رضوی، چ 3، تهران: زوّار.
  • صفا ، ذبیح‌الله (1363)، حماسه‌سرایی در ایران، چ 4، تهران: امیرکبیر.
  • غلامرضایی، محمّد (1392)، مجاز از دید بلاغت، مجلة مطالعات زبانی و بلاغی (دانشگاه سمنان)، سال 4، شمارة 8، صص 141-168.
  • فردوسی، ابوالقاسم (1375)، شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، چ 3، تهران: قطره.
  • فردوسی، ابوالقاسم (1394)، شاهنامه، پیرایش جلال خالقی مطلق، تهران: سخن.
  • فلاح، غلامعلی (1385)، رجزخوانی در شاهنامه، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه خوارزمی)، سال 14، شمارة 54 و 55، صص 107-130.
  • کزّازی، میرجلاالدین (1385)، نامة باستان، ج4، چ 2، تهران: سمت.
  • کوش، سلینا (1396)، اصول و مبانی تحلیل متون ادبی، ترجمة حسین پاینده، چ 1، تهران: مروارید.
  • مرادی، کتایون و محمود صلواتی (1391)، کارکرد رجز و رجزخوانی در شاهنامه و گرشاسب‌نامه، مجله عرفانیات در ادب فارسی، سال 4، شمارة 13، صص 31-46.
  • میرصادقی (ذوالقدر)، میمنت (1373)، واژه‌نامة هنر شاعری، چ1، تهران: کتاب مهناز.