بررسی اقتباس‌های حافظ و سیف‌الدین محمّد فرغانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی و مدرّس دانشگاه بوعلی سینا همدان

2 استادیار دانشگاه رازی کرمانشاه

چکیده

این مقاله به تأثیر حافظ از شاعری به نام سیف فرغانی میپردازد و سپس مقارنه و مقایسه‌ای بین این دو شاعر انجام می‌دهد و مختصری از مضامین مشترک و مفاهیم متشابه و واژه‌های یکسان را که در دیوان هر دو گوینده وجود دارد، بررسی می‌کند. حافظ سرایندة فخیم‌ترین غزل‌های عاشقانه - عارفانه است و از جمله شاعرانی است که به گواهی دیوانش، در دیوان شاعران معاصر و پیشین خود به مطالعه و کندوکاو پرداخته و بسیاری از مضامین و صنایع آنان را اقتباس کرده است. سیف‌الدین محمّد فرغانی از شاعران وارسته و عارف‌مسلک قرن هفتم و هشتم است که پنجاه سال پیش از حافظ می‌زیسته است. پیامدهای حملة مغولان و اوضاع نابسامان آن عصر، موجب شد که شاعر به سرودن اشعار انتقادی و اجتماعی بپردازد و این مضمون و شیوة شعری، بیشتر سروده‌های او را تشکیل دهد. اشتراکات زبانی، واژگانی و مضمونی در دیوان این دو شاعر دیده می‌شود؛ گاهی این همانندی‌ها در ذکر واژه‌های یکسان است و گاهی در تفکر و مضمون. در برخی ابیات نیز این همگونی در هر دو بُعد به چشم می‌خورد. این دو شاعر، علاوه بر اینکه در استفاده از الفاظ و واژگان، با هم اشتراکاتی دارند که به گمان نگارندگان، حافظ از سیف فرغانی اقتباس کرده است؛ در تفکر و مضمون نیز در اشعارشان همانندی‌هایی وجود دارد که دور نیست هر دوی این شاعران، به خاطر اوضاع اجتماعی نامساعدشان به این شیوه گرایش نشان داده باشند. غالب‌ترین وجه اشتراک فکری سیف فرغانی و حافظ شیرازی، آزادگی و وارستگی است. این پژوهش در نظر دارد به بررسی اقتباس‌های حافظ و سیف‌الدین محمد فرغانی بپردازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating Adaptations of Hafez and Saifaddin Mohammad Farghani

نویسندگان [English]

  • Tahereh Ghasemi 1
  • Vahid Mobarak 2
1 Phd in Persian Language and Literature
2 Assistant Professor of Razi University-Kermanshah
چکیده [English]

This article check the Hafez's influence from a poet called Saif Farghani and then compares the two poets and check a brief overview of common themes and similar concepts and the same words in the court of both speakers. Hafez is the creator of the best sonnets of love-mysticism. And who have been studying in the Divan of contemporary and past poets, he has adapted many of his themes and figures of speech from them. Saifaddin Mohammad Farghani is one of the most famous and mystic poets of the seventh and eighth centuries, who lived 50 years earlier than Hafez. The consequences of the Mongol invasion and the unfortunate conditions of that era caused the poet to compose critical and social poems and this is the theme and poem style of most of his poems. Linguistic and words and themes subscribe are seen in the Divans of these two poets. Sometimes these similarities are mentioned in the same words, sometimes in terms of thought and content, in some cases, this convergence is also evident in both dimensions. These two poets, in addition to using words and vocabulary, according to writers that Hafez have adopted from Saif Farghani, There are similarities in their thoughts and themes in their poems that are not far away. Both of these poets have shown a tendency towards this way due to their disadvantaged social situation. The most dominant aspect of Saif Farghani's and Hafez Shirazi's thoughts is that both of them in freedom are the same. This research intends to study the adaptations of Hafez and Saifaddin Mohammad Farghani, the poets of the seventh and eighth centuries.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian Poetry
  • Hafez
  • Saif Farghani
  • adaptation
  • harmony
-­ اقبال آشتیانی، عباس (1384)، تاریخ مغول، جلد 8، تهران: امیرکبیر.
-­ باقری، خلیل و موسی، کیخا (1387)، بررسی انتقادات اخلاقی اجتماعی در غزلیات حافظ شیرازی، مجلة دانشکدة علوم انسانی دانشگاه سمنان، سال 7، شماره 25، صص 27 – 48.
- تبریزی شیرازی، محمدرضا (1375)، سیف‌الدین محمد فرغانی، قهرمان عرصة سخنوری، تهران: انیشتین.
- ترابی، محمد (1365)، به‌دنبال شعر بی‌دروغ در دیوان سیف فرغانی، نشریه چیستا، شماره 28، صص 612 – 620.
- جهان‌شاهی افشار، علی و جمشید روستا (1392)، هجوم مغول به ایران و مؤلفه‌های پایداری در اشعار سیف فرغانی، ادبیات پایداری، سال پنجم، پاییز و زمستان، شماره 9، صص 93 – 117.
- حاتمی، حافظ (1386)، نقد حافظ بر صوفی، مجموعه مقالات نشریة داخلی، شماره 43، مرداد، صص 37 – 45.
- حافظ، شمس‌الدین محمد (1375)، دیوان اشعار، تصحیح بهاءالدین خرمشاهی و قاسم غنی، چاپ دوم، تهران: نیلوفر.
- حافظ، شمس‌الدین محمد(1362)، دیوان اشعار، تصحیح و مقدمه پژمان بختیاری، چاپ نهم، تهران: امیرکبیر.
- حافظ، شمس‌الدین محمد(‌1372)، دیوان اشعار، تصحیح و مقدمة محمدرضا جلالی نائینی و سیدمحمدرضا نذیراحمد، تهران: سخن.
- حافظ، شمس‌الدین محمد(1382)، دیوان اشعار، تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: طلایه.
- حافظ، شمس‌الدین محمد(1363)، دیوان اشعار، تصحیح رشید عیوضی، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
- حافظ، شمس‌الدین محمد(1345)، دیوان اشعار، تصحیح و مقدمه و حواشی انجوی شیرازی، تهران: جاویدان.
- حافظ، شمس‌الدین محمد، (1362)، دیوان اشعار، تصحیح و توضیح پرویز ناتل خانلری، چاپ دوم، تهران: خوارزمی.
- حافظ، شمس‌الدین محمد (1389)، دیوان اشعار، به روایت احمد شاملو، تهران، چاپ دوازدهم، تهران: مروارید.
- خرم‌شاهی، بهاء‌الدین، (1366)، حافظ‌نامه، تهران: علمی و فرهنگی.
- خرم‌شاهی، بهاء‌الدین، (1361)، ذهن و زبان حافظ، تهران: طرح نو.
- دری، زهرا و زینب هادی (1389)، ابعاد مختلف نقد اجتماعی در دیوان سیف‌الدین فرغانی، پژوهش‌نامه زبان و ادبیات فارسی، دوره دوم، بهار، شماره 5، صص  119 – 146.
- رازی، شمس قیس (1360)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح علامه محمّد قزوینی و مقابله مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
- روح‌الامینی، محمود (1375)، نمودهای فرهنگی و اجتماعی در ادبیات فارسی، تهران: آگه.
- روح‌الامینی، محمود(1368)، «بازتاب قشربندی اجتماعی در دیوان حافظ»، نامه علوم اجتماعی، شماره 2، صص 191 – 208.
- ریاحی، محمدامین، (1386)، گلگشت در شعر و اندیشة حافظ، چاپ دوازدهم، تهران: علمی.
- زرین‌کوب، عبدالحسین (1366)، از کوچة رندان، چاپ هجدهم، تهران: سخن.
- سعدی، مصلح‌الدین (1368)، کلیات، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: ققنوس.
- صفا، ذبیح‌الله  (1379)، تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس.
- عراقی، شیخ فخرالدین ابراهیم (1338)، دیوان اشعار، به‌کوشش سعید نفیسی، تهران: کتابخانه سنایی.
- غنی، قاسم (1383)، بحث در آثار و افکار و احوال حافظ، دو جلد، چاپ نهم، تهران: زوار.
- فرزاد، مسعود (1349)، حافظ، صحت کلمات، اصالت غزل‌ها، شیراز: دانشگاه پهلوی، چاپخانة کیهان، کانون جهانی حافظ‌شناسی. 
- فرغانی، سیف‌الدین (1364)، دیوان اشعار، تصحیح و مقدمة ذبیح‌الله صفا، تهران: فردوس.
- قزوینی، محمّد (1323)، بعضی تضمین‌های حافظ، یادگار، شماره 5، صص 67 – 72 و شماره 6، صص 62 – 71.
- کی‌منش، عباس (1384)، تأثیر حافظ از فرخی و عنصری، نشریه حافظ، مهر، شماره 19، صص 47 – 50.
- مرتضوی، منوچهر (1370)، مکتب حافظ (مقدمه بر حافظ‌شناسی)، تبریز: ستوده.
- مرتضوی، منوچهر (1336)، تأثیر حافظ از سعدی، نشریه دانشکده ادبیات تبریز، سال نهم، نوبت اول، صص 60 – 72.
- معین، محمّد (1319)، حافظ شرین‌سخن، تهران: بازرگانی پروین.
- یلمه‌ها، احمدرضا (1390)، «حافظ و سید سراج‌الدین سگزی»، پژوهش‌نامه ادب غنایی، دوره نهم، شماره 16، صص 197 – 217.
- یلمه‌ها، احمدرضا(1386)، تأثر حافظ از ادیب صابر ترمذی، مجلة حافظ، دی و بهمن، شماره 47، صص 51 – 53.